Lux. Jaargang 2

[p. 214]

De Lutherse Kerk op Otrabanda
door M.D. Latour. O.P.

Dat er te Otrabanda een Luthers kerkgegebouw gestaan heeft en dat in 1804 dit kerkgebouw in vlammen opging bij het bombardement der Engelsen, is vrij algemeen bekend. Minder bekend is een beschrijving van het inwendige van dit bedehuis, die wij vonden in een oud werk, getiteld ‘Hedendaagsche Historie of Tegenwoordige Staat van Amerika’, Deel II, schrijver niet vermeld, te Amsterdam, bij Isaak Tirion, 1767. Deze eigenaardigheid om geen schrijver te vermelden, konden wij reeds eerder vaststellen bij de werken van den beroemden Abbé Raynal, die het blijkbaar eveneens overbodig vond, zijn naam vooraan in zijn werken te plaatsen. Dat de ‘Hedendaagse Historie’ geschreven is door een zekeren Houttuyn, kwamen wij dan ook niet te weten uit diens eigen werk, maar uit een boekje van een tijdgenoot, J.H. Hering, die in 1779 te Amsterdam een ‘Beschrijving van het Eiland Curaçao’ uitgaf. In het voorbericht daarvan lezen wij o.a.: ‘De Heer Houttuyn, aan wien wij, in den tegenwoordigen staat van alle Volken, de weluitgevoerde beschijving van Amerika, te danken hebben, etc.’

Hering put vele gegevens voor zijn boekje uit het werk van Houttuyn, die op zijn beurt zoveel belangstelling blijkt te hebben voor de Lutherse Gemeente te Curaçao en daarvan zodanig op de hoogte is, dat dit het vernemen wettigt, dat Houttuyn zelf Lutheraan was en het Archief van het Amsterdamse Konsistorie der Lutherse Gemeente geraadpleegd heeft.

Zijn passage omtrent de Lutherse kerk te Otrabanda vonden wij nergens letterlijk en in haar geheel aangehaald. Daar nu de ‘Tegenwoordige Staat van Amerika’ een vrij zeldzaam werk is, menen wij, dat het verschillende mensen zal interesseren, dit citaat volledig voor zich te zien. We lezen dan op blz. 678 en 679:

‘In het laatst van de voorgaande eeuw hadden de Luthersen er ook een leraar, die in een houten loods predikte; doch nadat zij denzelven wegens ongenoegen waren kwijtgeraakt, bleven zij zonder bediening des woords. Naderhand is door hen van tijd tot tijd wel gedacht, om opnieuw een leraar te beroepen, gelijk inzonderheid omtrent vijf en twintig jaar geleden; doch het liep aan tot in 1755 eer men een genoegzaam fonds daartoe gevonden had, waarvoor acht lieden van vermogen op het eiland borg bleven. Hun verzoek toen door de Heren van de West-Indische Compagnie ingewilligd zijnde, beriep men de predikant Muller (stamvader van de huidige familie Statius Muller) van Leeuwarden op een tractement van zevenhonderd stukken van achten; die in het jaar 1757 aldaar aangekomen, zijn predicaties eerst in zeker huis

[p. 215]

daartoe geschikt, verrichtte. Men ondernam in het jaar 1762 het bouwen van een kerk, die in het volgende jaar voltooid was en met veel plechtigheid ingewijd werd op de 20ste Maart 1763. Sedert is het tractement van den Predikant verhoogd tot duizend stukken van achten of vierentwintighonderd Amsterdamse guldens, en voor de weduwe, indien hij mocht komen te overlijden, een pensioen van vierhonderd en tachtig guldens vastgesteld.

Dit kerkgebouw, tot welks oprichting de Luthersen niet alleen, maar velen zelfs van andere gezindheden, door milde liefdegiften het hunne verstrekt hebben in een collecte, bij welke omtrent negenduizend stukken van achten, ter waarde van meer dan twintigduizend Hollandse guldens, ingezameld werden, beantwoordt aan de ijver en getuigt van het vermogen der ingezetenen dezes eilands. Het fundament bestaat uit gehouwen klipstenen, waarop een muur rust van twee voet dik en meer dan dertig voet hoog, van gebakken steen, daartoe uit Holland aangebracht, omringende een langwerpig vierkant van zestig voet lang en vierenveertig voet breed. Door middel van gaanderijen heeft met het bekwaam (geschikt) gemaakt, om een Gemeente van vijf- of zeshonderd mensen met gemak te kunnen bergen. Ook is voor de luchtigheid, in dat klimaat hoognodig, door twee rijen vensters boven elkander, zorg gedragen. Van buiten heeft het een sierlijke lijst en op elke hoek een knop; ook twee deuren tegenover elkander; en van binnen staan in het ruim vier pilaren, die de gewelven onderschragen. De predikstoel, zowel als het Doophuis en het gestoelte der Regering, is van fijn mahoniehout. Ook ontbreekt er in deze kerk geen kunstig snijwerk, fraaie kleuren of verguldsel. Men heeft er voor den Heer Gouverneur in het bizonder een gestoelte geplaatst, dat ongemeen prachtig is; gelijk ook het orgel, waar men deze kerk mee voorzien heeft, met kunstig lofwerk praalt. Men zegt, dat voor de Gereformeerden op dit eiland, thans ook een nieuwe kerk gebouwd wordt.’

Tot hier het citaat uit de ‘Tegenwoordige Staat van Amerika’. Wij hebben ons slechts enkele geringe afwijkingen in stijl en spelling veroorloofd.

Dominé Sijbrand van Dissel, schrijver van ‘Eenige bijzonderheden betreffende de voormalige Evangelisch-Lutherse Gemeente op Curaçao’ (1865), protesteert hevig tegen de opvatting van Hering en Houttuyn, als zou op het einde van de zeventiende eeuw reeds een Predikant geweest zijn bij de Lutherse Gemeente alhier, die in een houten loods predikte. Hij is namelijk de mening toegedaan, dat er toen nog geen Lutherse Gemeente bestond op dit eiland en dat deze pas gesticht is in 1757 bij de komst van Dominé Muller. Pater Euwens bewees echter in het Historisch Tijdschrift van 1930, blz. 332 en volgende, dat Hering en Houttuyn gelijk hadden. In Frebruari 1685 schreef namelijk Ds. Nicolaas Verkuyl op Curaçao aan de Vergadering van Tienen van de W.I. Comp, dat: ‘met de comste van seeckere Luytersche predikant tusschen die van de Gereformeerde religie en de Luytersche gemeente aldaar waeren ontstaan verscheiden twisten ende oneenigheden’ enz. Hetgeen vrij duidelijk bewijst, dat er dus een Lutherse Gemeente bestond vóór 1700.

Ds. Muller van 1757 was de Weleerwaarde Heer Johan George Muller, die toen sedert drie jaar predikant was te Leeuwarden. Hij voelde er eerst niet veel voor om het vaderland te verlaten en pas bij het derde zeer dringende verzoek, stemde hij toe.

De negende van hooimaand des jaars 1757 nam hij openlijk van zijn Gemeente afscheid. De kerkeraad van Leeuwarden voorzag hem van een allerdeftigst getuig-

[p. 216]

schrift, aangaande de getrouwe verrichting zijner bediening gedurende zijn verblijf onder hen, hem de lof gevende ‘dat hij voor het welzijn der kerk alle bedenkelijke zorg aangewend, en zich als een getrouw en vredelievend herder over zijn kudde betoond had’. De 26ste Juli vertrok hij naar zijn nieuwe standplaats, alwaar hij de 20ste September behouden aankwam. De 2de October van hetzelfde jaar sprak hij zijn eerste leerrede uit in zijn eigen woning, waarin twee vertrekken geschikt waren gemaakt om als kerk te dienen. Begrijpelijkerwijze stond bij Dominé en Gemeente een eigelijk kerkgebouw nummer een op de verlangenslijst. Pas in 1761 was de Gemeente in staat aan de Westwal (Otrabanda) ‘een bekwaam stuk gronds’ aan te kopen, om aldaar een kerk te bouwen, waartoe de benodigdheden uit New York en Nederland ten spoedigste ontboden werden. Op de 15de April 1762 legde de Predikant Muller de eerste steen van dit gebouw, onder het uitspreken van een passende zegenwens. De plechtigheid werd besloten met een salvo uit zeven schepen en twee barken. Binnen de zes maanden stond het dak er op en binnen het jaar was de kerkbouw geheel voltooid. Bij de inwijdingsplechtigheid op 20 Maart werd het Te Deum gezongen en preekte Dominé Muller naar aanleiding van de woorden van I Kron. 7,

‘En de heerlijkheid des Heren vervulde het huis.’ De opbrengst van de collecte bij de ochtend- en middagdienst samen bedroeg 280 stukken van achten. Een stuk van achten is een Peso van acht realen, die in de tijd van Hering een waarde had van 48 stuivers Nederlands geld. Het was een zilveren munt, die op Curaçao meestal met het vreemde woord patienje werd aangeduid, maar in Nederland bekend was als Spaanse mat (‘Ze hadden veel Spaanse matten aan boord en appeltjes van Oranje’). Een Peso van achten werd geschreven als een 8 met een of twee strepen erdoor, om te voorkomen dat de acht beschouwd werd te behoren tot het daarachter vermelde cijfer. Hieruit is het tegenwoordige Amerikaanse dollarteken ($) ontstaan.

Het degelijke Lutherse kerkgebouw op Otrabanda heeft geen kans gekregen om een eerbiedwaardige leeftijd te bereiken. Op 7 Febr. 1804 moesten de Luthersen met tranen in de ogen toezien, hoe hun kerk, getroffen door een gloeiende Engelse kogel, volslagen uitbrandde, zodat er alleen de vier muren van overbleven.

Bij het begin van de negentiende eeuw was Curaçao nl. een sterk begeerd doel voor zowel Franse als Engelse hebzucht en daar zij elkander de buit niet gunden, hadden we van beide naties behoorlijk veel overlast in die dagen. Zo kregen we op 31 Jan. 1804 bezoek van vier Engelse schepen, wier commandant het eiland voor Engeland opeiste. Toen men hier op zijn voorstel niet inging, bezette hij de Piscaderabaai, zette zijn troepen aan land, blokkeerde de buitenwegen, belegerde de stad en beschoot Otrabanda met gloeiende kogels. Deze stadswijk heeft het zwaar te verduren gehad en de Lutherse Gemeente werd wel het meest de dupe van dit stukje wraakoefening van vier weken. Het gehele kerkarchief, bewaard in een gesloten kist achter de ingangsdeur, is mede verbrand.

Nog lang heeft men gehoopt tot wederopbouw te kunnen overgaan, maar toen ten slotte alle pogingen in die richting schipbreuk leden, werd eindelijk in April 1821 besloten: ‘het puin der afgebrande kerk publiek en ter afbraak binnen zes maanden te verkopen, deels omdat het de kerkelijke kas aan geld ontbreekt, deels omdat er tot de herbouw der kerk geen het minste vooruitzicht, is.’

Het citaat uit de ‘Hedendaagsche Historie’ eindigt met de mededeling: ‘Men

[p. 217]

zegt, dat voor de Gereformeerden op dit eiland thans ook een nieuwe kerk gebouwd wordt’. Inderdaad besloot in het jaar 1763 (het jaar van de inwijding der Lutherse kerk) de Kerkeraad van de Gereformeerde Gemeente alhier, om ‘het kerkgebouw te verbeteren en met een fraai verwulfsel te versieren’. Tot dan toe hadden de Gereformeerden in het Fort Amsterdam slechts een houten kerk. Met de bouw van de tegenwoordige stenen kerk werd kort na bovengenoemd besluit een aanvang gemaakt. Het werk stond onder leiding van den Ne derlandsen architect Hendrik Hamer en kwam klaar in 1771.

Toen in 1825 een samensmelting der Evangelisch-Lutherse Gemeente met de Hervormde tot de ‘Verenigde Protestantse Gemeente’ tot stand kwam, verdween daarmee de behoefte aan een afzonderlijk Luthers kerkgebouw.

Beter is de droefheid van derigene, die onrechtvaardig lijdt,
dan de blijdschap van hem, die onrechtvaardigheid bedrijft.
H. Augustinus.

Het is niet redelijk te eisen dat God alles laat geschieden volgens ons goeddunken.
H. Franc. v. Sales.

Deugden maken den helen mens goed, kunsten of kunstvaardigheden slechts een of meer van zijn vermogens.
H. Thom. v. A.

Wat 'n heerlijke vreugde, te denken dat O.L. Heer ‘rechtvaardig’ is, d.w.z. dat Hij rekening houdt met onze zwakheden,- dat Hij de broosheid van onze natuur dóór en dóór kent.
H. Ther. v.h. Kind Jezus.

Bevrijd zijn van God, is de ergste slavernij.
Bismarck.

Indien gij u van de eeuwige waarheden wilt overtuigen, stapel dan minder bewijzen op, maar bedwing veel meer uw driften
Pascal.