Lux. Jaargang 4

[p. 23]

Pater Vitus Brenneker O.P.
Kunstenaar.

De kunstenaar en zijn groei.

Kunstenaars worden geboren, men maakt ze niet. Sommige mensen hebben van nature een zin voor schoonheid en een drang om schone dingen te maken.

De schepper heeft die aanleg geschonken. In de regel zal deze goede gave niet onmiddellijk maar middelijk geschonken zijn. Dit wil zeggen, kunstenaars zullen meestentijds hun aanleg geërfd hebben. Vandaar kunstenaars-families. Als kind heeft de kunstenaar reeds een voorliefde voor al wat schoon en karakteristiek is. Hij houdt van de natuur, en bewondert de schone werken die de Schepper gemaakt heeft. Hij ziet graag de wolken, de bloemen en dieren, en heeft aandacht voor al wat er bizonder aan is. Dan ziet hij de schone dingen, die de mensen maken.

Ook hierover is hij in verrukking, en in hem wordt het verlangen levendig om later ook veel moois te maken. Hij begint al vroeg, onbeholpen en aarzelend. Hij is blij met geringe resultaten, en verlangt ernaar zo kundig te zijn, dat hij onbelemmerd kan weergeven wat hem in het hoofd zit. Zijn hoofd zit vol. Al wat hij gezien en gehoord heeft, wil hij weergeven, en let een volgende keer beter op als hij bemerkt, dat hem iets ontglipt is. Onbewust oefent hij zich in het onthouden van wat markant is. Zijn voldoening over de vaardigheid om te kunnen scheppen is groot, al zijn de jeugd-producten nog zo primitief. Maar het constateren van vooruit gang en de vele lofprijzingen die hij ontvangt wakkeren bij hem het vuur aan om eens, als hij groot is heel zijn leven te kunnen wijden aan het voortbrengen van de allerprachtigste dingen.

Om dat ideaal te bereiken heeft hij alles over. Hij ondervindt dagelijks, dat hij arm is aan technische vaardigheid en aan ideeën. Dat wat anderen maken, komt in zijn hoofd nog te weinig op. Zijn beelden zijn enkel nog maar ontleend aan het dagelijkse leven, en gaan daar niet ver boven uit. Hij moet uitgroeien, volwassen worden, een volwassen mens en een volwassen kunstenaar.

Het besef van zijn gebreken geeft hem de ijver zich toe te leggen op schoolse studie en ontwikkeling. Hij gaat leren, lezen, disputeren, kijken, reizen en doet overal veel op. Het minst gaat zijn hart uit naar schoolse opvoeding.

Het meest naar practijk: bezoeken van musea, ateliers, vreemde streken, oefenen in tekenen, stellen componeren, het verkeren met kunstenaars en kunstkenners. Door deze drang naar het schone en het ontwikkelen daarvan, daalt de belangstelling voor dingen van enkel nuttige aard; hij laat die belangstelling hiervoor liever aan anderen over. Geld eten en huisvesting laten hem min of meer onverschillig. Hoofdzaak is hem, dat hij steeds meer kan opgaan in het schone. Enige techniek is noodzakelijk, anders kan hij zich niet vrij uiten.

Godsdienst en moreel goed leven staan niet in direct verband met kunst. Iemand kan een goed kunstenaar zijn, zonder dat hij godsdienstig is, zonder dat hij erkent, dat de oorzaak van al het schone bij den Schepper ligt, zonder dat hij erkent, dat zijn ga-

[p. 24]

ven hem door God geschonken zijn. Niettemin zal godsdienst en goed zedelijk gedrag den kunstenaar een grote hulp zijn.

De wijze van werken.

De ware kunstenaar heeft zoveel ideeën in zijn hoofd, die hij verwerken moet met stoffelijke middelen, dat de uren van de dag hem te kort zijn. Zijn verstand dwingt hem zich te beperken, daar hij wel inziet, dat hij behalve kunstenaar ook nog mens is, en een mens kan niet zonder verzorging, rust en ontspanning leven Zijn leven, z'n dagen zijn gedachten zijn vervuld van het schone. Dat zoekt en ontdekt hij, en waar hij het mist, wil hij het zelf maken. Uit de duizend dingen, die hij zou willen maken, kiest hij dat wat hem het meest dringt. Het doet hem pijn door de noodzaak des levens dikwijls dingen te moeten maken, waartoe hij zich slechts weinig getrokken voelt.

Een enkele keer vallen hem de opdrachten mee, namelijk wanneer het onderwerp hem veel vrijheid laat in de uitvoering.

Ook een kunstenaar heeft zijn goede en kwade dagen. Er zijn dagen, waarop zijn werk niet vlotten wil, hetzij dat zijn fantasie niet levendig werkt, hetzij de verwerking van zijn geestesbeeld niet lukken wil, hetzij dat stoornissen van buiten optreden.

In zijn atelier behoort een rustige sfeer te heersen.

Praten leidt den kunstenaar meer af dan straatlawaai. Er moet staag doorgewerkt worden. Herhaaldelijk het werk onderbreken is nadelig voor het vervaardigen van een kunstwerk. Voorstudies moeten voorstudies blijven.

Als een kunstenaar telkens zijn week stop zet om weer een voorstudie van een volgend onderdeel te maken, zal het geheel er onder lijden. Er zal te veel pose komen in zijn werk. Hij heeft dan zijn fantasie en smaak niet de vrije loop gelaten. maar zijn geestesbeeld bedorven door telkens een model te plaatsen waar enkel een levend beeld behoorde te staan. Een goed kunstenaar is volkomen voorbereid als hij gaat scheppen, en onderbreekt het verwaardigen van zijn kunstproduckt zo weinig mogelijk.

Slechts dan, wanneer zijn uiterlijk product een volkomen weergave is van wat hem in de geest zat, is zijn kunstwerk geheel geslaagd. Is theoretiseren in het algemeen reeds een gevaar voor kunst, zeker is het dat, wanneer getheoretiseerd wordt onder het maken van kunst. Een kunstenaar die bezig is aan zijn beeld, moet niet redeneren, hij moet werken. Daarvóór en daarna mag hij redeneren, en dan nog maar met mate, in zijn werk echter moet hij enkel trachten uit te beelden hetgeen hij ziet. Kunst produceren is niet werken naar recept.

Hij zal des te beter gedisponeerd zijn tot goed werken, naarmate hij zijn leven in dienst van het schone gesteld heeft. Gaat hij iedere dag opnieuw op in kunst en schone dingen, dan zal hij zuiver gestemd zijn. Heeft hij te veel andere belangen, die met kunst niets hebben uit te staan of zelfs ertegen in gaan, dan zal hij zich telkens uit de ene sfeer in de andere moeten plaatssen om kunst te kunnen leveren. En dit hindert het scheppen van kunst.

Natuurlijk zal ook hij zijn geest moeten verfrissen door ontspanning en afleiding. Deze laatste echter moeten ten doel hebben zijn liefde voor het schone te bevorderen, niet hem ongeschikt maken voor leven voor de schoonheid.

Vandaar dat grote kunstenaars bij voorbaat onschuldige en natuurlijke ontspanningen zoeken als daar zijn familieleven, natuur bewondering, omgang met eenvoudige mensen. Het meeleven met anderen zal zijn gevoel verfijnen en aan de kunst ten goede komen.

[p. 25]

Derde Rangs kunstenaars.

Dat iemands fantasie en schoonheids-visie niet rijk is, is geen schande. Wel is het een schande de matige gaven die men heeft te bederven door ijdelheid, zodat het weinige wat men heeft ook nog verloren gaat. Evenzo is het gesteld met de uitbeeldingskracht. Schone beelden in zijn fantasie hebben is niet voldoende om kunstenaar te zijn, men moet die ook in de stof kunnen belichamen. Heeft men deze gave niet of slechts in geringe mate, dan is dat geen schande. Wel als men deze gave bederft.

Ook matige kunstenaars kunnen zeer nuttig zijn voor de veredeling van een volk. Genieën zijn uiteraard zeldzaam, eveneens zeer goede kunstenaars.

De matig begaafden moeten met hun talenten woekeren, en er behoedzaam mee omgaan, en dan kunnen zij het ver brengen. Zij moeten strikt eerlijk blijven, en noch zichzelf, noch het publiek bedriegen, Zij moeten niet hoger mikken dan in hun vermogen ligt. Geven zij zich uit voor grotere kunstenaars dan ze werkelijk zijn, dan doen ze zichzelf geweld aan, en verminken hun aanleg. Kent de gemeenschap hen niet de hoge plaats toe, die zij zichzelf hebben toegedacht, dan trachten deze lieden door geweldmiddelen die positie te verkrijgen. Ze werpen zich op tal van bijkomstigheden meer dan op de schoonheid. Vreemde kleding moet hun artisticiteit verkondigen. Opvallende manieren en geheel anders doen dan andere mensen moet de aandacht op hen vestigen. Bij voorbaat gaan ze tegen alles in wat normaal en gewoon is. Zij verachten zogenaamd al wat normaal menselijk en edel is, maar niet met de kunst verband houdt. Bazuinen hun producten de lof der schoonheid niet uit, hun woorden zijn er des te meer van vervuld. Omdat hun werken niet opvallen door schoonheid, ontsieren zij ze met abnormale vormen kleuren, composities en allervreemdste inhouden, zodat ze toch opvallen, zij het dan ook door niet-schone elementen.

Met dat al verleren zij te leven voor de schoonheid en leven enkel voor zichzelf, voor hun faam, en brengen de kunst in discrediet. De massa krijgt de indruk, dat een kunstenaar een abnormaal mens moet zijn, en dat men om ‘echte’ kunst te kunnen waarderen al wat gek is doodgewoon moet kunnen vinden.

En dat is een belediging voor de schoonheid. Ware schoonheid en liefde voor schoonheid bederft den mens niet, verreweg integendeel, zij veredelt den mens. Doordat de ware kunstenaar heel en al opgaat in het schone, zal hij evenals de geleerde minder aandacht voor bagatellen en zuiver materiële aangelegenheden hebben. In die zin mag de kunstenaar gerust opvallen. Dat is voor hem een eer, een teken, dat hij wat edel is meer acht en aandacht schenkt dan dingen van stoffelijk aard. Maar ieder ware minnaar van het schone zal wel zo verfijnd zijn, dat hij ook andere dingen, die goed en nuttig en heilzaam zijn, kan waarderen. Het kon voor minder hoog begaafde artisten een heerlijke roeping zijn de veelvuldige schoonheidsleemten in de samenleving te vullen. Er is nog zoveel te doen. Door eenvoudige maar zuiver schone dingen kan een volk opgevoed worden tot goede smaak. Maar door de wanproducten, die door een leger van derderangskunstenaars onder de massa wordt verspreidt, wordt een bedorven lucht in de kunstwereld gebracht. Neen, beter iets, wat niet schoon, maar enkel nuttig is, dan een voortbrengsel van valse artistisciteit.