Maatstaf. Jaargang 1

[p. 739]

Jacques den Haan
Alles staat te boek

Hij stapte kras en kranig naar binnen, liet zijn klompen bij de winkeldeur staan en wou een boek hebben, waar ‘alle zaiktn’ in stonden. De populair-medische encyclopaedie, die ik - zo zwijgzaam als hij - hem overhandigde, legde hij na een moment minachtend ter zijde. Kort maar helder, zoals hem dat reeds vanaf zijn jeugd in dat grote, noordelijke, rustieke zwijgen was bijgebracht, sprak hij: ‘'n doktersbouk’.

Het was mij aanstonds duidelijk, dat hij het niet in de romantiek zocht. Hij was er niet op uit, zich een van die moderne cyclussen aan te schaffen, waaruit zonneklaar blijkt, dat er ook onder de witte doktersjas een mild mannenhart kan kloppen en waarin de held na veel onvermijdelijk lijden, op de laatste bladzij, onder een ereboog van koortsthermometers, mèt de zuster uit zaal zeven, ten slotte toch nog de eeuwige liefde binnenstapt. Nix.

Zuchtend begon ik dan ook aan mijn uitleg van doktersboeken: hoeveel je daarvoor wel gestudeerd moet hebben alvorens.... etc etc. Met de emotie en de onverzettelijkheid van een ijsberg herhaalde hij slechts: ‘'n doktersbouk!’.

Daar ik reeds lang het vaste voornemen had bij voorkomende gelegenheden steeds om ijsbergen heen te zeilen, en als paedagoog notoir toch al voor niets deug, haalde ik het Nederlandse standaardwerk over interne geneeskunde voor de dag en gaf hem die twee forse delen, waarin hij onmiddellijk begon te bladeren. Na een kwartier van studie, die hem, naar ik hoopte, tot inkeer zou brengen, vroeg hij, of daar nou ‘álle zaiktn’ in stonden. Als de geslaagde zakenman, die ik ben, kan ik liegen als de beste en ik zei dan ook, hem trouwhartig aanblikkend - de enige manier om succesvol te liegen - en zonder aarzelen: ‘allemaal’. Hij sprak daarop zijn langste zin van de dag: ‘dòù mie dat maor’, hetgeen overgezet zijnde betekent: wilt U zo vriendelijk zijn dit even voor mij in te pakken. Vervolgens begon hij zijn vest los te knopen en te rommelen in de vele lagen textiel, die zijn borst bedekten:

[p. 740]

hij zocht zijn portefeuille om te betalen.

De week daarop kwam hij terug. Hij kwam me loven! Hij zei me, dat 't een bèst bouk was en ik hoorde, hoe de hoogleraar, die het geschreven had, begon rond te tollen in zijn tombe. ‘Maor’, zei mijn koper slim, ‘ze staon d'r nàit allemaol in!’ En wat we nou hadden over hartzaiktn.

Hij is nòg enkele malen teruggeweest en hij was zelfs een keer vertrouwelijk over de kliniek van de onregelmatige hartslag en over het verschil van inzicht tussen de Leidse en de Groningse school voor verloskunde. Eén ding was wat moeilijk bij zijn visites. Hij had al dadelijk de betiteling ‘meneer’ resoluut van de hand gewezen; daar ik zijn naam niet wist, beëindigden we onze conversatie dus altijd met een krachtig: ‘gègroet!’, met de klemtoon op de eerste lettergreep, zoals 't hoort.

Ik heb nooit geweten, waar hij vandaan kwam of waar hij naar toe ging. Hij zal wel ‘boertje’ zijn met een drukke practijk in Jipsingboerenmussel, hetwelk bij Ter Apel ligt, of iets dergelijks. Van mij heeft hij nooit geweten, dat hij me midden in twee problemen liet rondspartelen.

Daar was dan in de eerste plaats het ethische probleem. De boekverkopers-ethiek. Zoals er een ethica aan het ziekbed bestaat, heeft ook de boekverkoper recht op zijn ethiek: Gaat dat nou zo maar? Màg dat nou zo maar? Wordt het niet hoog tijd, dat de regering ingrij....

Tweede probleem. Het boek waar alles in staat. Hij heeft nooit geweten, dat hij voor mij het ademend bewijs was van een theorie, de uitkomst van een sluwe strategie: het mensdom ervan te overtuigen, dat ‘het’ in de boeken te vinden is, dat alles te boek staat! Die sterke impuls, die mijn ‘boertje’ bewoog een weerzin van geslachten diep te overwinnen en de kruk van de deur van de boekwinkel ter hand te nemen, moet benut worden. Hij kwam om het boek, waar ‘alles’ in staat. Geheel in de lijn van dat subtiele plan, waarvan het einddoel is, dat de miljoenen dezer aarde boekwinkel-deurknoppen ter hand nemen en binnenstappen. We moeten er heen, dat alles in de boeken te vinden is.

We moeten deze aanval evenwel niet openen vanuit de litteraire vleugel. Er zijn nu eenmaal ongetelde scharen, die

[p. 741]

liever van siervissen dromen dan studeren in Ans van Dordt, Hoe Mies een man kreeg(Serie: Voor de Coupé, no. 89). We moeten niet dadelijk beginnen de kaviaar met hijskranen over de menigte uit te storten. Hen niet direct bespringen met etherische dichtkunst:

‘Blauw, zeg ik, blauw
En langzaam ga ik roeien over de blauwe golven van
haar ziel....’

Er zijn nu eenmaal duizenden, die liever figuurzagen. Tot hen moeten we zeggen: ‘ge zaagt een beter figuur, nadat ge dit werkje bestudeerd hebt, waarin alles staat over figuurzagen’.

Ze zullen dan ervaren, dat er toch niet helemaal alles over figuurzagen in staat, hetgeen de jacht naar het werk, waarin dat wèl het geval zal zijn, ontketent. Misschien zullen ze eerst aan het eind van een welbesteed leven, of misschien, zoals mijn boertje, aan het eind van een week, tot de conclusie komen, dat ze het boek, waar alles in staat, nèt gemist hebben, maar wat zou dat? Een mensheid, die achter boeken aanzit, waar alles in staat, heeft geen tijd om met atoombommen te gooien!.

Nu weet ik wel, dat enkele heel slimmen, de jacht op dit soort werken moe, en een klassieke opleiding indachtig, zich een encyclopaedie zullen aanschaffen, een ‘samenvatting der wetenschappen’. Ze menen dan dat zij zich voor het leven op hun indolentie kunnen terugtrekken. Dezulken hebben we evenwel eerst recht bij het been. Want ook daarmee is de jacht niet besloten. Ook in de encyclopaedie staat gelukkig niet alles.

Zo zult ge in de laatste druk van de Winkler Prins een stukje aantreffen over het aardige en invloedrijke Vlaamse tijdschrift: 't Fonteintje, maar geen woord over dat niet zo aardige, maar nog veel invloedrijker Noordnederlandse tijdschrift: Forum. De indolente zal zich dus een nog grotere encyclopaedie moeten aanschaffen, zoals bijvoorbeeld de Encyclopaedia Britannica, in 24 delen, waarvan de laatste druk evenwel niet zo britannica meer is. Zoetjes en tevreden zal hij in dat werk lezen over Mary Pickford, Franz Lehar

[p. 742]

en Emil Ludwig. Met het geduld, dat bij boeken hoort, zullen we gelaten de dag afwachten, waarop hij iets zal willen weten over George Marshall, Dwight Eisenhower, Ernest Hemingway, William Faulkner, Aldous Huxley of Albert Schweitzer, figuren, die blijkbaar niet belangrijk genoeg geacht werden om in de editie van 1946 opgenomen te worden.

Nee, in de encyclopaedie staat ook niet ‘alles’. Je kunt er niet uit leren hoe je aardappelen moet koken, geen woord over afgieten en altijd te weinig over de liefde, een van de sterkste impulsen van de mens, die encyclopaedisch evenwel alleen ethisch, metaphysisch en theologisch bestaat, maar blijkbaar niet practisch. Het lijkt mij trouwens niet aanbevelenswaardig de liefde uit een encyclopaedie te willen leren.

Goed, ik moet toegeven, dat aan mijn leuze ‘alles staat te boek’ op een subtiele wijze iets scheefs zit. Maar wie eenmaal uitgevonden heeft, waar het scheef gaat en dàt er hier en daar nog enkele hiaten in de boekingen voorkomen, die is alreeds gehaakt voor het boek.

Laag, zegt ge? Doortrapt? Voor de ware zendeling heiligt het doel nu eenmaal de middelen. We zullen niet rusten voor de hele mensheid zit te lezen!