Lux. Jaargang 1

[p. 103]

De harpspeler
Een adventsverhaal door Antoon Coolen.

Er leefde langen tijd geleden in een stad een muzikant Koninckrijk geheeten, die op een wonderlijk schoone wijze de harp bespeelde.

Nu stonden in dien tijd de muzikanten niet in zulk een hoog aanzien. Velen hunner hielden zich niet alleen uitsluitend op met wereldsche muziek, maar leidden daarenboven ook een lichtzinnig en dikwijls losbandig bestaan. Zeker verstonden zij de moeilijke kunst der muziek, maar de menschen waren geneigd om aan te nemen, dat de muzikanten die tooverkunst van den duivel leerden en in ruil daarvoor hun ziel aan den boozen geest moesten afstaan. Er waren fluitspelers en vioolspelers, die zulke onbegrijpelijke toeren op hun instrumenten verrichtten, dat daar geen gewone menschelijke verklaring voor te vinden was. Satan bestuurde de windsnelle vingers en voerde den strijkstok over de betooverde snaren. Het spreekt vanzelf, dat hij met zijn muziek de zielen der spelers reeds gevangen hield, om ze langs den breeden weg van zonde en losbandigheid naar zich toe te trekken. En hoe ging het met de dansende paren! Zij gaven zich over aan den roes van lichtzinnigheid en van al te zinnelijke behaaglijke muziek. Ja, de vioolspeler, in den flakkerenden gloed der feestelijke fakkels, stond er zelf als een aanvurende Satan bij, om lachend en vol boosaardige pret hen ten verderve te leiden.

De harpspeler Koninckrijk echter was niet een muzikant als de andere, hij was een uitzondering. Slechts zelden, en dan alleen bij geoorloofde feesten, waar de oude beproefde en goede dansen werden gedanst, speelde hij de wereldsche muziek, de statige pavane, die de meisjes met een voorname ingetogenheid kunnen dansen, en de langzame sarabande, die liefelijk is en die de harten niet opwindt. Hij oefende veel liever zichzelf in de verhevenheid der schoone kunst van de muziek, verrichtte geen helsche toeren, waarbij hem de haren wild over de vonkende oogen vielen, doch speelde liefst voor zichzelf alleen de rijpe muziek der toondichters, die hij in zijn hart verstond. Als gij de wereld niet dient, dan dient zij u niet, daarom had de harpspeler Koninckrijk het dikwijls zorgelijk en sober. Hij wist zich echter, aan het raam zijner oude kamer gezeten, tevreden te stellen met brood en vruchten. En als hij eenige malen per jaar zijn kroes water daarbij door een beker wijn kon vervangen, dan was hij al heel gelukkig en verheugd over deze weelde, en speelde nadien, de harp tusschen de knieën en de armen, zijn dankbaarheid uit.

De pastoor van de kleine stad, waar de harpspeler woonde, hoorde den lof van den muzikant en ging op een schemeravond eens naar hem luisteren. De pastoor was zoo ingenomen met dit spel, dat hij den harpspeler onmiddellijk tegen de vergoeding van een klein jaargeld aanstelde, om in het zangkoor met zijn harpspel de diensten in de kerk op te luisteren. Zoo werd dus deze muziek zelfs voldoende vroom en waardig bevonden, om te klinken onder de heilige Mis.

Het spreekt vanzelf, dat de harpspeler zeer gelukkig was over de eer, die hem in zijn aanstelling als kerkelijk musicus was

[p. 104]

te beurt gevallen. Hij bleef echter bescheiden en deed toegewijd en met groote liefde zijn werk, dat hem veel voldoening gaf in het gemoed. En altijd, als zijn harpspel in de kerk klonk, de volle accoorden boven de afgronden hunner echo's en de ruischende choralen in de ijle, hooge bovenoctaven, zaten de menschen stil en geroerd te luisteren, en zij konden hun aangedaan hart des te inniger verheffen tot God.

Maar eens, terugkeerend naar huis uit het avondlof waaronder hij het Magnificat van het knapenkoor met zijn harpspel had begeleid, zag de musicus een onbekende op hem afkomen, die den hoed voor hem afnam en hem een compliment maakte over zijn spel.

‘Ik was in de kerk en heb uw spel gehoord, gij moet een groot talent hebben,’ zei de onbekende.

De harpspeler was zelf nog vol van zijn muziek en het deed hem goed daarover met dezen vreemdeling te kunnen praten en diens indrukken te hooren. Daarom liep hij met den onbekende een eindje op.

‘Gij hebt verstand van muziek?’ vroeg hij.

‘Ja zeker,’ zei de onbekende

‘Och, talent,’ zei toen de musicus lachend. ‘Wie zal uitmaken of men talent heeft? Ik weet, dat ik de menschen in deze stad tevreden stel, wat zou ik meer verlangen?’

‘Nu zijt gij waarlijk al te bescheiden,’ antwoordde de onbekende. ‘Weet ge, dat ge oneindig veel meer kunt dan de menschen in deze stad tevreden stellen? Gij zijt een groot kunstenaar en gij zijt in staat het gansche land in vervoering te brengen. Maar gij moet u in uwe bedrevenheid meer ontwikkelen.’

Terwijl zij zoo spraken, had de vreemdeling den musicus buiten de straten der stad geleid, en, voor de harpspeler zich daar goed rekenschap van gaf, waren zij samen op de heide.

‘Kom mee,’ zei de onbekende. ‘Ik noodig u uit, om eens naar een harpspel te luisteeren, dat schooner is dan het uwe, maar toch niet schooner dan gij het kunt leeren.’

De musicus voelde zich door de woorden, die de vreemdeling tegen hem had gezegd, eenigszins verplicht, vertrouwen in hem te stellen en met hem mee te gaan. Hij wilde niet weigeren en moest bekennen, dat hij ook wel nieuwsgierig was, om die wonderlijke muziek eens te hooren, tot het spelen waarvan de onbekende ook hem in staat en bekwaam achtte.

Zij staken in den donkere de heide over; de maan ging achter hen op. Nadien kwamen zij in een bosch, drongen tusschen de boomen door en bereikten weldra een open plek. En zie, op het oogenblik, dat de musicus voelde hoe de onbekende hem met een armgebaar tegen hield en deed stilstaan, kwam er midden in de open vlakte tusschen de boomen een prachtige harp, die blonk in het onwezenlijke licht van de stijgende maan. En in de stilte was het, of er lichte trillingen en bewegingen door die harp gingen, alsof zij gehanteerd werd door iemand dien men niet kon zien, alsof zij tusschen knieën en bewegende armen rustte. Dan gleed er een schaduw over de snaren, en plotseling werden die snaren getokkeld, alsof onzichtbare handen erin grepen. Te zelfder tijd klonk haar overschoone muziek.

De harpspeler, naast den vreemdeling, stond in de hoogste verbazing te luisteren. Hij voelde zijn hart en zijn zinnen beide geraakt door deze geheimzinnig voortgebrachte muziek. De melodie had een zoo wonderlijk thema als hij nooit had gehoord. Zij had iets vervoerends, zij lokte, zij bracht u van binnen in de war en sleepte mee. De klare getokkelde tonen klonken vol en luid als klanken van luid, geheimzinnig en verborgen water, ijl en hoog als zilver, als glas, dan ruischten de tinkelende snoeren van stijgende en dalende octaven en triolen; nooit had de harpspeler ter wereld iets zoo moois en verlokkends gehoord.

Maar het was, of voor den zwijgenden

[p. 105]

achtergrond der bosschen een zwarte, lage wand was ontstaan, waarin af en toe een trage beweging viel waar te nemen. Geboeid door het bekoorlijke harpspel bemerkte de musicus, dat er uit dien soms traag bewegenden wand koppen te voorschijn kwamen. Hij zag ook oogen en af en toe het open en dichtgaan van muilen. De neergehurkte figuren maakten zich hoe langer hoe duidelijker van den donkeren achtergrond los, ja, dat waren daar wolven, die zaten daar op hun achterste, de voorpoten recht gestrekt, naar deze nachtelijke muziek te luisteren. Hoe zeer de angst hem ook beving, toch voelde de harpspeler Koninckrijk zich door de zoetheid van deze muziek geheel betooverd. Maar eindelijk verdween de harp in het heldere maanlicht, de toover werd verbroken. De dicht tegeneen gekropen wolven stonden op, keerden om en liepen het bosch in. De beide mannen gingen daarop heen. De musicus liep, het hoofd gebogen, in nadenken verzonken. Bij de stad nam de onbekende met een handdruk afscheid.

Sinds dit oogenblik was het gedaan met de rust van den harpspeler. Hij had geen tevredenheid meer bij het avondraam als hij zijn brood at en hij gevoelde geen geluk meer om in een hymne daarvan dankbaar te getuigen. Hij kon het niet helpen, maar altijd speelde hem die melodie in de ooren, die bekorende, zinnenverwarrende melodie, die de wolven temde. En het duurde wezenlijk niet lang, of hij zat te probeeren, ze op zijn harp na te spelen en hij ging in het verborgen zich vlijtig daarin oefenen. Er waren menschen, die voorbij het huis kwamen en het hoorden. Zij bleven staan, omdat zij den harpspeler nog nooit iets zoo vreemds hadden hooren spelen. Later bleven zij aan de melodie denken en trachtten tevergeefs haar na te neuriën.

Maar wat gebeurde er met den harspeler Koninckrijk? Hij had de verleiding niet kunnen weerstaan en ging na eenigen tijd op een nacht naar het bosch terug. Ja, en nadien ging hij opnieuw nog vele nachten naar die eenzame plaats. Ten laatste zagen de menschen hem iederen avond met zijn groote harp de deur uitgaan en eerst 's morgens, als het licht werd, keerde hij terug. Den geheelen dag bleven dan de vensters toe voor de ramen van zijn huis.

Zoo was hij, verlokt door een melodie, verlokt door de toovermacht van zijn eigen spel, dat de wolven bedwong, een man geworden, die een nachtelijk leven leidde en overdag onverschillig was voor het leven. De menschen zagen de geweldige verandering die er met den eerst zoo vromen harpspeler plaats had. Wat was er nu een nachtbraker uit hem gegroeid, die een losbandig leven leidde. Soms, in den avond voor hij zijn deur uitging, hoorden de menschen, hoe hij op die vermaledijde harp allerlei wulpsche, heidensche en duivelsche liederen speelde, die iemand zijn bloed en zijn hart angstig maakten. En als hij later de deur uitging, en men groette hem, dan groette hij niet terug. Hij was onverschillig geworden voor alles, behalve voor die geheimzinnige nachtelijke uitspatting en voor het geld, dat hij kon verdienen door zijn zwoele, hevige muziek, die de zinnen brandde, in de feestelijke en nachtelijke zalen der steden in de omgeving te spelen.

En eens waren er eenige mannen, die hem volgden en die, achter hem aanloopend, met hem kwamen op die eenzame plaats in in het bosch. Vanuit de verte, tusschen de boomen door, zagen zij, hoe hij neerzat met zijn harp. Zij hoorden zijn spel en zagen hoe de zwarte wolven met de groene lichtjes hunner fosforiseerende oogen uit het bosch kwamen, en, getemd en gebonden, zich in een dichten kring rondom den speler neerzetten. Toen begrepen de menschen, dat hij dit overschoone spel van den duivel geleerd had en hoe hij zich daarmede aan Satan gevangen had gegeven.

Terug in de stad gingen de mannen overal vertellen wat zij gezien hadden. En het volk waarschuwde daarop den pastoor, dat

[p. 106]

ook hij het weten zou en den harpspeler niet langer in de kerk zou laten spelen.

‘Ik geloof, dat gij oprecht zijt,’ zei de pastoor tot de menschen, ‘maar ik geloof ook, dat de harpspeler Koninckrijk oprecht is en het mij zelf zal zeggen, als hij zich niet langer waardig acht, om in de kerk te spelen.’

De pastoor echter had de droevige veranderingen in den harpspeler en diens onverschilligheid voor de kerkelijke muziek wel gezien, en hij had begrepen, hoe zeer de man in de slavernij zijner ongebondenheid zijn ziel kwelde en zijn geweten bedroefde.

Toen het nu echter omtrent den heiligen Adventstijd was, ging de pastoor naar den ongelukkigen musicus en zei tot hem:

‘Kijk, mijn knapenkoor zal een geheel nieuwe Rorate Coeli gaan instudeeren, ik heb daar een bijzonder mooie vierstemmige compositie voor. Gij moet de harppartij daarbij spelen, dan zal het zijn alsof engelen - want kinderen zijn engelen - en harpgeruisch den Gerechte als dauw van den hemel afbidden.’

‘Ja,’ zei de harpspeler Koninckrijk.

Maar in deze dagen, waarin de winter begon, zat hij tevergeefs te kijken naar den laatsten val der herfstbladeren, naar de vlagen en de vroege schemeringen. Hij gevoelde geen stemming en geen neiging om zijn partij te bestudeeren; als hij zijn harp beroerde, bleef zij koud en gaf geen antwoord. Neen, hij gevoelde zich niet meer geroepen en niet meer waardig om nog iets zoo zuivers en zoozeer Godgevalligs te spelen als dit, en geërgerd en verveeld over zijn onmacht, ging hij zich in de zwoele herinnereringen verdiepen zijner nachten, om die muziek terug te vinden, die hem geen inspaning kostte, die hij vervoerd en en overgegeven speelde en die hemzelf vervulde en hem door het gebeente heen drong. Nadien zat hij met zijn wroeging en zijn verstoorde stemming langen tijd machteloos voor zich uit te staren.

Toen echter de Zondagen van den heiligen Adventstijd waren aangebroken, was de harpspeler met zijn harp in het koor bij de knapen. Hij zag de jongens met hun klare koppen en hun kortgeknipte zwarte haren, de knapen in hun purperen toog en witte koorhemd, de mouwen, die met breede, kanten zoomen over de handen vielen. De kinderen hadden omslagen in de hand waar hun partij op lag, en in de andere hand droegen zij een kaars, waarvan de vlam fel flakkerde en danste voor den adem van hun mond. Toen de jongens begonnen te zingen, - dit geluid van open, harde alten en sopranen brak als uit het gewelf, - kon de harpspeler de begeleiding niet vinden, telkens verviel hij in den wanklank der melodieën, die hij bij de wolven in het nachtelijke bosch had geleerd. Hij hield dan meteen op en zat het oogenblik af te wachten, waarop hij met zijn harpspel zou invallen. Maar tegelijkertijd, in de spijt om zijn onmacht, gevoelde hij ook de diepe bewogenheid bij het zien en het hooren der zingende knapen, de herinnering aan de onbevangen en blijde reinheid zijner jeugd, toen hij zelf als koorknaap zong. En op het gezang hunner stemmen rilde zijn hart van een aandoening, die met vlagen hem bestormde, zoodat hij den krijzel der inwendige huivering gevoelde. Het kindergezang, dat de gewelven en den hemel bestormde, riep de wolken, dat zij den Rechtvaardige zouden neerregenen, zij vroegen om het klein en lief Kind, dat de wereld zou verlossen en haar den vrede zou brengen. Bij de woorden: Wij hebben gezondigd en zijn geworden als een onreine, sloeg de harpspeler weer in de snaren, hij sloeg deemoedig in de snaren, maar nu hij de begeleiding van het knapengezang eindelijk gevonden scheen te hebben, braken met een valsch en kermend geluid plotseling alle snaren onder zijn handen, en te midden van de ruïne van zijn spel en van zijn instrument zeeg de harpspeler gebroken neer.

Er was een plotselinge bewogenheid on-

[p. 107]

der de zingende knapen. Zij weken uiteen voor toeschietende menschen, die den gevallen harpspeler optilden en naar buiten droegen. Zij brachten hem nadien naar zijn huis, waar hij weer de oogen opende en, bleek als een doode, hun vroeg, dat zij den pastoor bij hem zouden roepen, opdat hij dien het geheim zijner boosheid en afdwaling bekennen zou.

En van deze boosheid, van de wolven der wereld, van hare machten en den duivel bevrijd, schreide hij bittere tranen. En toen hij nadien voor het eerst weer speelde op zijn herstelde harp, was het het Kind, dat de vroomheid aan zijn hart en aan zijn spel hergaf.

Hij zag de sneeuw over de aarde dalen en nadien zag hij de sterren schijnen over de witte heuvelen. Bij het avondraam in de eenzaamheid ruischte het uit de zingende en heldere snaren: Adeste fideles......