Logo DBNL
Lux. Jaargang 1 (1943)

Lux. Jaargang 1

(1943)– [tijdschrift] Lux–rechtenstatus Gedeeltelijk auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

[Lux 1943, nummer 2]

De ‘Exoneratie’ van Mgr. Niewindt door Dr. W.J. Goslinga

Pater G.J.M. Dahlhaus geeft in zijn ‘Levensschets van Monseigneur Martinus Joannes Niewindt’ († 1860)*) veel meer en eigenlijk heel iets anders dan de betiteling ‘schets’ zou doen vermoeden. Het bijna 500 bladzijden tellende werk bestaat voor het grootste deel uit bijeengebrachte documenten, vooral brieven van Mgr. Niewindt en ontleent m.i. daaraan zijn groote en blijvende waarde. Want het geeft daardoor de bouwstoffen voor het samenstellen van een biographie, zooals deze den laatsten tijd op meesterlijke wijze door mannen als Emil Ludwig en Stephan Zweig zonder zelfstandig historisch onderzoek, zijn geschreven. Om een voorbeeld te noemen: de prachtige psychologische biographie van Simon Bolivar door eerstgenoemden auteur, werd door dezen grootendeels op grond van de officiëel uitgegeven brieven van den Libertador samengesteld; ze is zeer aantrekkelijk om te lezen. Indien een zoodanig begaafd psycholoog en stylist zich eens de moeite zou willen getroosten om alle in Dahlhaus' werk gepubliceerde authentieke gegevens omtrent leven en arbeid van de figuur van Mgr. Niewindt met liefde en eerbied te bestudeeren om daarna voor ons een beeld van dit leven van overgave en strijd te ontwerpen, dan zouden we pas een biographie bezitten, die ongetwijfeld door een ieder met klimmende belangstelling en ontroering gelezen zou worden en die Monseigneur veel meer dan tot dusver als centrale Curaçaosche persoonlijkheid uit het verleden, vlak naast ons, ja, in ons midden zou doen herleven. Het werk van Dahlhaus is daartoe m.i. niet geschikt; de lezing ervan vermoeit teveel, vooral het polemische element tegen de volgens Dahlhaus zoo slechte tijdgenooten van Curaçao's eersten Apostolisch-Vicaris is overmatig en hinderlijk. Dit is eer nà dan vóórdeelig ten aanzien van de waardeering, waarop Mgr. Niewindt en zijn arbeid recht hebben.

Een ieder, die onbevooroordeeld zich een beeld van Curaçao's verleden en de ontwik-

keling naar het heden wil vormen, moet kennismaken met Mgr. Niewindt en dan komt hij, onverschillig of hij afkomstig is van Curaçao of van Nederland, of hij tot de Roomsch-Katholieke Kerk behoort of niet, steeds meer onder den indruk van dezen toegewijden, onbaatzuchtigen, echt Nederlandschen missionaris, een moedig en scherpzinnig man, die voor Curaçao en de andere Nederlandsche Antillen van universeele beteekenis is geweest en als een profeet richtlijnen heeft gegeven en ideeën heeft verkondigd omtrent de ontwikkeling van Curaçao's bevolking, welker juistheid door den loop der dingen is bevestigd.

Het ligt buiten den opzet en het bestek van dit opstel om hierop dieper in te gaan. Mijn bedoeling is slechts zeer bescheiden, n.l. om de door Pater Dahlhaus bijeengebrachte bouwstoffen met enkele aan te vullen, welke niet ter beschikking van dezen onderzoeker hebben gestaan, toen hij het hoofdstuk. ‘Een bekeeringsgeschiedenis’ blz. 257-299 in voormelde. ‘Levensschets’ opstelde. Deze vrij bekende geschiedenis breedvoerig te herhalen, acht ik overbodig. Ik breng alleen enkele feiten in herinnering in verband met den toestand op onderwijsgebied een eeuw geleden.

Op 12 Januari 1842 kwamen de eerste Zusters van Roozendaal hier op Curaçao aan. o.m. om onderwijs te geven.

Tevoren had ‘Pastoor Niewindt’ de belofte moeten afleggen aan het Koloniaal Bestuur, dat het onderwijs ‘niet op godsdienstigen grondslag zou zijn gevestigd en voor meisjes van alle standen’. We moeten aannemen dat Pastoor Niewindt, die sedert 25 Juli 1837 lid der Schoolcommissie was, erkende dat het Koloniaal Bestuur - destijds uitgeoefend door den Gezaghebber Baron van Raders, ondergeschikt aan den Gouverneur-Generaal te Paramaribo - dezen eisch op grond der toen geldende onderwijswetgeving kon stellen.

Vrijheid van onderwijs bestond nog niet; zelfs het ongesubsidiëerde bijzondere onderwijs moest aan den eisch der neutraliteit voldoen, een eisch, die in Curaçao tot 1907 voor het bijzonder gesubsidiëerd onderwijs heeft gegolden. Het stellen van dezen eisch aan religieuzen verraadt groote onkunde bij de autoriteiten ten aanzien van hetgeen onderwijs geven eigenlijk inhoudt. Maar ook nu nog zijn er menschen, die meenen, dat b.v. bijzonder R.K. onderwijs gelijk is aan openbaar onderwijs, vermeerderd met eenige lessen in kerkelijke leerstukken. In onze huidige onderwijswetgeving vindt men nog sporen van deze opvatting; is er binnen den afstand van 3 k.m. van een bijzondere R.K. school geen gelijksoortige openbare school, dan ‘worden leerlingen, wier ouders of verzorgers op grond van gemoedsbezwaren zulks verlangen, vrijgesteld van het bijwonen van godsdienstonderwijs, daaronder begrepen onderwijs in kerkleer en van godsdienstige verrichtingen’.

Deze opvatting n.l. bijzonder onderwijs is openbaar onderwijs plus godsdienstonderwijs heeft steeds veel aanhangers gehad en geleid tot het bekende Nederlandsche wetsartikel - ook in de Curaçaosche onderwijsverordening voorkomend, - dat de bedienaars van den godsdienst op de openbare school godsdienstonderwijs mogen komen geven. Deze bepaling is voor velen steeds een grond geweest om volstrekt afwijzend tegenover den eisch tot vrijheid van oprichrichting, later tot subsidieering van bijzondere scholen te staan. Monseigneur Niewindt heeft m.i. zeer wel geweten, dat deze opvatting geheel onjuist was; als schoolopziener - zoo werden de leden der schoolcommissie destijds genoemd - was hij goed op de hoogte van het onderwijs en - dit moet erkend - in zijn inzicht was hij zijn tijd ver vooruit.

Na eindeloozen strijd is van de zijde der voorstanders der openbare school toegegeven, dat ook het onderwijs in de gewone schoolvakken doortrokken is van een bepaalde geestesrichting; deze zit er als ‘peper en zout’ doorheen, zeide zelfs het libe-

rale Kamerlid Prof. Eerdmans Op de openbare school noemen we deze geestesrichting neutraal en hier is bovendien wettelijk bepaald, dat men eerbied moet hebben voor de godsdienstige gevoelens van andersdenkenden; op de R.K. school is deze vanzelfsprekend R.K. en op de Protestantsch-Christelijke school overeenkomstig den godsdienstigen grondslag der schoolvereeniging of kerk, waarvan de school uitgaat. De besturen der z.g. bijzondere neutrale scholen kiezen in den regel vrijwillig de richting van het openbaar onderwijs, zonder echter aan het neutraliteitsartikel der wet onderworpen te zijn.

In dit verband zij opgemerkt, dat de z.g. neutraliteitseisch in Nederland in den revolutietijd is opgekomen en reeds in de wet van 1806 tot uiting kwam door verbod van alle leerstelig onderwijs op de openbare school. Merkwaardig is voorts hoe de revolutie met haar leuze van ‘vrijheid en gelijkheid’ juist de vrijheid van onderwijs ten zeerste heeft beknot en hierdoor de gelijkheid van burgers van éénzelfden staat ernstig aantastte, ten aanzien van het recht der ouders om hun kinderen op te voeden of te doen opvoeden naar eigen inzicht en overtuiging. De oudere confessioneele school - 't zij deze Protestantsch Christelijk, 't zij deze Roomsch-Katholiek was - werd practisch onmogelijk gemaakt. Bijzondere scholen mochten er wel zijn, maar op voorwaarde dat deze neutraal zouden wezen. En men moest vooraf toestemming tot oprichting vragen en bij toestemming deze voorwaarde aanvaarden. Het ‘Provisioneel Reglement op het Schoolwezen te Curaçao’ van 1819 berustte op deze wet en was nog verscherpt door een publicatie van 1839, waarin ‘degenen welke zich zouden mogen verstouten om eenige school zonder speciaal consent van het bestuur op te richten of, clandestienelijk daargesteld zijnde, aan te houden’ bij overtreding voor de eerste en tweede maal met geldboete, voor de derde maal met gevangenzetting werden bedreigd.

In wezen ligt het conflict hetwelk Mgr. Niewindt met het Gouvernement kreeg in dezen onpsychologischen ja onereuzen eisch. Hoe kon men van een toegewijden missionaris en van zusters die met groote opoffering en levensgevaar op de brik ‘Maria en Jacoba’ van Nederland naar Curaçao waren gedobberd, eischen, dat deze hun beginselen angstvallig zouden verbergen! Het is wel zeer onnoozel als het toenmalige Bestuur werkelijk heeft gemeend, dat het met de Zusters van Roozendaal een groep neutrale Nederlandsche leerkrachten en dan nog wel zonder salaris inhaalde! Mgr. Niewindt heeft steeds en herhaaldelijk verklaard, dat de zusters zich nauwgezet aan het voorschrift gehouden hadden en ‘niet het minste godsdienstig onderwijs’ aan haar leerlingen hadden gegeven; deze verklaring hebben wij te aanvaarden, het is slechts een bewijs van de stelling dat z.g. neutraal onderwijs niet bestaanbaar is: natuurlijk wordt een school zonder speciaal R.K. godsdienstonderricht niet tot een volkomen R.K. school, maar toch kan o.i. een school met uitsluitend principiëele R.K. leerkrachten nooit een ander dan een Roomsch-Katholiek karakter krijgen. Levende menschen en vooral menschen met een bewuste roeping kunnen niet tot rekenmachines en werkwoord-vervoegers worden teruggebracht.

M.i. pleit het voor het scherp doorzicht van Mgr. Niewindt, dat deze inzag formeel geheel aan den eisch van het Koloniaal Bestuur te kunnen voldoen en toch onderwijs in R.K. zin te kunnen doen geven. Zou zijn gedachtengang niet ongeveer zoo geweest zijn: als ik mijn zusters maar hier heb, dan kan ik voort met mijn onderwijs en dan neem ik dien dwazen neutraliteitseisch er maar op den koop toe, bij.

De Onderwijscommissie meende, evenals het Koloniaal Bestuur, dat deze eisch was te verwerkelijken. Aan deze Commissie schrijft Pater Dahlhaus de ‘exonoratie’ van Mgr. Niewindt voornamelijk toe. Ik meen dit op grond van gegevens uit het notulenboek

en het brievenboek dezer commissie, dat mij bij de verhuizing der Inspectie van het Onderwijs in handen kwam, beslist te moeten ontkennen. Deze boeken zijn m.i. niet ter beschikking van Pater Dahlhaus geweest. Hij drukt er niets uit af, geeft er zelfs geen enkel citaat met eigen woorden uit weer. En in citaten is hij sterk; zijn boek heeft juist de meeste waarde door de tallooze citaten.

Degenen, die geen woordenboek bij de hand hebben, moge ik den term ‘exoneratie’ hier verklaren; onus beteekent last of plicht; exoneratie ontlasting, ontheffing van een bepaalde taak.*) Mgr. Niewindt werd dus ontheven van zijn lidmaatschap der schoolcommissie en wel bij ‘dispositie’ van den Gezaghebber der kolonie Curaçao en onderhoorige eilanden dd. 28 December 1844.

De feiten welke hieraan voorafgingen en onmiddellijk daarop volgden, waren volgens Dahlhaus deze: Een 17-jarig meisje Dorothea Hendrina Gorsira, in de wandeling Doortje Gorsira genoemd, dochter van den Protestantschen Heer C. Gorsira, werd kort na de opening van de eerste zusterschool op 14 Maart 1842 als leerling ingeschreven; ze volgde de lessen echter slechts ongeveer 9 maanden. Onder zeer vriendelijke dankbetuigingen aan de ‘Eerwaarde’ en ‘Geeerde Zusters’ voor het genoten onderwijs, nam de vader het meisje bij het naderen van haar 18en verjaardag van school, doch liet daar zijn jongere dochter Betsy. Op 20 November 1844 werd Doortje buiten medeweten harer ouders door Mgr. Niewindt in tegenwoordigheid van Pastoor Schermer gedoopt. Op 19 December d.a.v. bekende Doortje dit aan haar vader, die zich daarover op 20 December bij den Gezaghebber ernstig beklaagde. Dat de vader ontstemd was, kan ieder - ook Pater Dahlhaus - volkomen begrijpen; dat hij zich beklaagde ook; alleen was het adres, waar hij dit deed, verkeerd. Evenwel ging men toen waarschijnlijk nog meer dan nu - als men iets had - eerst naar den Gouverneur. i.c. den Gezaghebber, destijds Baron Van Raders. Deze wel inziende, dat hij van deze klacht geen klacht bij het Parket kon maken (later toen de Heer Gorsira zich tot den Procureur des Konings wendde, deed deze ook niets), richtte op 22 December een ‘particulier’ schijven tot Mgr. Niewindt, waarvan Dahlhaus alleen zegt, dat Zijne Excellentie (deze betiteling is onjuist; Excellentie’ is de Gouverneur van Curaçao nog maar betrekkelijk kort, eerst sinds 1 Aug. 1926 en aan den Gezaghebber, abusievelijk door Dahlhaus ‘Gouverneur’ genoemd, kwam deze betiteling zeker niet toe) ‘nog de hoop uitspreekt, dat geen verkoeling in gevoelens van vertrouwen en meer dan gewone hoogachting, welke hij Zijn Hoog Eerw. persoon steeds heeft toegedragen, moge plaats hebben; hij wil gaarne dezelfde gevoelens onveranderd blijven koesteren’, ‘maar,’ zoo voegt Dahlhaus hieraan toe ‘op 28 December daaropvolgende onderteekent die zelfde Baron Van Raders een besluit van de schoolcommissie, waarbij de bisschop als lid wordt geëxonoreerd wegens laakbaar gedrag. Wie had zoo spoedig Van Raders bewerkt? Die schoolcommissie bestond buiten Monseigneur, uit dominé Conradi, uit een Israëliet, uit een Protestant en uit een Prot. pl. lid. Die schoolcommissie had den treurigen moed den katholieken bisschop uit te stooten, hem van laakbaar gedrag te beschuldigen en hem reeds te veroordeelen, voordat een officiëel onderzoek was ingesteld. Dit had immers eerst plaats in Januari 1845 en zoo nauwkeurig mogelijk, en wel door diezelfde leden der schoolcommissie.’

Taalkundig onduidelijk en zonder eenig bewijsmateriaal vervolgt Dahlhaus dan: ‘Die exonoratiemissive der schoolcommis-

sie, bestaande uit mannen, onderteekend en daardoor bekrachtigd door Gouverneur Baron van Raders, mogen wij niet aan deze levensschets van Mgr. M.J. Niewindt onthouden. Evenals het ridderkruis van den Nederlandschen Leeuw zijne borst sierde, zoo is die exonoratiemissive een eerediploma van den Roomschen Bisschop voor de Roomsche zaak.’ Bedoelde missive vindt men bij Dahlhaus op blz. 261-262. Aangezien het werk van Dahlhaus uiterst moeilijk in handen te krijgen is, laat ik het stuk hier geheel volgen.

‘No 502/12. Extract uit het Journaal van het verhandelde en gedisponeerde bij den Gezaghebber der Kolonie Curaçao en onderhorige Eilanden.
Zaterdag, den 28 December 1844.
Gelet: dat de onlangs bekend gewordene geheime herdooping en opneming, in de Roomsch Catholijke gemeente, van de minderjarige dochter van een protestantsch huisgezin en zulks tegen den wil harer ouders, door den Heer M.J. Niewindt, Apostolisch-Vicaris te Curaçao, met den titel van Bisschop van Cytrum in partibus infidelium, voortdurend een punt van ernstige en belangstellende overweging bij het Koloniaal Bestuur uitmaakte en behoort te blijven uitmaken.
Overwegende: dat hij of zij, die zoodanige der maatschappij aanstoot gevende daad uitvoert of daartoe behulpzaam is, zich jegens dezelve hoogst laakbaar gedraagt.
Overwegende: dat het voor het politiek gezag pligtmatig is om zoodanige personen uit posten te weren, die in een nauw verband staan met het algemeen belang, zoowel als met dat der huisgezinnen privatelijk en het lidmaatschap in de schoolcommissie eene betrekking van zoodanigen aard zijnde, niet wel anders kan uitgevoerd worden, dan door personen, die het algemeen vertrouwen bezitten en zulks naar de openbare meening ontwijfelbaar verdienen.
Overwegende: dat het Koloniaal Bestuur in der tijd een bewijs heeft gegeven van de belangen der Roomsch Catholijke ingezetenen niet minder naauwkeurig ter harte te nemen dan die van andere gezindten, door den persoon van den heer M.J. Niewindt, destijds Roomsch Catholijk pastoor tot lid der schoolcommissie te benoemen.
Overwegende: dat de Heer M.J. Niewindt, die tot het bestaande Instituut voor meisjes der Roozendaalsche geestelijke zusters in naauwe betrekking staat, bovendien als lid der commissie, welke met het toezigt ook over dat Instituut belast is en verder als Apostolisch-Vicaris onder den titel van Bisschop van Cytrum bij deze in den hoofde vermeldene door hem in het geheim gedane herdoop en opneming in de Roomsch Catholijke gemeente tegen den wil der ouders van een aan een Protestantsch huisgezin behoorend minderjarig meisje, dat bij de oprigting van het gezegde meisjesinstituut, op hetzelve werd geplaatst onder de waarborgen tegen het geven van Godsdienstig onderwijs bij de admissie van het Gouvernement als voorwaarde gesteld, door de oprigters stellig beloofd en door den Heer Niewindt zelf nader openlijk bij eene gehoudene prijsuitdeeling plegtig herhaald en bekrachtigd, niet langer beschouwd kan worden eene waarborg op te leveren, ook voor het Koloniaal Bestuur, dat voor het onderwijs der jeugd, voor de rust der kolonie en voor de bescherming van elks regt, om zijn kinderen in dien godsdienst op te brengen, waarin hij zulks voor derzelver heil het nuttigst oordeelt te waken heeft, om het door het gouvernement van alle scholen aangenomen beginsel van uitsluiting van het godsdienstig onderwijs te helpen handhaven en het ook daarom als niet raadzaam kan worden beschouwd denzelve als lid der schoolcommissie te laten blijven fungeeren.
Overwegende: dat het evenmin raadzaam is toegeschenen eenen anderen Roomsch Catholijken geestelijken, als die onmiddellijk staat onder de bevelen van den gezegden heer M.J. Niewindt, als lid van die schoolcommissie in deszelfs plaats te benoemen.
Overwegende eindelijk: dat aan het
Bestuur voor het oogenblik geene personen der Roomsch Catholijke godsdienst toegedaan zijn opgevallen, die in aanmerking zouden kunnen komen om in de plaats van den Heer Niewindt op te treden.
Is goed gevonden en verstaan.
1o. Bij wijze van voorloopigen maatregel en voorbehoudens*) de bij hooger hand te doene demarches den Heer M.J. Niewindt te exonoreeren van het lidmaatschap dier schoolcommissie.
2o. De Schoolcommissie op te dragen, om uit haar midden een voorstel te doen van personen, die in aanmerking zouden kunnen komen, om in stede van den Heer M.J. Niewindt als lid der schoolcommissie op te treden, daarbij hare bijzondere aandacht vestigende op zoodanige in deze kolonie bestaande personen, die de Roomsch Catholijke leer belijden en in den geest der voorgaande overwegingen in die commissie zouden kunnen werkzaam zijn.
Er zullen volledige afschriften aan den Heer M.J. Niewindt voormeld en aan de schoolcommissie worden toegezonden tot informatie en nazigt respectievelijk.
w.g. R.Fr. van Raders.
De Gezaghebber voormeld,’

Het doel van ons artikel is niet om dit merkwaardige stuk aan een volledig critisch onderzoek te onderwerpen. Het geeft o.m. een duidelijke uiteenzetting van het toenmalige onderwijsbeleid; het slot is van belang ter ondersteuning van ons betoog, dat de schoolcommissie niet de redactie van deze missive in de schoenen geschoven kan en mag worden, terwijl dit voor Dahlhaus zonder staving met bewijzen, vaststaat.

Want onmiddellijk schrijft Dahlhaus onder deze missive:

‘Dit, voor het oog geheel officieel en gouvernementeel schrijven, is, zooals wij 't boven reeds zeiden, door de schoolcommissie zelf opgemaakt en in zijn onderdeden bepaald, en daardoor heeft zij de verantwoordelijkheid van den inhoud op zich genomen; de Gouverneur Baron van Raders werd, als de peon op het schaakbord, vooruitgezet tot dekking en bescherming der hoofdstukken.’

30 December d.a.v. verdedigt Mgr. Niewindt zich in een schrijven ‘aan den Hoog Ed. Gestr. Heer Gezaghebber!’ In deze uitnemend geredigeerde apologie verdedigt Mgr. Niewindt niet alleen zijn handelwijze, maar valt hij den Gezaghebber vooral aan op de beschuldiging, dat hij of de zusters hun woord zou hebben gebroken ten aanzien van het godsdienstig onderwijs; dit had Doortje Gorsira op het Instituut der zusters ‘in het minst niet genoten’; 't meisje was daar maar 9 maanden geweest en toen ze door Monseigneur gedoopt werd, al bijna twee jaar van school.

Op 30 December vergadert de Schoolcommissie en maakt een voordracht op voor een nieuw lid. (notulen en brief volgen in dit artikel).

Op 3 Januari 1845 wordt een nieuw lid der Schoolcommissie benoemd.

Dahlhaus vervolgt dan op blz. 277:

‘Den 18en Januari 1845 had die hoogstaande, algemeen vertrouwde schoolcommissie, in compleet getal, een zeer onbevooroordeeld en onpartijdig onderzoek in het Instituut der Zusters ingesteld, en den 23en daaropvolgende het resultaat van hunne bevinding aan den Gouverneur meegedeeld. Deze had in zijne missive van 30 Jan. aan den Bisschop geen enkel feit als getuigenis tegen hem meegedeeld, maar alleen in 't algemeen te kennen gegeven ‘dat er allergegrondste redenen waren, om het daarvoor te houden, dat er op eene indirecte wijze op het gemoed van alle onroomsche kinderen is gewerkt en meer direct op het bewuste meisje.’

31 Januari d.a.v. geeft Mgr. Niewindt aan Baron van Raders wederom een zeer goed geredigeerd antwoord. Merkwaardig is dat Dahlhaus dit antwoord afdrukt op blz. 274-277, vóórdat hij over het onderzoek der schoolcommissie op 18 Januari op het Instituut der zusters spreekt. Jammer is het dat Dahlhaus zich ten opzichte van deze commissie teveel door zijn verontwaardiging en overtuiging in háár de schuldige ontdekt te hebben, laat beheerschen. De ironische kwalificaties aan bedoelde ‘hoogstaande algemeen vertrouwde’ commissie en van haar ‘zeer onbevooroordeeld en onpartijdig’ onderzoek zijn voor een geschiedschrijver m.i. ontoelaatbaar, te meer waar de schrijver telkens blijk geeft weinig met deze commissie op de hoogte te zijn geweest en haar notulen en brieven niet te hebben gezien.

Dat Dahlhaus zich vergist, is m.i. uit het gevonden notulen- en brievenboek duidelijk aan te toonen. Beide zijn zeer nauwkeurig geredigeerd. Uit niets blijkt, dat vóór den 28en December 1844 deze commissie zich ook maar eenigszins met de zaak Gorsira heeft bemoeid. De laatste maal vóór 28 December vergaderde ze op regelmatige wijze den 28en November en hierbij was Mgr. Niewindt aanwezig, hetgeen o.a. blijkt uit zijn mede-onderteekening van de in die vergadering gearresteerde notulen der vergadering van 5 November d.a.v. Had ze tusschen 22 en 28 December - de periode van ommekeer bij Baron van Raders, zooals Dahlhaus construeert - vergaderd, dan zou Monseigneur als wettig lid geconvoceerd moeten zijn.

En voorts blijkt noch uit de eerste noch uit de tweede apologie van Monseigneur dat deze commissie buiten hem om - op onwettige wijze dus - vergaderd en den Gezaghebber tot de exoneratie zou hebben geadviseerd. Dit is natuurlijk een negatief bewijs, maar in dit geval een zeer sterk bewijs, want de scherpzinnige Monseigneur becritiseert in zijn sterk juridische betoogen des Gezaghebbers dispositie zoodanig, dat men van hem zou kunnen verwachten, dat - zoo de schoolcommisie zulk een onwettige handeling zou hebben verricht - hij dit zeer zeker met zijn vaardige pen zou hebben uitgemeten. Monseigneur Niewindt was een slagvaardig man en werd hem onrecht gedaan, dan stond hij evenals de H. Apostel Paulus op zijn recht als burger.

Dahlhaus suggereert o.i. dan ook den aanslag met voorbedachten rade op Mgr. Niewindt als lid der schoolcommissie, door deze commissie zelve. Het zou trouwens het summum van huichelarij zijn geweest, indien deze commissie zichzelf een opdracht had laten geven ‘tot informatie en nazigt’ en reeds bij voorbaat had geadviseerd Monseigneur uit haar midden te stooten. Men mag van zijn medemenschen ook al zijn het heftige tegenstanders, toch niet zooveel slechts veronderstellen. Wie op het idee is gekomen Monseigneur uit de schoolcommissie te zetten, als een soort straf voor het doopen van Doortje Gorsira, blijkt nergens uit de aangehaalde stukken. De Commissie heeft zeker nimmer een besluit van zoodanige strekking genomen. Dahlhaus, die alleen Ds. Conradi afzonderlijk vermeldt, moge dan in de tweede plaats, suggereeren, dat deze het is geweest, die den Gezaghebber het zonderling besluit tot exoneratie in het oor geblazen zou hebben, die Ds. Conradi was sedert 14 Februari 1843 als voorzitter-secretaris der Commissie afgetreden en sedert dien vervangen door den Heer Jhr. I.J. Rammelman Elsevier, Koloniaal Secretaris, herhaaldelijk waarnemend Gezaghebber en later waarnemend Gouverneur. Ds. Conradi was in December 1844 gewoon lid der commissie.

Dat deze Ds. Conradi in de zaak Doortje Gorsira een belangrijke rol heeft gespeeld, blijkt overtuigend uit Dahlhaus' stukken, maar m.i. kan men evenzeer, ja nog meer Jhr. Rammelman verdenken; in elk geval heeft noch Ds. C. noch Jhr. R. namens de commissie iets mogen of kunnen doen. Ik

moge hier voorts alleen de simpele vraag stellen: zou de idee van exoneratie niet uit het brein van Baron van Raders zelve zijn ontsprongen? Er was op heel Curaçao onder de Protestanten een heftige beroering over dien geheimzinnigen ‘overdoop’ van Doortje; als Gezaghebber wilde Van Raders natuurlijk gaarne wat doen om de gemoederen tot kalmte te brengen; juridisch kon hij niets aanvangen, administatief wel; uit zijn rijkdom van bevoegdheden greep hij naar den ‘verloopigen maatregel en voorbehoudens de bij hooger hand te doene demarches, den Heer M.J. Niewindt te exonoreeren van het lidmaatschap der schoolcommissie.’ (De redactie van dit besluit is typisch Curaçaosch; ook nu nog werkt men vrijwel steeds met voorloopige maatregelen, die achteraf soms permanent blijken te zijn: het ‘provisioneele,’ onderwijsreglement van 1818 gold tot 1873; de Gezaghebber dekte zich tegenover het hoogere gezag, zooals elke ambtenaar zich gaarne vrijwaart tegenover hoogere autoriteiten). Tegelijk gaf hij aan deze commissie twee opdrachten: a. tot aanvulling der commissie met een nieuw lid, bij voorkeur R.K.. b. tot onderzoek van de handelwijzen van Mgr. Niewindt en de zusters; hij stelde twee dagen later de eerste apologie van Mgr. Niewindt dd. 30 December in handen der commissie voor nader advies.

En nu laat ik hier eenige citaten uit de notulen der commissie volgen: allereerst een, waaruit blijkt dat de verhouding tusschen Pastoor Niewindt en zijn medeleden niet kwaad was, al blijkt uit dit citaat meer de vriendelijkheid van ‘het lid de Weleerwaardige Zeer Geleerde Heer M.J. Niewindt’ dan die zijner medeleden.

Zitting van Dinsdag 2 Mei 1843 afwezend het lid de Heer Jhr. I.J. Rammelman Elsevier, uit hoofde van ongsteldheid.
5.
Het lid der School Commissie de Weleerwaardige Zeer Geleerde Heer M.J. Niewindt maakt de vergadering bekend dat hij van voornemen zijnde om met de e.k. gelegenheid van de Maria & Jacoba naar Holland te gaan, waarschijnlijk voor het laatst voor zijn vertrek de vergadering zal hebben bijgewoond. Verder zich vriendelijk aanbiedende, zoo wel in het particulier als in betrekking van Schoolopziener zoo de medeleden van zijn dienst in Holland zouden wenschen gebruik te maken. Het een en ander wordt onder beleefde dankbetuiging en toewensching van voorspoedige reis aangenomen.

In de zitting van 16 Februari 1844 is Monseigneur - thans bisschop geworden - voor 't eerst weer aanwezig.

De laatste door Monseigneur bijgewoonde zitting is van 28 November 1844. Op 30 December 1844 dus twee dagen na de exoneratie komt de Commissie weer bijeen: De notulen dezer vergadering en de daarop volgende brief der Commissie aan den Gezaghebber zijn zeer belangrijk.

Vergadering
Maandag den 30 December 1844
Present
I.J. Rammelman Elsevier Jr.
voorzittend lid,
C.L. van Uytrecht
C. Conradi
A.H. Senior.
Het voorzittend lid opende de vergadering met aan de Commissie te kennen te geven, dat hun Ed. verzocht waren, bij elkander te komen, teneinde kennis te nemen van twee aanschrijvingen van den Hoog Ed. Gestrengen Heer Gezaghebber, welke het voorzittend lid geoordeeld had, niet tot de eerste gewone vergadering onbehandeld te moeten laten.
Daarop werd voorlezing gedaan.
1o. van eene dispositie van het koloniaal Bestuur dd. 28 December 1844 No. 502, houdende dat op grond van daarbij ontwikkelde redenen.
a. bij wijze van voorloopigen maatregel, en voorbehoudens de bij hooger hand te doene demarches, de Heer M.J. Niewindt van het lidmaatschap der School-Commissie wordt geëxonoreerd.
b. opdragt aan de School-Commissie, om uit haar midden, een voorstel te doen van personen die in aanmerking zouden kunnen komen om instede van den Heer Niewindt, als lid der School-Commissie op te treden; daarbij hare bijzondere aandacht vestigende op zoodanige in deze kolonie bestaande personen, die de Roomsch Catholijke leer belijden en in den geest der voorafgaande overwegingen, in die Commissie zouden kunnen werkzaam zijn.
Het eerste gedeelte dezer beschikking voor informatie houdende, werd het tweede gedeelte in overweging genomen en met gemoedelijkheid nagegaan, het de Roomsch Catholijke leer belijdende personeel binnen deze kolonie.
Hoe gaarne anders ook de Commissie, aan de ten deze door het koloniaal Bestuur gegevenen wenk, bij het doen der verzochte opgave, gehoor wenschte te geven, gevoelde zij zich echter buiten staat, om iemand de Roomsch Catholijke leer belijdende, aan te wijzen, die naar hare meening geschikt zoude kunnen worden geoordeeld, om in de voordragt te worden opgenomen en werd derhalve geoordeeld, om uit de twee andere bestaande kerkgenootschappen op te geven Heeren
Jacob Lauffer &
Haim Cohen Henriquez
Weshalve de Commissie aan het voorzittend lid opdroeg om de opgemelde twee Heeren, aan het koloniale Bestuur, voor te dragen.

2.o eene missive van den Hoog Edel-Gestrengen Heer Gezaghebber dezer kolonie dd. 30 December 1844, No geleidende de het door den Heer M.J. Niewindt op de beschikking van den 28 December 1844 No 502, gegeven antwoord, voerende de dagteekening van den 30 December 1844 No 66/8 houdende uitnoodiging aan de School Commissie om op eene gepaste wijze, onderzoek te doen naar hetgeen de Heer Niewindt betoogt, dat namelijk: ten aanzien van het Godsdienstig onderwijs op het Instituut der Rozendaalsche zusters, hetzelve nimmer is gegeven en men zich aan het programma gehouden heeft. Gevende Zijn Hoog Ed. Gestrenge verder te kennen: tot het laten doen van dit onderzoek meer dadelijke aanleiding gevonden te hebben, uit hetgeen zijn Hoog EdGestr. ter ooren gekomen en, naar zijn Hoog Ed. Gestrenge meende, vrij algemeen bekend was, omtrent de toespraak, welke nog door een der geestelijke zusters gehouden is, aan eene dochter van den Heer C.M. Neuman, behoorende tot de protestantsche gemeente, welke toespraak van dien aard schijnt geweest te zijn, dat dezelve directelijk moest strekken om het jeugdige hart van dat kind indrukken te geven, die hetzelve het Roomsch Catholijke geloof, boven dat, in hetwelk zij gedoopt is en opgebracht wordt, te doen verkiezen.

Wordende de Commissie, derhalve verzocht om, zijn Hoog Ed. Gestr. van hare bevinding berigten te geven en hare gemoedelijke beschouwing daaromtrent mede te deelen.

Vervolgens lecture gegeven zijnde van het ontvangen, hierboven genoemde schrijven van den Heer M.J. Niewindt, werd door Heeren Leden overeengekomen, dat elk voor zich, het zijne zoude aanwenden om informatien te bekomen, teneinde de Commissie zoo veel mogelijk in staat te stellen, aan de haar gedane uitnoodiging te kunnen voldoen.

De vergadering is daarop gescheiden.

Geresumeerd, goedgekeurd en geteekend in de vergadering van den 14 Januarij 1845.

w;g; I.J. Rammelman Elsevier Jr.
C.L. van Uytrecht,
Jacob Lauffer.
C. Conradi.
A.H. Senior.
1845.
Curaçao den 2 Januari 1845.
Aan den Hoog Ed. Gestr. Heer Gezaghebber van Curaçao en onderhoorige Eilanden.
De School Commissie heeft de eer de ontvangst te erkennen van Uw Hoog Ed. Gestrenges dispositie dd. 28 December a.p. No. 502/7, inhoudende dat bij wege van voorloopigen maatregel, de Heer M.J. Niewindt is geëxonereerd van het lidmaatschap in die commissie en waarbij voorts aan haar wordt opgedragen, om uit haar midden een voorstel te doen, van personen, die in aanmerking zouden kunnen komen om, instede van den Heer M.J. Niewindt voornoemd, als lid der commissie op te treden, daarbij hare bijzondere aandacht vestigende, op zoodanige in deze kolonie bestaande personen, die de Roomsch Catholijke leer belijden, en in den geest der bij gemelde dispositie aangegeven overwegingen, in die Commissie zouden kunnen werkzaam zijn.
In hare zitting van den 30 December j.l., heeft de School Commissie de aan haar door Uw Hoog Ed. Gestrenge gedane opdragt, in gezette overweging genomen en het haar bekend personeel in deze kolonie dat de Roomsch Catholijke leer belijdt, zich vertegenwoordigd hebbende, met gemoedelijkheid nagegaan, in hoeverre daaronder iemand konde aangetroffen worden, die de bekwaam en geschiktheid bezit, om als lid der Commissie in het toezicht over het onderwijs der jeugd werkzaam te zijn.
De School Commissie heeft echter onder de leden dier kerkgemeente niemand kunnen vinden, aan welke de betrekking van School opziener, die in deze kolonie niet minder dan elders gewigtig is, naar haar bescheiden oordeel, met vrucht zoude kunnen worden opgedragen en heeft derhalve de eer aan Uw. Hoog.Ed.Gestr. ter tijdelijke tijdelijke vervulling dier betrekking op te geven, den Heer Jacob Lauffer, die bereids eene betrekking van vertrouwen bij het koloniaal Bestuur bekleedt. en den Heer Haim Cohen Henriquez.
De School Commissie hoopt met het vorenstaande aan Uw Hoog.Ed.Gestr. verlangen te hebben voldaan.
Het voorzittend lid derzelve (w.g.) I.J. Rammelman Elsevier Jr.

Op 14 Januari 1845 vergadert de Commissie wederom. Hier volgen de zeer interessante notulen, welke o.m. het jaarverslag over het onderwijs in 1844 inhouden. Het geeft een goed overzicht van de bestaande scholen en bewijst tevens, dat de Commissie niet zoo bevooroordeeld tegen het R.K. onderwijs was als Dahlhaus het steeds wil doen voorkomen, maar zoo objectief mogelijk alle scholen trachtte te beoordeelen: de school der zusters i.c. Instituut van Mejuffrouw J. Knuppel (Is dit een verschrijving? In het Gedenkboek der Zusters (1942) heet bedoelde Zuster Thérèse Mej. J. Knupp; inderdaad was ze een knuppel in het Curaçaosche hoenderhok.) wordt met waardeering vermeld, terwijl daarentegen twee andere der tien ‘private scholen’ en vooral één der twee landsscholen zeer ernstig worden becritiseerd. Van de laatste deugt niets. Het verslag geeft ook duidelijk aan, dat het Instituut der zusters reeds verreweg de grootste school van heel Curaçao was, een schitterend succes voor Mgr. Niewindt en de zusters van Roozendaal, dat wellicht tot naijver aanleiding heeft gegeven, vooral waar door toelating van niet R.K. leerlingen andere scholen zich benadeeld achtten; maar in dit en de andere verslagen der Commissie komt niet anders dan waardeering voor de school der zusters tot uiting.

Vergadering.
Dinsdag den 14 January 1845.
Present:
Jhr. I.J. Rammelman Elsevier Jr.
C.L. van Uytrecht,
A.H. Senior,
C. Conradi,
J. Lauffer.
No. 1.
De Commissie zitting genomen hebbende, herinnerde het voorzittend lid aan de dispositie van den Hoog Ed. Gestrengen Heer Gezaghebber dezer kolonie dd. 3 dezer No 3/1, welke bereids aan Heeren Leden was rondgezonden, teneinde daarvan voorloopig kennis te nemen, en welke nader in deze zitting zoude worden gelezen, en gaf te kennen dat de Heer J. Lauffer ten gevolge van dien was geconvoceerd om aan de Commissie te worden voorgesteld.
Het voorzittend lid, feliciteerde den Heer Lauffer en de Commissie, met Zijn Eds. benoeming welke felicitatie door dien Heer, in gepaste termen beantwoord werd.
No. 2.
De Commissie ging daarop over tot het resumeren der notulen van den 30 December Ao. Pr., welke werden goed gekeurd en geteekend.
No. 3.
Werd als nog gelezen, de boven aangehaalde dispositie van den Hoog Ed. Gestrengen Heer Gezaghebber dezer kolonie dd. 3 January 1845 3/1, waarbij de Heer Jacob Lauffer, onder nadere goedkeuring van hooger hand, tijdelijk benoemd wordt als lid der School Commissie instede van den Heer M.J. Niewindt die bij wege van voorloopigen maatregel van die betrekking is geëxonereerd.
Wordende deze beschikking voor informatie aangenomen.
No. 4.
Werd gelezen eene missive van Heeren School opzieners te Aruba dd. 27 December Ao. Pr., houdende kennisgeving, dat aan den Heer Willem Specht gedurende het jaar 1845, het voorzitterschap dier commissie te Aruba, door hen is opgedragen, en voorts herhaling van derzelver bij schrijven van den 10 October Ao. Pr. voor gedane aanvraag, voor benoodigdheden ten behoeve van 's Lands school op dat Eiland.
Werd besloten aan de gedane aanvrage en wat de boeken betreft, zoo volledig mogelijk, uit de voorhandene schoolboekjes bij de eerste gelegenheid naar Aruba gevolg te geven
No. 5.
De ingekomen opgaven van kinderen, nagezien zijnde, bleek het, dat derzelver getal verdeeld over de onderstaande scholen bij de opneming der scholen in dit jaar bestond als volgt.

Jongens Meisjes
bij den Heer A.I. Pijpers 57 20
bij den Heer N. Evertsz. 70 8
bij den Heer Price 2 23
bij den Heer Ths. Grant 13 8
bij den Heer I. Cruger 10 15
bij den Heer M. de Mey Schotborgh 23 1
bij den Heer Timmer 44 25
bij den Heer P. Poel*) 83 5
bij den Heer I.H. Linstuyl 7 3
bij den Heer de Wed. I.N.C. Jutting - 12
bij den Heer J.H. Stelp 33 27
Instituut voor meisjes onder Mej. Knuppel - 240
  _____ _____
  342 387

N.B. nog op de Zondagsschool op gezegd Instituut 223 meisjes.
No. 6.
Het voorzittend lid verzocht de Heeren leden om in beraadslaging te willen nemen de punten van het jaarlijksch verslag der gehoudene schoolexamens in de maand December j.l. en daartoe overgegaan zijnde, bleek het oordeel der Commissie unaniem te zijn als volgt.
de Landsscholen.
van den Heer P. Poel; dat de leerlingen aldaar zeer goed hadden voldaan; van den Heer Timmer dat die school zeer slecht was bevonden, en daar de Commissie dien onderwijzer herhaaldelijk heeft aangemaand, om meer werk te maken van het onderwijs op zijn school, zonder echter door die aanmaningen eenige verbetering te hebben kunnen te wege brengen, in het jaarlijksch verslag aan het koloniaal Bestuur daarvan mededeeling zoude moeten gedaan worden, teneinde eene correctie voor dien onderwijzer uit te lokken.
De private Scholen.
van den Heer I.A. Pijpers, dat de 1e klasse goed had voldaan bij de verdere klassen echter weinig vorderingen waren waargenomen, en in dezelve vooral gemis is bespeurd, aan rationele ontwikkeling.
van den Heer N. Evertsz; dat de 1e klasse goed had voldaan, doch dat met betrekking der lagere klassen op deze school, veel te wenschen was overgebleven.
Van het Instituut voor meisjes: dat hetzelve in hare afdeelingen wel heeft voldaan doch bijzondere melding verdient de 2de afdeeling en de 1e klasse der 1e afdeeling;
van den Heer Ms. de Mey Schotborgh: dat die school vrij wel heeft beantwoord.
van den Heer Lingstuyl: dat daaromtrent niets te vermelden valt aangezien deze school geheel blijkt te verloopen, zoodat er bijna geene leerlingen meer op dezelve zijn aangetroffen.
Wegens de meer bepaaldelijk voor het Engelsch bestaande scholen: Van den Heer I.H. Cruger: dat op dezelve zeer goede vorderingen zijn waargenomen.
van den Heer Ths. Grant: dat het onderwijs aldaar wel heeft voldaan, en deze school is toegenomen.
van den Heer H. Price: dat dit examen op dezelve meer reden van tevredenheid heeft opgeleverd, dan het voorgaande halfjarig examen.
Van Mevr. de Wed. I.N.C. Jutting, dat het onderwijs op deze school van welke nu het eerste examen is afgenomen, vrij goed is bevonden, en de verwachting welke de Commissie van dezelve had, over het geheel genomen, heeft overtroffen.
Weshalve in het jaarlijksch verslag door het voorzittend lid aan het koloniaal Bestuur in te dienen het opgegevene als resultaat zal worden opgenomen.
No. 7.
De Commissie ging daaop over tot de behandeling der missive van den Heer M.J. Niewindt dd No aan het Bestuur der kolonie gerigt, en welke bij missive van den Hoog Ed. Gestrengen Heer Gezaghebber dd No in hare handen is gesteld, teneinde op eene gepaste wijze onderzoek te doen, naar hetgeen de Heer Niewindt bij die missive betoogt dat, namelijk, ten aanzien van het godsdienstig onderwijs op het instituut der Rozendaalsche zusters hetzelve nimmer is gegeven, en men zich aan het programma gehouden heeft. (zie No 2 der Notulen van den 30 December 1844) De informatiën welke men had getracht te bekomen, om de Commissie in staat te stellen aan de haar gedane uitnoodiging te kunnen voldoen, voor zoover dezelve door een der leden waren opgeteekend, nagegaan hebbende, werd besloten het berigt dien overeenkomstig op te maken, het concept daarvan aan heeren Leden rond te zenden, en na dat hetzelve zoude zijn goedgekeurd, aan den Hoog Ed. Gestrengen Heer Gezaghebber in te zenden.
De Vergadering is daarop gescheiden.
Geresumeerd, goedgekeurd en geteekend in de vergadering van den 4 Maart 1845.
w.g. I.J. Rammelman Elsevier Jr.
C.L. van Uytrecht.
A.H. Senior.
C. Conradi.

Artikel 7 dezer notulen is voor ons van het meeste belang; twee data van missives zijn niet ingevuld, maar deze zijn in de hieronder volgenden brief met rapport nauwkeurig vermeld. Het concept van dit rapport over de missive van Mgr. Niewindt dd. 30

December (de eerste apologie) opgesteld door een der leden (wie dat is, wordt niet vermeld) zal onder de andere leden circuleeren om daarna aan den Gezaghebber te worden aangeboden. Dahlhaus deelt mee, zooals hierboven reeds is geciteerd, dat de voltallige Commissie op 18 Januari een onderzoek in het Instituut der zusters instelde; waarschijnlijk is dus bij de eindredactie rekening gehouden met de resultaten van dit onderzoek. Waartoe zou het anders hebben moeten dienen? Hiervoor pleit ook dat eerst een week later n.l. op 25 Januari (niet op 23 Januari, zooals Dahlhaus zegt) het rapport aan den Gezaghebber wordt toegezonden. Hier volgt de volledige tekst van dit merkwaardige rapport, waarvan m.i. Jhr. Rammelman Elsevier de redacteur moet zijn geweest.

Het rapport is met dezelfde hand geschreven als de onderteekening, die echter niet origineel is. Dit is zeer begrijpelijk, want het ‘brievenboek’, waarin het rapport voorkomt, is uit den aard der zaak een copieboek. Blijkbaar liet Rammelman zijn brieven overschrijven. Alleen in het ‘notulenboek’ komt R.'s handschrift met handteekening voor. Stijl en opzet van het rapport, alsmede het feit dat Rammelman behalve het voorzitterschap ook het secretariaat der commissie waarnam, geven ons de vaste overtuiging dat Jhr. Rammelman Elsevier niet slechts de officiëele onderteekenaar, maar ook de opsteller van het rapport is geweest en niet Ds. Conradi, al zal deze wel materiaal ervoor hebben geleverd.

Curaçao den 25 Januari 1845.
Aan den Hoog Ed. Gestr. Heer Gezaghebber van Curaçao, enz.
Uw Hoog Ed. Gestrenge heeft bij missive van 30 December j.l. No 280 1/8 wel aan de School Commissie willen toezenden een schrijven van den Hoogwaarden Heer M.J. Niewindt, Apost. Vicaris van Curaçao, Bisschop van Cytrum, strekkende in antwoord op Hoogdeszelfs beschikking van den 28 te voren No 502, met uitnoodiging om op eene gepaste wijze, onderzoek te doen, naar hetgeen de Heer M.J. Niewindt bij dat schrijven betoogt, dat, namelijk, op het Instituut der Rozendaalsche Zusters, ten aanzien van het godsdienstig onderwijs hetzelve nimmer is gegeven en men zich aan het programma gehouden heeft.
In het aangehaalde schrijven van den Heer M.J. Niewindt heeft de School Commissie geacht in een onmiddellijk verband, tot de door Uw HoogEdelgestr. haar gedane uitnoodiging te staan; de zinsnede ‘dat U.H.E.G. of wie het ook zij, wordt uitgenoodigd om de kinderen, die nog in het Instituut onderwijs genieten, of hetzelve reeds verlaten hebben, zoowel de kleinste als de grootste, zoowel de armste als de rijkste te ondervragen, of ooit eene der meesteressen direct of indirect aan de aangegane verbindtenis, aan die plegtig afgelegde beloften ontbroken heeft’ en verder ten aanzien van Mejufvrouw Doortje Gorsira, dat dit meisje slechts 9 maanden, van 14 Maart tot medio December 1842 onderwijs en ik voeg er bij, niet het minste godsdienstig onderwijs genoten heeft.’ enz.
De School Commissie heeft daarin alzoo eene directe aanwijzing meenen te moeten opmerken, van den aard des onderzoeks, hetwelk haar is opgedragen, en dat niet anders zijn kon dan zoodanig een, hetwelk door een kiesche uitlokking der kinderen of derzelver ouders bij wijze van gesprekken met dezelve, konde gedaan worden, en waardoor het berigt der Commissie te gemoedelijker zoude kunnen zijn, omdat geen invloed hoe ook genaamd, op de vreesachtige gemoederen van meisjes van verschillende jaren en opleiding of op de ouders derzelven alzoo geacht konde worden gewerkt te hebben op hetgeen van de eenen of de anderen mogt worden vernomen en dat de grondslag van dit berigt moet uitmaken. Maar ook daarbij heeft de Commissie gedacht, dat, uit aanmer-
king van hetgene de Heer Niewindt, tot vrijpleiting van het instituut, heeft geopperd, wegens het kort verblijf van Doortje Gorsira op dat instituut, en haar verlaten van hetzelve nu reeds 2 jaren geleden, haar berigt ook moet berusten op feiten die tot het begin van de oprigting deszelven opklimmen.
De School Commissie, de verkregen resultaten van haar onderzoek te zamen vattende heeft de eer UHEG daaromtrent mede te deelen.
a. Algemeen bekende zaken.
1. In het begin van 1843 of in het laatst van 1842 heeft de Directeur van het Instituut bewerkt, dat de eerste Communie van zijne catechisanten onder plegtstatigen dienst van drie Priesters, onder het geven van vacantie aan de geheele school, in al de afdeelingen, en met uitnoodiging van alle, ook Protestantsche leerlingen om die plegtigheid te komen bijwonen in de kapel van het Instituut heeft plaats gehad. Een lid van de School Commissie die vooraf kennis droeg dat dit zoude gebeuren, is er bij tegenwoordig geweest, en in de eerstvolgende vergadering heeft hij zich verplicht geacht het medelid den gemelden Heer Directeur daarover te onderhouden, zijne ontevredenheid deswegens openbarende, en den wensch te kennen gevende dat die ceremonie, daar ter plaatse en in die manier voortaan niet herhaald zoude worden hetgeen de Heer Niewindt onder vermelding dat hij er niets kwaads in zag dan ook heeft willen beloven.
2. Reeds spoedig nadat het Instituut was opgerigt, zijn er aan de scholieren prentjes van Roomsche heiligen verkocht of gegeven, oogenschijnlijk om gebruikt te worden als merkteekenen in de leerboeken, inderdaad echter, naar de tegenwoordige gemoedelijke overtuiging der Schoolcommissie om de Protestantsche leerlingen van lieverlede het verlangen inteprenten om Roomsch Catholijk te worden, terwijl er Protestantsche meisjes zijn die in het bezit zijn gekomen van eene collectie van dusdanige prentjes, zoo groot en rijk, als er waarschijnlijk door geen eene Roomsche leerlinge verkregen is. Dat geven van Roomsche prentjes is onder de Mére, wijlen Mejefvrouw Moons begonnen, en onder de tegenwoordige Mère Mejufvrouw Mary Colemans gecontinueerd.
3. Gemelde Mère, wijlen Mejufvrouw Moons, het ceremonieel dirigeerende voor den ontvangst van den Heer Directeur van het Instituut, die in Januari 1844 als gewijde Bisschop van Cytrum in partibus infidelium is weergekeerd, heeft de helft van de acht scholieren, die tot strooisters bestemd waren, genomen uit de meisjes van Protestantsche huizen.
4. Dezelfde Mère heeft aan die acht strooisters onderrigt gegeven, nopens hare taak in een afzonderlijk vertrek, terwijl er aan die kinderen door haar geheimhouding was opgelegd.
5. Dezelfde Mère heeft, ten behoeve van dezelfde receptie, alle kinderen in de onderscheidene afdeelingen, zonder op het verschil van godsdienst acht te slaan, opgelegd het afschrijven en van buiten leeren van een liedje hetwelk volgens het zeggen van Mère Colemans aan een der leden van de School-Commissie, op het Instituut vervaardigd, door alle leerlingen zoude worden gezongen, zoodra de Heer Niewindt de Bisschop na zijne aankomst en bij zijne intrede op het Instituut zoude binnenkomen, van welk liedje hiernevens een afschrift aan U.H.E.G. wordt overgelegd. Dit stuk bekend geworden zijnde, heeft hevigen aanstoot gegeven bij de Protestantsche ouders, en hunne regtmatige bezorgheid opgewekt.
6. In 1842 is er een boekje uitgekomen geschreven door Zuster Mère Scholastica, waarvan hier ter plaatse een exemplaar is geweest, dat door leden der School Commissie vluchtig is ter lezing gekregen hetwelk als toen te dezer plaatse zeer veel ongerustheid heeft opgewekt, omtrent de bedoelingen van de Roozendaalsche Zusters met het geven van onderwijs ook aan Protestantsche meisjes. Dit boekje is ook dadelijk daarop verdwenen, en kan alzoo niet worden overgelegd maar vermits van hetzelve een uittreksel is gegeven door de Evangeli-
sche kerkbode, in zijnen 3 jaargang No 19, zoo heeft de School Commissie van dat nummer een exemplaar bekomen, dat zij de eer heeft hiernevens overteleggen.
7. Bij de aankomst van den Bisschop op 22 Januari 1844, is gebleken, dat tot het ceremonieel, hetwelk de bovengenoemde 8 scholieren in het geheim hebben moeten moeten leeren, ook behoorde het knielen, want, dat met de anderen ook de 4 Protestantsche meisjes geknield hebben voor het altaar, ter zijde van den Bisschop, en dat zij in die knielende positie zijn blijven liggen, tot dat de Bisschop zijne Godsdienste verrigtingen had geëindigd. Dit heeft bij de Protestansche ouders tot zeer verontrustende vermoedens aanleiding gegeven, die nog werden vermeerderd door hetgeen men vernam, dat de kinderen verpligt zouden zijn, om voor den Bisschop te knielen, zoo dikwijls deze de scholen van het Instituut zoude komen bezoeken. Ten gevolge van een en ander heeft een Protestant, vader van een op het Instituut onderwijs genietend kind, en tevens lid der School Commissie zich verpligt gerekend, de tegenwoordige Mère, Mejuffrouw Coleman (zijnde Mère Moons intusschen voor de aankomst van den Bisschop overleden) over die prentjes van Roomsche heiligen, die Protestantsche kinderen waren in handen gestopt, over dat liedje voor den Bisschop dat door Prot. kinderen mede afgeschreven en geleerd was en zoude worden gezongen, over dat knielen voor het altaar, door Prot. kinderen, dat onder de toelating van de tegenwoordige Mère werkelijk heeft plaats gehad en over het voornemen, waarvan sprake was dat er telkens voor den Bisschop zoude geknield worden, door de scholieren, wanneer die Heer op de Scholen zoude komen, ernstig te onderhouden, en haar te vermanen, om zich voortaan van dergelijke handelingen te onthouden, die geheel in strijd waren met de voorwaarden op welke de opening van het Instituut voor meisjes, zonder onderscheid van Godsdienstige belijdenis was toegestaan. Dit is dan ook in den vroegen morgen van vrijdag den 27 January 1844 geschied. Als toen heeft het gemelde lid der School Commissie Soeur Hyacinthe (Mère Coleman) die toen aan het hoofd stond van het Instituut. aangezegd, dat hij als een van de Prot. ouders, die een van de eersten geweest was, om zijn kind op het Instituut te plaatsen zich in de onaangename noodzakelijkheid bevond om haar zijn misnoegen kenbaar te maken, over hetgeen er bij de aankomst van den heer Niewindt op het Instituut was voorgevallen. Dat hem voorts berigt was, dat er nog een welkomstlied op den Bisschop zoude worden gezongen, dat hij dit niet had gelezen, maar toch onderrigt was, dat er uitdrukkingen in voorkwamen, die in geen Protestantschen mond voegden en nimmer door zijn kind, met zijnen wil, zouden worden uitgesproken; dat hij niet konde inzien wat de kinderen op het Instituut te maken hadden met de waardigheid, die aan Mijnheer Niewindt was opgedragen. Dat die heer ten aanzien van de School niet anders was dan Schoolopziener, en als zoodanig in geen enkel opzigt verheven boven de overige leden der Commissie; dat hij haar wilde hebben gewaarschuwd om geene kerkelijke of Godsdienstige zaken, kenmerken van een bijzonder genootschap, onder welke benaming ook, te brengen op haar gemengde school, terwijl de volstrekte onthouding daarvan, eene uitdrukkelijke voorwaarde is, waarop die School van Gouvernementswege was toegelaten, dat hij nu met een vredewoord tot haar kwam, om haar te waarschuwen van binnen de gestelde perken te blijven, maar, dat hij daarvan geen gewenscht gevolg bespeurende, niet zoude schromen of in twijfel staan, om minder welgezind jegens de School te handelen waarvan de eerste stap zoude zijn, dat hij zijne dochter onmiddelijk van de School zoude afnemen. Mejufvrouw Coleman had daarop eenige verontschuldigingen in het midden gebragt en onder anderen gezegd, ‘dat de Protestantsche kinderen hadden medegeknield, op het voorbeeld van de andere kinderen, dat het knielen maar eene Ceremonie was, welke niet tot de eigenlijke R.C. godsdienst behoor-
de, daar de Protestanten, toch ook wel voor den koning knielen’ Verder dat het Ceremonieel voor de ontvangst van den Bisschop door wijlen Mère Moons, van wie de Protestanten steeds met zoo veel lof spraken, geregeld was, terwijl zij eindelijk de plegtige verzekering gaf dat er van dien aard, niets meer op het Instituut zoude plaats vinden.
8. In weerwil van deze verzekering door Mejuffrouw Coleman aan een lid der School Commissie gegeven, is het bij gelegenheid van de prijsuitdeeling op het Instituut, welke plaats heeft gehad op Dingsdag den dertiende February nog geen drie weken na die verzekering gebeurd, dat de scholieren, voor den Heer M.J. Niewindt, toen hij binnenkwam geknield hebben.
9. Drie dagen later, op Vrijdag den 16 February bij gelegenheid dat de School Commissie vergaderd was, heeft een lid van de School Commissie den Heer Niewindt ten aanhoore van de overige leden over dat knielen op de school ernstig onderhouden; hij stemde toe dat zulks geschied was, maar voegde er bij, dat er geen order toe gegeven was, en dat zulks alleen door Roomsche kinderen geschied was. Het gedachte lid, dit, en nu al het laatst gezegde betwijfelende, hernam dat zulks onder een groot aantal kinderen die verspreid door elkander zitten, bezwaarlijk met zekerheid was nategaan, maar dat zelfs Roomsche kinderen het op de school niet behooren te doen, want dat de Bisschoppelijke waardigheid eene zuivere kerkelijke betrekking is, waarmede het schoolwezen niets te maken heeft; dat het voorbeeld van Roomsche kinderen door Protestantsche ook spoedig zoude worden gevolgd, en dat, bij aldien zulks op het instituut niet werd te keer gegaan, en ook spoedig op de andere scholen eene vertooning van knielen voor hem zoude volgen. De Heer Niewindt herhaalde nogmaals dat het volstrekt niet bevolen was dat het hem zelfs zeer onverwacht was voorgekomen, en het gedachte lid eindigde met te vorderen, dat er dan nu van zijnentwege bevel zoude worden gegeven, dat het voortaan niet meer mag geschieden, en de overige leden aan deze vordering met hunne stem kracht bijzettende, beloofde de Heer Niewindt ten laatste dat hij zoodanig een bevel zoude geven.
b. Minder algemeen bekende zaken.
De School Commissie is tot de vaste overtuiging gekomen, dat er vroeger en later van de oprichting des Instituuts af aan, door de onderscheidene onderwijzeressen, inzonderheid door Mejufvrouw Moons, de eerste Mère door Mejufvrouw Coleman (soeur Hyacinthe) de tweede Mère, en door Soeur Agnes, naar een stelselmatig plan maar met verschillende taktiek, gewerkt is om Prot. kinderen Roomsche indrukken medetedeelen, en tot de belijdenis van en de gehoorzaamheid aan de R. kerk overtehalen, want de School Commissie is tot de wetenschap gekomen van de navolgende bijzonderheden,
1. De Mère Moons heeft een Protestantsch meisje den rozenkrans leeren bidden.
2. De Mère Moons heeft aan hetzelfde meisje een fraaijen rozenkrans present gedaan.
3. De Mère Moons heeft aan eenige Prot. meisjes toegang tot de kapel verleend.
4. De Mère Moons heeft aan een Prot. meisje bevel gegeven om voor het altaar in de kapel te knielen.
5. De Mère Moons heeft aan hetzelfde meisje, dat weigerde voor het altaar te knielen den toegang tot de kapel verboden.
6. De Mère Moons heeft ook andere Prot Meisjes, welke weinig achting voor de Roomsche ceremoniën en weinig aanleg om Roomsche indrukken aantenemen, betoonden, de verguning onthouden, om in de kapel te komen.
7. De Mère Moons en de tegenwoordige Mère en alle de Soeurs hebben bijzonder en buitengemeen veel werk gemaakt van die leerlingen, welke in den laatsten tijd gebleken zijn genegenheid te hebben opgedaan om Roomsch te worden.
8. Van diezelfde meisjes is opgemerkt, dat zij veelal geplaatst waren naast Roomsche leerlingen.
9. Van de Roomsche leerlingen, was
er bijzonder eene, die de zwakke Prot. meisjes meesleepte, de minder zwakke daarentegen van zich afstootte, zoo zelfs, dat zij eens aan eenige Prot. Meisjes in de schooluren een Roomsch boek latende zien, een ander Prot. meisje, dat minder bij haar in gunst stond, en uit kinderlijke nieuwsgierigheid de troep naderde, afwees met de woorden: ‘dit moogt gij niet zien, gij wilt toch niet Roomsch worden.’
10. Gedurende den tijd dat het Instituut in werking geweest is, zoowel onder Mère Coleman als onder Mère Moons hebben de leerlingen aan een borduurraam moeten werken, terwijl het patroon bijna altijd hetzelfde was, te weten een groot kruis op den voorgrond.
11. Gedurende den tijd dat het Instituut in werking geweest is, zoowel onder Mère Coleman als onder Mère Moons, is de voorrang, die de scholieren in hare klassen verkregen, minder nauwgezet afhankelijk geweest van applicatie en vorderingen in het wetenschappelijk onderrigt, en stond dezelve somtijds in een zeer naauw verband met de applicatie en vorderingen, die de Protestantsche kinderen in de Roomschgezindheid openbaarden.
12. Prot. meisjes wier doorslaande neiging om Roomsch te worden in den laatsten tijd openbaar geworden is, zijn door de Mère en Soeurs sterk uitgelokt en aangemoedigd om avondbezoeken bij de zusters te brengen.
13. Wijlen de Heer Roosmalen, heeft aan de Prot. meisjes een kastje laten zien, dat poppetjes en beeldjes en allerlei fraaie voorwerpen van den Roomschen ritus bevatte, en bij de vertooning daarvan gezegd ‘kijk, zoo veel fraais hebt gij bij uwen Godsdienst niet, onze Godsdienst is toch veel beter dan de Protestantsche.’
14. Datzelfde Prot. meisje is bijzonder sterk aangetrokken geworden door een van de Soeurs, die in Ierland geboren is, welke meermalen een afzonderlijk onderhoud met haar gehouden heeft.
15. Datzelfde Prot. meisje is te huis gekomen met vele Roomsche prentjes en met eenen rozenkrans, welke voorwerpen haar door de zusters gegeven waren.
16. Datzelfde meisje is terstond daarop van het Instituut afgenomen door haar ouders, die begerepen dat die school voor hun kind gevaarlijk werd.
17. Eene jongere zuster van dat meisje, is door hare ouders een weinig later om dezelfde reden van de school afgenomen.
18. Een ander Prot. meisje, is van het Instituut afgenomen door haar ouders, om de navolgende reden. De Mère had haar eens apart genomen en gevraagd of zij niet Roomsch wilde worden, het kind had geantwoord ‘neen’; dat zouden mijne ouders niet willen hebben, ik ben protestant. Hierop zeide de Mère van toon veranderende ‘Nu ge begrijpt wel, ik vroeg dit maar uit gekheid.’ Eene maand verliep, en toen nam de Mère wederom een proef, vragende: ‘Zoudt ge geen zin hebben om Roomsch te worden? Het kind antwoordde: ‘ik weet het niet, dat zoude ik mijne ouders moeten vragen, waarop de Mère hernam ‘Neen! dat moet gij volstrekt niet doen.’ Eene maand later werd de proef herhaald, en nu met aandrang onder het bezigen van uitdrukkingen als ‘Gij moet toch zeker Roomsch worden, onze Godsdienst alleen is goed, en bij de Protestanten worden de menschen niet zalig, bedenk er U eens op, ik geef U eene maand tijd.’ Het meisje dit geheele geval aan hare ouders vertellende, werd onmiddelijk van de school op het Instituut afgenomen.
19. Een protestansch meisje, is Mère Coleman in de kapel zittende, komen begroeten, en op haar groet geen antwoord bekomende, en in onrust vragende ‘Is Mère ziek? heeft zij eindelijk op strakken toon vernomen: ‘Neen kind! Mère is bedroefd! bedroefd om U!’ Het kind begon verlegen te zeggen: ‘O Mère, ik heb toch geen kwaad gedaan.’ Mère gaf ten antwoord: ‘Neen, kind, maar Mère is bedroefd om U.’ Het kind werd al meer nieuwsgierig en eindelijk zeide Mère: ‘kind! gij zijt niet Roomsch en kunt niet zalig worden, dat is mijne smart! Ik ben ziek en als ik sterf o, dan komen er eene
heele menigte van die mooie Engeltjes, en die brengen Mère in den hemel, maar als gij sterft: O, dan komt de duivel...’ en hier volgde eene vreeselijke afschildering van den duivel, met grijpende klaauwen enz. ‘en die duivel zal U aangrijpen, en U slepen naar de hel, en daar moet gij eeuwig branden. O, ik ben zeer bedroefd’ enz.: Die schildering had zoo sterk gewerkt op het jeugdig gemoed, dat het meisje er in denzelfden nacht eenen ontzettenden droom van heeft doorgestaan, waarbij zij in den waan verkeerde, dat de duivel haar reeds beet had, en de op haar gerucht toeschietende ouders, moeite hadden om haar tot bedaren te brengen.
20. Een Prot. meisje, in den laatsten tijd op het Instituut geplaatst, had een Roomsch meisje naast zich zitten, hetwelk in de schooluren hare les moest leeren, uit een klein boekje, met blauwe omslag, waarin op de eene bladzijde Hollandsch en op de andere Papiamentsch te lezen stond, en onder dat leeren, maakte het meisje allerlei figuren met de hand op hoofd, borst en schouders, zoodat het het Protestantsch meisje sterk in het oog viel. Die handenbeweging was het kruisje maken, en dat lezen was uit de Roomsche Cathechismus voorleden jaar gedrukt ter Drukkerij van Doorluchtige Hoogwaardigheid.
21. Het dochtertje van de Protestantsche familie Neuman, is den laatsten dag van de school voorleden jaar, zeer bedroefd te huis gekomen. De reden van hare droefheid was, dat Soeur Agnes van haar afscheid nemende, gezegd had: ‘als wij in leven blijven o ja! dan zullen wij ons na de vacantie wederzien, maar als wij sterven, dan zien wij elkaar nooit weder, want gij zijt Protestant en kunt niet in den hemel komen, kunt niet zalig worden.’
22. Prot. meisjes, die in den laatsten tijd gebleken zijn neiging voor de Roomsche godsdienst te hebben opgedaan, hebben van de Roozendaalsche zusters gehoord:
a. dat men in de Roomsche kerk alleen zalig kan worden.
b. dat de bijbel, die de Protestanten hebben, vervalscht is.
c. dat er eigenlijk maar eene kerk is, de Roomsche.
d. dat de Protestanten zich van die kerk hebben afgescheurd en allen moeten wederkomen.
23. Een Prot. meisje, is dikwijls opgemerkt geheel alleen bij de Mère in een afzonderlijk vertrek te worden toegelaten, en wat daar dan, soms al zeer lang verhandeld werd is geheim gebleven.
24. Dat zelfde meisje heeft aan een ander Prot. meisje niet lang geleden op de School de vraag gedaan: ‘Eet gij vrijdags vleesch?’ ik niet,’ en er bij gevoegd: ‘over een jaar of op een ander jaar moet er met mij wat gebeuren.’
25. Doortje en Betsy Gorsira, twee zusters, meisjes uit Protestantsche huizen, werden meestentijds zoodra de klok drie ure sloeg, uitgenoodigd om bij Soeur Agnes in het spreekvertrek te komen; dit gaf veel jaloesy aan de overige scholieren en maakte dezelve nieuwsgierig wat aldaar dan soms een kwart uur soms een half uur achter een verhandeld werd. Dit is echter geheim gebleven.
De School Commissie heeft met het oog op het hierboven ter nedergestelde, het door den Heer Niewindt betoogde, vermeend te moeten toetsen aan de beschikking van het koloniaal Bestuur 26 Januari 1842 No 38 waarbij aan de Jufvrouwen Moons en Knuppel de admissie is verleend tot oprigting van derzelver Instituut, houdende § a van de 1e afdeeling van het dispositief derzelve dat de verzochte toestemming ve(r)leend wordt met dien verstande, dat onder geene benaming, in de localen waar het onderwijs wordt gegeven, met hetzelve vereenigd of verbonden worde het leerstellige van eenig, bepaald kerkgenootschap, waartoe de kinderen mogen behooren, zoo als dit leerstellige onderwijs van en op alle openbare scholen van lager onderwijs, volgens de verordening op het schoolwezen, is uitgesloten en verboden’ terwijl het verzoek de(r) institútrices voor zoo verre het geven van Godsdienstig onderwijs aangaat, aan kinderen van de R.C. belijdenis, in een bijzonder locaal van het door
haar bewoonde huis, afgezonderd van de kinderen eener andere Godsdiens-belijdenis, blijkens de permissie der aangehaalde beschikking bij de toesteming tot oprichting van het onderwerpelijk huis van opvoeding en onderwijs, niet is in overweging gekomen. Of de leer wegens hel en duivel, wegens eene alleen zaligmakende kerk en verdoeming van Protestanten, tot de dogma van een bepaald kerkgenootschap behoort, zal wel aan geenen twijfel onderworpen zijn, terwijl wat de vraag betreft of de boven opgeteekende verrigtingen als onderwijs te beschouwen zijn, van dat leerstellige van een bepaald kerkgenootschap, bij de Commissie geenen twijfel bestaat, om dezelve in gemoede bevestigend te moeten beantwoorden, te meer, daar het verbod ten deze, zich niet alleen bepaalt tot het dadelijk geven van eenig leerstellig onderwijs, maar ook tot het vermengen of verbinden, onder eenige benaming van hetzelve met het wetenschappelijke onderwijs, waartoe de admissie gegeven is geworden.
De schoolcommissie heeft dan ook deze gemoedelijke overtuiging, dat op het Instituut der Roozendaalsche zusters, door verschillende middelen pogingen zijn aangewend om de jeugdige harten der aldaar geplaatste Prot. meisjes, indrukken te geven waarvan de bepaalde strekking was, om dezelve eerst genegenheid voor de R.C. en afkeer voor hunne Prot. leer in te boezemen; en vervolgens om die kinderen de eerste boven de laatste bepaaldelijk te doen verkiezen en tot de R.C. kerk over te halen.
De Commissie betuigt U.H.E.G. dit berigt in gemoede te hebben opgemaakt, en vertrouwende daarmede aan de uiinoodiging voldaan te hebben, heeft zij de eer, hierbij aan U.H.E.G. de missive van den Heer Niewindt te doen terugbekomen.
De Schoolcommissie en namens haar Het voorzittend lid.
w.g. I.J. Rammelman Elsevier. Jr.

Dit stuk werd niet aan Mgr. Niewindt ter inzage gegeven; alleen werden hem enkele punten er uit door den Gezaghebber op 3 Februari medegedeeld, omdat Monseigneur er in zijn brief van 31 Januari om had gevraagd. In zijn beklag aan den Gouverneur-Generaal te Paramaribo dd. 27 Februari, opgenomen in Dahlhaus blz. 277-281 weerlegt Monseigneur drie beschuldigingen en verklaart verder dat ‘de klachten der schoolcommissie hem onbekend zijn.’

Op dit rapport lever ik liever geen commentaar. Alleen wil ik gaarne verklaren, dat het voor mij vaststaat, dat de Zusters in haar oprechte vrees, dat de zielen van haar niet R.K. leerlingen verloren zouden gaan en dus uit liefde tot deze leerlingen zoo hebben gehandeld, aannemende dat de in het rapport medegedeelde feiten juist zijn. Zielen voor de H. Kerk te winnen was en is toch steeds de roeping van missie-zusters. Objectief bezien, mag men aan deze zusters heur gloeienden geloofsijver toch niet euvel duiden. 't Is m.i. volstrekt niet noodig om de in dit rapport vermelde feiten als overdreven of verkeerd voorgesteld, te gaan bestrijden. De waarheid was reeds op het oogenblik der redactie niet meer objectief vast te stellen, wijl een der beschuldigden t.w. mère Moons toen al overleden was. Mgr. Niewindt heeft hoewel hem slechts een deel van het rapport bekend was, hierop in zijn beklag bij den G.G. reeds gewezen. Afkeurenswaardig is het m.i. evenzeer door uit antipapisme, feiten in dit rapport vermeld te gebruiken om daar nu nog den boer mee op te gaan.

De oorzaak van het feit, dat de zusters allerlei zijpaden moesten bewandelen om aan haar missiedoel en roeping te voldoen lag in den onereuzen eisch tot neutraliteit waardoor de zusters niet openlijk voor haar overtuiging konden uitkomen, terwijl het overbekend kon worden geacht, dat het voornaamste doel der zusters met haar onderwijs niet anders kon zijn dan zielen te winnen voor de R.K. Kerk. Waartoe waren deze

zusters anders naar het arme en destijds ongezonde Curaçao gekomen? Had heur roeping haar daartoe niet de bezielende kracht gegeven! Naief was het te denken, dat alleen slavenkinderen object van den vurigen bekeeringsijver dezer missie-zusters zouden zijn. Haar school moest openstaan ‘voor meisjes van alle standen!’ Deze bepaling van het Gouvernement zelf, dat zoodoende zonder kosten voor 's lands kas een school voor meisjes uit den beschaafden stand meende te verkrijgen, bleek ongedachte gevolgen te hebben. Maar die gevolgen had ieder nadenkend mensch van te voren kunnen verwachten.

Ook nu moeten alle niet R.K. ouders, die hun kinderen toevertrouwen aan een R.K. school er bij voorbaat mede accoord gaan dat hun kinderen dagelijks den invloed van het Roomsch-Katholicisme ondergaan. Wie dat niet wenscht, moet zijn kinderen niet op een R.K. school doen. Dit was in 1843 precies eender als in 1943. Ook toen waren er genoeg andere, ook goede andere scholen, waarop men zijn kinderen kon plaatsen. Het is hoogst onbilllijk onze R.K. onderwijsinrichtingen een verwijt ervan te maken, dat de daar toegelaten niet-R.K. kinderen ten slotte R.K. worden. Deze inrichtingen zouden hun roeping al heel slecht verstaan, indien de niet-R.K. leerlingen niet eens zouden merken, dat ze op een R.K. school waren. Het in 1842 levend geslacht meende blijkbaar dat zulks mogelijk was, maar reeds in 1844 bemerkte men, dat men zich hierin had vergist.

Toch zijn tot op den huidigen dag vele niet-R.K. ouders voortgegaan met hun kinderen naar R.K. scholen te zenden. Dit feit kan slechts als een compliment voor deze scholen worden opgevat, niet alleen voor het peil van het onderwijs aldaar en de opvoedings- en beschavingskwaliteiten der zusters en fraters, maar is ook een bewijs dat de R.K. godsdienst niet aan deze leerlingen wordt opgedrongen. Zelfs stelt men leerlingen vrij van de godsdienstlessen, ook al is men daartoe niet verplicht, wijl er een openbare school binnen 3 k.m. bestaat. Een kinderhart is gevoelig voor godsdienst en gedurende bepaalde perioden in het kinderleven wel zeer bijzonder. Dat bepaalde kinderen die thuis b.v. niets over eenigen godsdienst hooren, onder den invloed van den godsdienst hunner school komen, is zoo vanzelfsprekend, dat het mij eigenlijk verwondert dat nog niet veel meer dezer niet-R.K. leerlingen de R.K. scholen verlaten als Roomsch-Katholieken.

Rousseau wilde alle bijzondere godsdienstonderricht tot het 18e levensjaar uitstellen; dan zou de volwassen jeugd zelfstandig kunnen kiezen, welke religie ze zou aanvaarden. Alsof men zich een godsdienst zou kunnen aanmeten als een nieuw pak of een nieuwe jurk. Het systeem van Rousseau moest op verzet bij alle godsdienstige ouders stuiten; practisch beteekent Rousseau's systeem, dat nog door velen wordt aangehangen, dat dan alleen de z.g. ‘natuurlijke’ godsdienst nog eenige kans maakt, niet de openbaringsreligies.

De strijd tusschen Bestuur en Bisschop liep ten slotte spoedig ten einde. Gezaghebber Van Raders werd Gouverneur van Suriname; volgens Dahlhaus werd hij tot dit hooge ambt ‘gepromoveerd’ om hem ‘van Curaçao te verwijderen’. Deze meening wordt door Dahlhaus absoluut niet met feiten gestaafd; het is een van zijn suggestieve polemische opvattingen, die veel afbreuk doen aan zijn overigens zoo verdienstelijk werk. Die meening is m.i. geheel onhoudbaar. In de eerste plaats omdat het officieele besluit tot benoeming van Van Raders op 21 April 1845 is genomen en er aan zoo'n officieel besluit in den regel heel wat adviezen vooraf gaan. Het ware interessant in de Haagsche archieven te onderzoeken, wanneer feitelijk de idee om Van Raders tot Gouverneur van Suriname te ‘promoveeren’ is opgekomen; dit moet waarschijnlijk lang voor het conflict van Van Raders met Monseigneur Niewindt ge-

weest zijn. De departementale molen maalde ook toen niet oversnel. In de tweede plaats werpt Dahlhaus door zijn opvatting te propageeren een zonderling licht op Koning Willem II, den beschermer der Roomsch-Katholieken. Destijds was de Minister van Koloniën niet meer dan de voornaamste ambtenaar op het Departement van Koloniën, geenszins de zelfstandige verantwoordelijke raadsman der Kroon. Koning Willem II had feitelijk alles op dit Departement en in de Koloniën te zeggen; 't lijkt me absurd te meenen, dat Van Raders, die volgens Dahlhaus straf verdiend had, deze straf als een promotie door Koning Willem II onderging. Op 21 April 1845 kon de Hooge Regeering de kwestie der exoneratie nog niet tot een onderwerp van behandeling hebben gemaakt, waarbij Zij zich zonder eenigen twijfel van twee kanten - èn d.m.v. den Procurator der R.K. missie te Oegstgeest en d.m.v. den Gouverneur-Generaal te Paramaribo en Van Raders zelf als Gezaghebber van Curaçao zou hebben doen voorlichten. 't Is m.i. beslist ondenkbaar, dat de Hooge Regeering zonder hoor en wederhoor Van Raders zou hebben gestraft. De slechte postverbindingen van die dagen hebben niet toegelaten, dat het standpunt van Mgr. Niewindt reeds bij de Hooge Regeering bekend was toen deze het besluit nam Van Raders te verwijderen. Want eerst op 13 Januari 1845 schreef Monseigneur een verslag over den loop der dingen tot op dien datum aan ‘Zijne Doorl. Hoogwaardigheid den Bisschop van Curium, Bezorger der West-Indische zendingen te Oegstgeest.’ Op 3 Mei 1845 werd voor het eerst over deze geruchtmakende zaak in de ‘Catholijke Nederlandsche stemmen’ geschreven. Eerst toen ongeveer kan de Bezorger der W.I. zendingen - als Procurator der missie - bij de Hooge Regeering, geprotesteerd hebben. Wel werd Van Raders uit de Curaçaosche zaken geheel uitgeschakeld, want bij zijn heengaan werd de administratieve band tusschen Curaçao en Suriname doorgesneden en kreeg Curaçao weer een zelfstandigen gezagsdrager, een Gouverneur direct onder den Haag staande.

Op 27 Februari 1845 had Monseigneur zich - zooals hierboven reeds is vermeld - nog tot den toenmaligen Gouverneur-Generaal in Paramaribo gericht met een ernstige klacht over de handelwijze van Van Raders. Vermoedelijk is Monseigneur min of meer geschrokken, toen hij vernam, dat Van Raders tot dien hoogen post was verheven en was het hem een zekere opluchting, toen bleek, dat de bevoegdheden van den Gouverneur van Suriname zich niet meer over Curaçao zouden uitstrekken.

De opvolger van Van Raders - Gouverneur R.H. Esser - ontbond op 29 April 1846 de oude schoolcommissie en bepaalde, dat er een nieuwe zou komen van zes leden, ‘3 uit de Protestantsche, 2 uit de Roomsch Catholijke en één uit de Nederlandsche Portugeesche Israelitische gemeente zullen worden gekozen.’ Dit geschiedde in navolging van het K.B. van 2 Jan. 1842, waarin voor Nederland het beginsel gehuldigd werd, dat de onderscheidene gezindheden in de commissiën van onderwijs vertegenwoordigd moesten zijn. Dit richtsnoer zou voortaan het schooltoezicht op Curaçao beheerschen (en beheerscht dit nog; ook buiten 't onderwijs ziet men in gemengde commissies broederlijk personen van de 3 richtingen samenwerken.)

En alsof Mgr. Niewindt niet was geëxonereerd, kreeg deze eervol ontslag uit de oude Commissie; blijkbaar vatte Gouverneur Esser den ‘voorloopigen’ maatregel tot exoneratie als een soort schorsing op, een opvatting die van beleidvol verzoeningsgezind optreden getuigt.

Er werden in de nieuwe Commissie twee R.K. leden benoemd, w.o. Pastoor Schermer de man, die de eenige getuige geweest was bij den doop van Doortje Gorsira. Doortje was inmiddels op 31 Maart 1846 ontslapen; volgens Mgr. Niewindt ‘stierf ze als Catholiek’ en ‘heeft het Roomsche

Volk van Curaçao in haar zijn eerste martelares.’

Ik critiseer deze uitspraak van Mgr. Niewindt niet; alleen moge ik der Redactie van ‘Lux’ beleefd verzoeken, dat Zij mij vergunne in een volgend artikel een poging te wagen tot verklaring van de bekeering van Doortje Gorsira. Deze ‘bekeering’ is niet alleen een persoonlijke kwestie geweest in het helaas zoo korte leven van dit veelbesproken Curaçaosche meisje, maar deze is tot een historisch feit geworden, een eerste botsing tusschen het weder opkomende Roomsch-Katholicisme en het vrijzinnige Protestantisme, waarbij de Overheid, zooals uit de exoneratie van Mgr. Niewindt blijkt, zich nog in 1844 liet verleiden tot een handeling, welke ná 1795 niet meer geoorloofd was. Over die bekeering, geheel los van de gevolgen ervan voor Mgr. Niewindt, met verlof der Redactie, een volgend maal.


Vorige Volgende

Over dit hoofdstuk/artikel

auteurs