Logo DBNL
Lutherse Bijbel (1648) (2009)

Lutherse Bijbel (1648)

(2009)–Anoniem Lutherse bijbel (1648)–rechtenstatus Auteursrechtelijk beschermd

Vorige Volgende

Voor-reden op den SEND-BRIEF PAULI AEN DE ROMEYNEN.

DEse Send-brief is het rechte hooft-stuck des Nieuwen Testament, + ende het aller-louterste Euangelium: welcke wel weerdigh is, dat hem een Christen Mensch niet alleen van woort tot woort van buyten wete; maer dagelijcx daer mede omme gae, als met het dagelijcksche broot der zielen. Want hy en kan nimmer-meer te veel ende te wel gelesen ofte betrachtet worden; ende hoe hy meer gehandelt wort, hoe hy kostelijcker wort, ende beter smaeckt. Daerom wil ick oock mijnen dienst daer toe doen, ende door dese voor-reden eenen in-ganck daer toe bereyden, soo veel als my Godt verleent heeft; op dat hy dies te beter van yeder-man magh verstaen worden. Want hy is tot noch toe met glosen ende menigerley geklap seer qualick verduystert; die nochtans in hem selven een klaer licht is, by-nae genoegh zijnde, om de geheele Schrift te verlichten.

Ten eersten, moeten wy de sprake kennen leeren, ende weten wat S. Paulus meynt door dese woorden, Wet, sonde, genade, geloove, gerechtigheyt, vleesch, geest, ende dier-gelijcken; anders en is’t niet nut, dat men deselve lese.

 

HEt woordeken, + Wet, en moet ghy hier niet verstaen nae menschelijcke wijse, dat sy eene leere zy, wat men voor wercken doen ofte laten sal: gelijck het met der Menschen wetten toe-gaet, daer men de Wet met wercken vol-doet, of schoon het herte daer niet by en is. Godt oordeelt nae des herten gront: + daerom eyscht oock sijne Wet den gront des herten, ende en laet haer aen de wercken niet genoegen; maer straft veel meer de wercken sonder den gront des herten gedaen zijnde, als huychelye ende leugen.

Waer van alle Menschen leugenaers heeten, Psal. 116,11. om dat niemant uyt den gront des herten Godts Wet houdt, noch houden en kan: want yeder-man vindt by hem selven onlust tot het goede, ende lust tot het quade. Waer nu geen vrye lust en is tot het goede, daer en is de gront des herten niet tot de Wet Godts; daer is dan gewisselijck oock sonde ende toorn by Godt verdient, of schoon uyt-wendigh vele goede wercken ende een eerbaer leven schijnen.

Daer uyt besluyt S. Paulus cap. 2.2, 13. dat de Ioden alle sondaers zijn, ende seyt: Dat alleen de doenders des Wets rechtveerdigh zijn by Godt. + Willende daer mede bewijsen, dat niemant met wercken een doender des Wets en is; maer seyt veel meer tot haer alsoo: Ghy leert, dat men geen over-spel doen en sal, ende ghy doet over-spel, Item. Waer in ghy eenen anderen oordeelt, daer in verdoemt ghy u selven: dewijle ghy even het selve doet, dat ghy oordeelt. Als of hy seggen soude: Ghy leeft van buyten fijn in de wercken des Wets, ende oordeelt de gene, die alsoo niet en leven, ende ghy weet yeder-man te leeren: den splinter siet ghy in een’s anderen ooge, maer den balck in uw’ ooge en wordt ghy niet gewaer. Matth. 7,3.

Want of ghy wel uyt-wendigh de Wet met wercken houdt, +uyt vreese der straffe, ofte liefde des loons; so doet ghy doch alles sonder vrye lust ende liefde tot de Wet, + maer met onlust ende dwangh: soudt liever anders doen willen, indien de Wet niet en ware. Waer uyt dan wort besloten, dat ghy van gront des herten der Wet vyant zijt. Wat isser dan, dat ghy andere leert, dat sy niet en sullen stelen; daer ghy in ’t herte selfs een dief zijt, ende uyterlijck geerne zijn soudt, als ghy durfde? hoe-wel oock het uyterlijcke werck, by lanckheden van tijden, niet achter en blijft by alsulcke huychelaers. Alsoo leert ghy andere, maer u selven niet: ende ghy en weet oock selfs niet, wat ghy leert; ghy en hebt oock de Wet noch noyt recht verstaen. + Ia daer toe vermeerdert de Wet de sonde, gelijck hy seyt in ’t 5 cap. v. 20. om dat de Mensch haer noch meerder vyant wort, hoe meer sy eyscht, daer van hy geen van al doen en kan.

Daer-om spreeckt hy in ’t 7 cap. v. 14. De Wet is geestelijck. + Wat is dat? Indien de Wet lichamelijck ware, so soude haer met wercken vol-daen worden; maer nu sy geestelijck is, so en vol-doet haer niemant, ’t en gae dan van den gront des herten al wat ghy doet. Maer een sulck herte en geeft niemant dan de Geest Godts: die maeckt den Mensche der Wet gelijck, dat hy van herten lust krijgt tot de Wet, ende voort-aen niet uyt vreese noch dwangh, maer uyt een vry herte alles doet. Alsoo is de Wet geestelijck, die met een sulck geestelijck herte wil bemint ende vervult zijn, ende eyscht eenen sulcken geest. Waer die in ’t herte niet en is, daer blijft sonde, onlust, ende vyantschap tegen de Wet, die doch goet, rechtveerdigh ende heyligh is.

 

SO gewent u nu tot de reden, + dattet veel een ander dinck is, des Wets wercken doen, ende de Wet vervullen. De wercken des Wets is al wat de Mensch doet, ofte doen kan aen de Wet, uyt sijnen vryen wille ende eygen krachten. Maer dewijle onder ende neffens sulcke wercken, in ’t herte onlust ende dwangh tot de Wet blijft; so zijn alle sulcke wercken verloren ende onnut. Dat meynt S. Paulus cap. 3,20. daer hy seyt: Door de wercken des Wets en wort geen Mensch voor Godt rechtveerdigh. Hier uyt siet ghy nu, dat de School-twisters ende * Sophisten verleyders zijn, wanneer sy leeren, dat men hem met wercken tot de genade bereyden sal. Hoe kan hem met wercken tot het goede bereyden de gene, die geen goet werck sonder onlust ende onwilligheyt in ’t herte en doet? hoe sal dat werck Gode behagen, dat uyt een onlustigh ende onwilligh herte geschiedt?

Maer de Wet vervullen, + is met lust ende liefde sijn werck doen, ende vry sonder des Wets dwangh, goddelijck ende wel leven, als offer geene Wet noch straffe en was. Maer sulcke lust van een vrye liefde, geeft de H. Geest in ’t herte; gelijck hy spreeckt cap. 5. v. 5. maer de Geest en wort niet dan alleen in, met, ende door het geloove in Iesum Christum gegeven; gelijck hy in de voor-reden seyt. + So en komt het geloove niet, dan alleen door Godts Woort ende Euangelium, dat Christum predikt, hoe dat Hy Godts Soon ende Mensch is, gestorven ende op-gestaen om onsent wille: als hy in ’t 3 cap. v. 25. ende 4. v. 25. ende 10. v. 9. seyt.

Daer uyt komt het, dat alleen het geloove rechtveerdigh maeckt, ende de Wet vervult: want het brengt den Geest uyt Christi verdienste; maer de Geest maeckt een lustigh vry herte, gelijck de Wet vereyscht: so gaen dan de goede wercken uyt het geloove selfs. + Dat meynt hy cap. 3,31. Nae dat hy de wercken des Wets verworpen hadde, dat het luydet, als of hy de Wet wilde te niete doen door ’t geloove, Neen (seyt hy) * wy richten de Wet op door ’t geloove: dat is, wy vervullense door ’t geloove.

 

+SOnde heet in de Schrift niet alleen het uytterlijcke werck aen ’t lichaem; maer alle de werckinge, die haer mede roert ende beweegt tot het uyterlijcke werck, namelijck, de gront des herten met alle krachten. Alsoo dat het woordeken, ++ Doen, sal heeten, wanneer de Mensch gantsch daer henen valt, ende vaert in de sonde: want daer en geschiedt oock geen uyterlijck werck der sonden, ten zy dat de Mensche geheel met lijf ende ziele daer toe vare. Ende sonderlingh siet de Schrift in ’t herte, ende op de wortel ende / hooft-fonteyne van alle sonden, dewelcke is het ongeloove in den gront des herten. Alsoo dat, gelijck het geloove alleen rechtveerdigh maeckt, ende den geest ende lust brengt tot goede uyterlijcke wercken: alsoo sondigt alleen het Ongeloove, ende verweckt het vleesch ende lusten tot quade uyterlijcke wercken, gelijck Adam ende Eva, geschiedde in ’t Paradijs. Gen. 3,6.

// Daerom Christus alleen het ongeloove sonde noemt, daer Hy spreeckt Joh. 16.8, 9. De Geest sal de Werelt bestraffen om de sonde, dat sy in My niet en gelooven. Daerom oock, eer de goede ofte quade wercken geschieden, als de goede oft quade vruchten, so moetter eerst in ’t herte zijn geloove, oft ongeloove, als de wortel, sap, ende hooft-kracht van alle sonden. ’t Welck oock daerom in de Schrift de + kop der Slange ende het hooft des ouden Draecks heet, dat het Zaet der vrouwe, Christus, vertreden moet; gelijck Adam belooft wiert. Gen. 3,15.

 

\\ GEnade ende Gave zijn van dit onderscheyt, dat Genade eygentlijck hiet, Godts gunst, die Hy tot ons draegt by Hem selven, uyt welcke Hy genegen wort, Christum ende den Geest met sijne gaven in ons te gieten; gelijck dat uyt het 5 c. v. 15. klaer wort, daer hy spreeckt: Genade ende gave in Christo, etc. Hoe-wel nu de gaven ende de geest in ons dagelijcx toe-nemen, ende noch niet vol-komen en zijn, alsoo dat noch * boose lusten ende sonden in ons over-blijven, welcke tegen den geest strijden; gelijck hy seyt + Rom. 7,14. ende Gal. 5,17. ende als Gen. 3,15. verkondigt is de twee-dracht, tussen het Zaet der vrouwe ende het zaet der Slange: so doet doch de genade soo veel, dat wy geheelijck ende volkomelijck rechtveerdigh voor Godt gerekent worden. Want sijne genade en deelt haer in geene stucken, gelijck de gaven doen; maer neemt ons geheel end’ al aen in de gunst, om Christi onses Voor-sprekers ende Middelaers wille, ende om dat in ons de gaven begonnen zijn.

++ Alsoo verstaet ghy dan het 7 cap. daer S. Paulus hem selven noch eenen sondaer scheldt; ende nochtans in ’t 8 cap. v. 1. spreeckt: Datter niet verdoemelijcx en is aen de gene, die in Christo zijn, der onvolkomene gaven ende des Geests halven. Om des ongedoodden vleesches wille, zijn wy noch sondaers: maer dewijle wy in Christum gelooven, ende des Geests beginselen hebben, so is ons Godt soo gunstigh ende genadigh, dat Hy sulcke sonde niet achten noch oordelen en wil; maer nae het geloove in Christum met ons handelen, tot dat de sonde gedoodt worde.

 

/ HEt Geloove en is niet de menschelijcke opinie ende droom, dien sommige voor het geloove houden. Ende wanneer sy sien, datter geene beteringe des levens, noch goede wercken en volgen, ende nochtans van ’t geloove veel hooren ende spreken konnen, so vallen sy in de dwalinge, ende seggen, dat het geloove niet genoegh en is; dat men moet wercken doen, sal men vroom ende saligh worden. Dat komt daer uyt, wanneer sy het Euangelium hooren, so varen sy toe, ende maken haer uyt eygen krachten eene gedachte in ’t herte, die spreeckt, Ick geloove: dat houden sy dan voor een recht geloove. Maer gelijck het een menschelijck gedicht ende gedachte is, die den gront des herten nimmer-meer en bevindt: alsoo en doet hy oock niet, ende daer en volgt geene beteringe nae.

// Maer het Geloove is een goddelijck werck in ons, dat ons verandert, ende nieuw gebaert uyt Godt, Joh. 1,13. Ende doodt den ouden Adam, maeckt ons geheel andere menschen van herten, gemoet, sin, ende alle krachten, ende brengt den H. Geest met hem. O het geloove is een levendigh, werckende, dadigh, ende machtigh dinck: so dat het onmogelijck is, dat het niet sonder op-houden en soude wat goets wercken: ’t en vraegt oock niet, of men goede wercken doen sal; maer eer men vraegt, so heeft het die gedaen, ende is altoos doende. Maer wie sulcke wercken niet en doet, die is een geloof-loos Mensch, tastet ende siet om nae het geloove ende goede wercken; ende en weet niet, wat geloove noch goede wercken en zijn, klapt ende snapt vele woorden van ’t geloove ende goede wercken.

Het Geloove is een levendige ongetwijffelde toe-versicht op Godts genade, soo gewis, dat hy duysent-mael daer over soude sterven. Ende sulcke toeversicht ende kennisse van de goddelijcke genade maeckt vrolijck, trotsigh ende lustigh tegen Godt ende alle creaturen, ’t welck de H. Geest doet in ’t geloove: waer door de Mensch sonder dwangh willigh ende lustigh wort, yeder-man goet te

doen, yeder-man te dienen, allerley te lijden, Gode te lief ende lof, die hem sulcke genade bewesen heeft. Alsoo dattet onmogelijck is, de wercken van ’t geloove te scheyden: + ja soo onmogelijck, als branden ende lichten van ’t vyer magh gescheyden worden. Daerom siet u voor, van uwe eygen valsche gedachten, ende onnutte klappaerts, die kloeck zijn willen, om van ’t geloove ende goede wercken te oordeelen, ende zijn de grootste sotten. Bidt Godt, dat Hy het geloove in u wercke; anders blijft ghy wel eeuwighlijck sonder geloove, al dichtet ende doet ghy, wat ghy wilt ofte kont.

 

DE Gerechtigheyt is nu alsulck geloove: + ende heet Godts gerechtigheyt, ofte die voor Godt gelt, daerom datse Godt geeft, ende rekent voor gerechtigheyt, om Christi onses Middelaers wille, ende maeckt den Mensch, dat hy yeder-man geeft wat hy schuldigh is: want door ’t geloove wort de Mensch sonder sonde, ende krijgt lust tot Godts geboden; daer mede geeft hy Gode sijne eere, ende betaelt Hem, wat hy Hem schuldigh is. Maer den Menschen dient hy willighlijcken, waer mede dat hy kan; ende betaelt daer mede oock yeder-man. Sulcke gerechtigheyt en kan de nature, vrye wille, ende onse krachten niet te wege brengen: want gelijck niemant hem selven kan het geloove geven, so en kan hy oock het ongeloove niet wegh-nemen; hoe wil hy dan een eenige kleynste sonde wegh-nemen? Daerom is ’t alles valscheyt, huychelye ende sonde, wat buyten ’t geloove, oft in ’t ongeloove geschiedt, Rom. 14,23. het schijne soo goet als het magh.

 

HEt vleesch ende den geest en moet ghy hier alsoo niet verstaen, + dat het Vleesch alleen zy, wat de onkuyscheyt aen-gaet; ende de Geest, wat het inwendige in ’t herte aen-gaet: maer het vleesch heet S. Paulus, gelijck Christus Johan. 3,6. al wat uyt het vleesch geboren is, den geheelen Mensche met lichaem ende ziele, met vernuft ende alle sinnen: om dat het alles aen hem nae het vleesch trachtet. + Alsoo dat ghy oock den genen vleeschelijck weet te noemen, die sonder genade van hooge geestelijcke saken veel dichtet, leert ende klapt, Gelijck ghy dat uyt de wercken des vleesches Gal. 5,20. wel kont leeren; daer hy oock ketterye ende haet wercken des vleeschs noemt: + ende Rom. 8,3. spreeckt hy, dat door ’t vleesch de Wet gekrenckt wort: ’t welck niet van onkuyscheyt, maer van alle sonden, ende allermeest van ’t ongeloove geseyt is, ’t welck het aller-geestelijckste laster is.

Wederom, + dat ghy oock den genen geestelijck noemt, die met de aller-uyterlijckste wercken om-gaet, als Christus, doe hy der Iongeren voeten wiesch; ende Petrus, doe hy het schip voerde, ende vischte. Alsoo dat het vleesch is een Mensch, die in-wendigh ende uyt-wendigh leeft ende werckt, dat tot des vleesches nutte ende het tijdelijck leven dient. + De geest is, die in-wendigh ende uyt-wendigh leeft ende werckt, dat tot den geest ende het toe-komende leven dient.

Sonder alsulck verstant van dese woorden, en sult ghy desen Send-brief S. Pauli, noch eenigh Boeck van de H. Schrift nimmer-meer verstaen. Daerom wacht u van alle Leeraers, die dese woorden anders gebruycken, sy zijn oock wie sy willen, of ’t schoon Hieronymus, Augustinus, Ambrosius, Origenes, ende haers gelijcken, ende noch hooger waren. Nu willen wy tot den Send-brief komen.

 

DEwijle dat eenen Euangelischen Prediker toe-behoort, + ten eersten door de openbaringe des Wets, ende der sonden, alles te bestraffen, ende tot sonden te maken, dat niet uyt den geest ende het geloove in Christum geleeft en wort; op dat de Menschen tot hare eygen kennisse ende jammer gebracht worden, dat sy ootmoedigh worden ende hulpe begeeren.

* Soo doet S. Paulus oock, ende begint in ’t 1. capittel, ende bestraft de groote sonden ende het ongeloove, die openbaer aen den dagh zijn, als de sonden der Heydenen waren, ende noch zijn, die sonder Godts genade leven; ende seyt, dat Godts toorn van den Hemel worde geopenbaert door ’t Euangelium over alle menschen, om haers godt-loosen wesens ende ongerechtigheyt wille. Want of sy schoon weten, ende dagelijcx erkennen, datter een Godt is; so is doch de nature in haer selve, buyten de genade, +soo boos, dat sy Hem noch danckt noch eert; maer verblindt haer selve, ende valt sonder op-houden in een erger wesen, tot dat sy nae de afgoderyen, oock de schandelijckste sonden met alle lasteren onbeschaemt werckt, ende daer toe ongestraft laet aen de andere.

+ IN ’t 2. capittel streckt hy sulcke straffe noch voorder uyt op de gene, die van buyten vroom schijnen, ofte heymelijck sondigen: Als de Ioden waren, ende noch alle huychelaers zijn, die sonder lust ende liefde wel ende eerbaerlijck leven, ende in ’t herte der Wet Godts vyant zijn, ende nochtans andere lieden geerne oordeelen; gelijck aller huychelaers aert is, dat sy haer selven reyn achten, ende nochtans vol van gierigheyt, haet, hovaerdye, ende alle onreynigheyt steken, Matth. 23.25, etc. die zijn even deselve, die Godts goedertierentheyt verachten, ende nae hare hardigheyt den toorn over haer vergaderen. Alsoo dat S. Paulus, als een rechte verklaerder des Wets, niemant sonder sonde en laet blijven; maer allen den toorn Godts verkondigt, die uyt de nature ofte den vryen wille wel leven willen: ende hy en laetse niet beter zijn, dan de openbare sondaers. Ia hy seyt, dat sy hart-neckige ende onboetveerdige zijn.

++ IN ’t 3. werpt hyse alle beyde op eenen hoop, ende seyt, dat de eene is gelijck als de ander, altemael sondaers voor Godt: behalven dat de Ioden Godts Woort gehadt hebben, hoe-wel vele daer niet aen gelooft en hebben; waer-mede nochtans Godts geloove ende waerheyt niet uyt en is. Ende brengt tusschen dien de spreucke by uyt den 51 Psal. v. 6. dat Godt rechtveerdigh blijft in sijne woorden. Daer-nae komt hy weder daer op, ende bewijst oock door de Schrift, dat sy altemael sondaers zijn; ende dat door des Wets wercken niemant rechtveerdigh en worde, maer dat de Wet alleen gegeven is, om de sonde te erkennen.

Daer nae begint hy, ende leert den rechten wegh, hoe men moet vroom ende saligh worden, ende seyt: Sy zijn altemael sondaers, ende ontbreeckt haer den roem, dien sy voor Godt hebben souden; maer sy moeten sonder verdiensten rechtveerdigh worden door ’t geloove in Christum, die ons sulcx verdient heeft, door sijn bloet, ende ons een Genaden-stoel is geworden voor Godt, die ons alle voor-gaende sonden vergeeft: op dat Hy bewijse, dat sijne gerechtigheyt, die Hy geeft in ’t geloove, alleen ons helpt; die tot dier tijt door het Euangelium geopenbaert, ende te vooren door de Wet ende de Propheten betuygt is. Alsoo wort de Wet door ’t geloove op-gericht; hoe-wel des Wets wercken daer mede worden neder-geleyt, met haren roem.

 

* IN ’t 4. Als nu door de eerste drie capp. de sonde geopenbaert, ende de wegh des geloofs ter gerechtigheyt geleert is; so begint hy te bejegenen sommige tegen-werpingen. Ende neemt ten eersten de gene voor, dewelcke gemeynlijck by-brengen alle die van ’t geloove hooren, hoe het sonder de wercken rechtveerdigh maeckt, seggende: En sal men dan nu geene goede wercke doen? Alsoo houdt hy hier hem selven voor Abraham, ende seyt: Wat heeft dan Abraham met sijne wercken gedaen? Is ’t altemael te vergeefs geweest? en waren sijne wercken niet nut? Ende besluyt, dat Abraham sonder eenige wercken, alleen door ’t geloove rechtveerdigh geworden is; soo geheel, dat hy oock voor het werck sijner besnijdinge, door de Schrift alleen sijn’s geloofs halven rechtveerdigh gepresen wort, Gen. 15,6. Heeft nu het werck der besnijdinge tot sijne gerechtigheyt niets gedaen, dat nochtans Godt hem geboodt, ende een goet werck der gehoorsaemheyt was; so en sal gewisselijck oock geen ander goet werck ter gerechtigheyt yet doen. Maer gelijck de besnijdinge Abrahams een uyterlijck teecken was, + waer mede hy sijne gerechtigheyt in ’t geloove bewees: alsoo zijn alle goede wercken maer uyterlijcke teeckenen, die uyt het geloove volgen; ende bewijsen, als de goede vruchten, dat de Mensch alreede voor Godt in-wendigh rechtveerdigh is.

Daer mede bevestigt nu S. Paulus, als met een krachtigh exempel uyt de Schrift, sijne voor-gaende leere in ’t derde capittel van ’t geloove. Ende brengt daer toe noch eenen getuyge by, David, uyt den 32 Psalm v. 1. die oock seyt, Dat de Mensch sonder de wercken rechtveerdigh wordt: hoe-wel hy sonder wercken niet en blijft, wanneer hy rechtveerdigh geworden is. Daer-nae breydt hy dat exempel uyt tegen alle andere wercken des Wets, ende besluyt, Dat de Ioden Abrahams erf-genamen niet en mogen zijn, alleen des bloets halven, veel minder des Wets werdken halven; maer sy moeten Abrahams geloove be-erven, indien sy rechte erf-genamen zijn willen: nademael Abraham voor de Wet, beyde Mosis ende der besnijdinge, door ’t geloove rechtveerdigh geworden, ende een Vader aller geloovigen genoemt is. Daer-en-boven, dat oock de Wet veel meer toorns werckt dan genade; dewijle niemant deselve met liefde ende lust doet: dat veel meer ongenade, dan genade, door des Wets wercken komt. Daerom moet alleen het geloove de genade, Abraham belooft zijnde, verkrijgen: want oock sulcke exempelen om onsent wille geschreven zijn, dat wy oock gelooven sullen.

+ IN ’t 5. komt hy op de vruchten ende wercken des geloofs, als daer zijn, vrede, vreugde, liefde tegen Godt ende yeder-man; daer toe versekeringe, trots, moet, ende hope in droeffenisse ende lijden: Want sulcx volgt al te samen, waer het geloove oprecht is, om des over-vloedigen goets wille, dat ons Godt in Christo bewijst, dat Hy Hem voor ons heeft laten sterven, eer wy Hem daerom bidden konden, ja doe wy noch vyanden waren. Alsoo hebben wy dan, dat het geloove sonder eenige wercken rechtveerdigh maeckt: ende dat nochtans daer uyt niet en volgt, dat men daerom geene goede wercken doen en sal, maer dat de op-rechte wercken niet uyt en blijven: van welcke de werk-heyligen niet en weten, ende versieren haer selven eygene wercken, daer geen vrede, vreugde, versekeringe, liefde, hope, trots, noch geen’s rechten Christelijcken wercks ende geloofs aert in en is.

Daer-nae wijckt hy wat af, ende doet eenen lustigen spaceer-ganck, verhalende, waer beyde de sonde ende gerechtigheyt, de doot ende het leven, van daen komen.+ Ende houdt die twee fijn tegen malkanderen, Adam ende Christum. Als of hy seggen wilde: Daerom moeste Christus komen, een ander Adam, die sijne gerechtigheyt op ons erven soude, door een nieuwe geestelijcke geboorte in ’t geloove: gelijck als gene Adam op ons ge-erft heeft de sonde, door de oude vleeschelijcke geboorte.

Daer mede wort nu bekent ende bevestigt, + dat niemant hem selven kan uyt de sonden tot de gerechtigheyt met wercken helpen; soo weynigh als hy kan keeren, dat hy lichamelijck gebooren wort. Dat wort oock daer mede bewesen, dat de goddelijcke Wet, die doch billijck helpen soude, so daer yet helpen soude ter gerechtigheyt, niet alleen sonder hulpe gekomen is; maer heeft oock de sonde vermeerdert, + daerom dat de boose nature haer te meerder vyant wort, ende haren lust te liever boeten wil, hoe meer haer de Wet weert. Dat alsoo de Wet Christum noch noodiger maeckt, ende meer genade eyscht, die de nature helpt.

 

IN ’t 6. neemt hy het sonderlinge werck des geloofs voor hem, + den strijt des geests met het vleesch, om voorts te dooden de over-geblevene sonden ende lusten, die nae de gerechtigheyt over-blijven; ende leert ons, dat wy door ’t geloove niet alsoo bevrydt en zijn van sonden, dat wy ledigh, luy ende seker zijn souden, als offer geene sonde meer en was. Daer is noch sonde; maer sy en wort niet ter verdoemenisse gerekent, om des geloofs wille, dat met haer strijdt. + Daerom hebben wy met ons selfs genoegh te doen, ons’ leven lanck, dat wy ons’ lichaem temmen, sijne lusten dooden, ende sijne ledematen dwingen, dat sy den geest gehoorsaem zijn, ende niet den lusten: op dat wy den doot ende de op-standinge Christi gelijck zijn, ende onsen Doop vol-brengen (die oock den doot der sonden, ende een nieuw leven der genade beduydt) tot dat wy geheel reyn van sonden, + oock lichamelijck met Christo op-staen, ende eeuwighlijck leven.

Ende dat konnen wy doen, seyt hy, dewijle wy onder de genade, ende niet onder de Wet en zijn: ’t welck hy selfs uyt-leyt, dat sonder de Wet te zijn, + niet soo veel geseyt en is, dat men geene Wet en heeft, ende yeder-man doen magh wat hem lust: maer onder de Wet te zijn is, + wanneer wy sonder de genade met des Wets wercken om-gaen; alsdan heerschet gewisselijck de sonde door de Wet, nademael niemant van nature de Wet is toe-gedaen: ende dat is een groote sonde. Maer de genade maeckt ons de Wet lieflijck: soo en isser dan geene sonde meer, ende de Wet niet meer tegen ons, maer eens met ons.

Dat selve nu is de rechte vryheyt van de sonde ende van de Wet, + van dewelcke hy tot aen ’t eynde van dit capittel schrijft, dat het is eene vryheyt alleen goet te doen met lust, ende wel te leven, sonder bedwangh des Wets. Daerom is die vryheyt eene geestelijcke vryheyt, die de Wet niet af en schaft; maer geeft wat van de Wet vereyscht wort, namelijck, lust ende liefde, daer de Wet mede gestilt wort, ende niet meer te drijven noch te eyschen en heeft. Gelijck als of ghy eenen Leen-heere schuldigh waert, ende en kont hem niet

betalen: van dien meugt ghy op tweederley wijse los worden. Ten eersten, dat hy van u niet en name, ende sijn register scheurde. Ten tweeden, dat een vroom man voor u betaelde, ende gaf u, daer ghy sijn register mede soudt konnen vol-doen. Op deze wijse heeft ons Christus van de Wet vry gemaeckt: daerom en is ’t geen wilde ende vleeselijcke vryheyt, die niet met allen doen en soude; maer die veel ende alderley doet, ende van het eyschen ende de schult des Wets vry is.

In ’t 7 bevestigt hy sulcx met eene gelijckenisse van den houwelijcken staet. + Als wanneer een man sterft, so is de vrouwe oock vry, ende is alsoo d’ een van den anderen los ende ontslagen. Niet alsoo, dat de vrouwe niet en soude mogen eenen anderen man nemen: maer veel meer, om dat sy nu aller-eerst recht vry is, eenen anderen te nemen; ’t welck sy te vooren niet en konde doen, eer sy van genen man vry was. Alsoo is onse conscientie verbonden met de Wet, onder den sondigen ouden Mensch: wanneer die gedoodt wort door den geest, so is de conscientie vry, ende d’ een van den anderen los: niet dat de conscientie niet met allen doen en soude; maer nu aller-eerst recht aen Christum, den tweeden man, hangen, ende vruchten des levens moet brengen.

 

DAer-nae verklaert hy breeder den aert der sonde ende des Wets, + hoe door de Wet de sonde haer nu recht roert ende geweldigh wort: want de oude Mensch wort de Wet dies te meer vyant, dewijle hy niet en kan betalen, dat van de Wet geeyscht wort. Want sonde is sijne nature, ende en kan van hem selven niet anders: daerom is de Wet sijn doot, ende alle sijne martelisatie. Niet dat de Wet quaet is; maer om dat de boose nature het goede niet en kan lijden, dat het wat goets van hem eysche. Gelijck als een krancke niet lijden en kan, dat men van hem eysche loopen ende springen, ende andere wercken van een gesont Mensche.

Daerom besluyt S. Paulus hier, + dat, waer de Wet recht gekent, ende op ’t beste gevat wort, daer en doet sy niet meer, dan dat sy ons vermaent aen onse sonden, ende doodt ons door deselve, ende maeckt ons schuldigh des eeuwighen toorns. Gelijck men dat altemael fijn leeren ende bevinden magh in de conscientie, als sy met de Wet recht geraeckt wort: alsoo dat men wat anders moet hebben ende meer dan de Wet, om den Mensch vroom ende saligh te maken. Maer welcke de Wet niet recht en kennen, + die zijn blint, gaen met vermetenheyt daer henen, ende meynen haer met wercken te vol-doen: want sy en weten niet, hoe veel de Wet eyscht, namelijck, een vry, willigh, ende lustigh herte. Daerom en sien sy Mosi niet recht onder de oogen: de doeck is haer daer voor gehangen, ende toe-gedeckt.

 

DAer-nae wijst hy aen, + hoe de geest ende het vleesch tegen malkanderen strijden in eenen Mensche. Ende hy set hem selven tot een exempel: op dat wy leeren, het werck (de sonde in ons selven te dooden) recht kennen. * Maer hy noemt beyde den geest ende het vleesch eene Wet, daerom, dat gelijck de aert van de goddelijcke Wet is, dat sy drijft ende eyscht: alsoo drijft, ende eyscht, ende woedet oock het vleesch tegen den geest, ende wil sijnen lust hebben. Daer tegen drijft ende eyscht de geest tegen het vleesch, ende wil sijnen lust hebben. Deze twist duert in ons, soo lange als wy leven, in den eenen meer, in den anderen minder, nae dat de geest ofte het vleesch stercker wort. Ende de gantsche Mensch is nochtans selfs alle beyde, de geest ende het vleesch, die tegen hem selven strijdt, tot dat hy geheel geestelijck wort.

 

IN ’t 8 troost hy sulcke strijders, + datse sulck vleesch niet en verdoemt. Ende wijst voorder aen, wat des vleesches ende geests aert is, ende hoe de geest komt uyt Christo, die ons sijnen H. Geest gegeven heeft, die ons geestelijck maeckt, ende het vleesch dempt: ende ons versekert, dat wy even-wel Godts kinderen zijn, hoe seer oock de sonde in ons woedet, soo lange als wy den Geest volgen, ende de sonde weder-streven, om haer te dooden. * Maer dewijle geen dinck so goet en is, om het vleesch te verdooven, als het kruys ende lijden; so troost hy ons in ’t lijden, door bystant des Geestes, der liefde, ende aller creaturen: namelijck, dat beyde de Geest in ons suchtet, ende de creature met ons een groot verlangen heeft, dat wy van ’t vleesch ende de sonden los worden. Alsoo sien wy, dat dese drie capittelen, het 6. 7. 8. op ’t eenige werck des geloofs drijven, dat daer heet, den ouden Adam dooden, ende het vleesch dwingen.

 

IN ’t 9. 10. 11. capittelen leert hy van de eeuwige voor-sieninge Godts, + Waer uyt het oorspronckelijck vloeyt, wie gelooven ofte niet gelooven en sal, van sonden los ofte niet los worden en kan: op dat het immers geheel uyt onse handen genomen, ende alleen in Godts hant gestelt zy, dat wy vroom worden. Ende dat is oock op ’t aller-hooghste van nooden: want wy zijn soo swack ende ongewis, dat, in-dien het by ons stonde, so en soude vryelijck niet een Mensch saligh worden; de Duyvel soudese gewisselijck alle over-weldigen. Maer nu Godt gewis is, dat hem sijne voor-sieninge niet en mist, noch yemant Hem weeren kan, so hebben wy noch hope tegen de sonde.

Maer hier is den vermetenen ende hoogh-varenden geesten een perck te setten, die haer verstant ten aller-eersten hier voort-brengen, ende van boven beginnen, om eerst den afgront der goddelijcker voor-sieninge te onder-soecken, ende te vergeefs haer daer mede bekommeren, of sy voor-sien zijn: die moeten haer selven van storten, dat sy ofte vertsagen, ofte in ’t wilt leven.

Maer volgt ghy desen Send-brief in hare ordre: Bekommert u eerst met Christo ende den Euangelio, dat ghy uwe sonden ende sijne genade bekennet; daer-nae tegen de sonde strijdt, als hier het 1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8. capittelen geleert hebben. + Daer-nae als ghy in ’t achtste capittel gekomen zijt, onder het kruys ende lijden, dat sal u recht leeren de voor-sieninge in ’t 9 10. ende 11. capittelen, hoe troostelijck dat sy is: want sonder lijden, kruys ende doodts-nooden, en kan men de voor-sieninge sonder schade ende heymelijcken toorn tegen Godt niet handelen. Daerom moet Adam eerst wel doot zijn, eer hy die dinck lijde, ende den stercken wijn drincke. Daerom siet wel toe, dat ghy geenen wijn en drinckt, als ghy noch een sogelinck zijt: een yegelijcke leere heeft hare mate, tijt ende ouderdom.

 

IN ’t 12 leert hy den rechten Godts-dienst, + ende maeckt alle Christen tot Priesters, dat sy offeren sullen, geen gelt noch vee, als in de Wet; maer hare eygene lichamen, met doodinge der lusten. Daer-nae beschrijft hy den uyterlijcken wandel der Christenen in ’t geestelijcke Regiment, hoe dat sy leeren, prediken, regeren, dienen, geven, lijden, lief hebben, leven ende doen sullen tegen vrienden, vyanden, ende yeder-man. Dat zijn de wercken, die een Christen doet; want gelijck geseyt is, het Geloove en rustet niet.

 

IN ’t 13 leert hy het wereltlijcke Regiment eeren ende gehoorsaem zijn: + het welck daerom is in-geset, dat of het wel de lieden niet vroom en maeckt voor Godt, so doet het nochtans soo veel, dat de vroomen uyterlijck vrede ende beschuttinge hebben; ende de boose sonder vreese, oft met vrede ende ruste niet en konnen vry quaet doen. Daerom moeten het de vromen oock eeren, al is ’t dat sy het selve niet en behoeven. Maer eyndelijck begrijpt hy ’t altemael in de Liefde, ende besluyt het in’t exempel Christi, gelijck Hy ons gedaen heeft, dat wy oock alsoo doen, ende Hem nae-volgen sullen.

 

IN ’t 14 leert hy de swacke conscientien in’t geloove properlijck te leyden, + ende deselve te verschoonen; dat men der Christenen vryheyt niet en gebruycke tot schade, maer tot bevoorderinge der swacken: want waer men dat niet en doet, daer volgt twee-dracht ende verachtinge des Euangeliums; daer aen doch veel gelegen is. Dat het beter is, den swack-geloovigen een weynigh te wijcken, tot dat sy stercker worden, dan dat de leere des Euangeliums heel end’ al soude onder-gaen. Ende sulck werck, is een sonderlinck werck der liefde; dat oock nu wel van nooden is, daer men met vleesch-eten, ende andere vryheden stoutelijck ende moet-willighlijck sonder alle noot, de swacke conscientien verwerret, eer sy de waerheyt erkennen.

 

IN ’t 15 set hy Christum tot een exempel, + dat wy oock de andere swacke dulden, als die andersins gebreckelijck zijn in opentlijcke sonden, ofte van onlustige zeden; dewelcke men niet en moet verwerpen, maer verdragen, tot dat sy oock beter worden: want alsoo heeft Christus met ons gedaen, ende doet noch dagelijcx, dat hy seer vele ondeugden, ende boose zeden, neffens alle onvolkomentheyt aen ons verdraegt, ende helpt ons sonder op-houden. Daer-nae tot een besluyt, bidt hy voor haer, prijstse, ende beveeltse Gode. Ende wijst sijn ampt ende predikinge aen: ende bidt haer seer beleefdelijck, om eene collecte aen de armen te Ierusalem. Ende ’t is enckel liefde, daer van hy spreeckt, ende daer mede hy om-gaet.

 

HEt laetste capittel is een capittel van groetenisse: + maer daer onder mengt hy een edele waerschouwinge voor menschen-leeringen, die daer neffens de Euangelische leere in-vallen, ende ergernissen aen-richten: recht als of hy sekerlijck te voren gesien hadde, dat uyt Romen, ende door de Romeynen komen souden de verleydachtige ende ergerlijcke + Canones ende Decretales, ende de geheele swerm ende het gewormte van menschelijcke wetten ende geboden, die nu de geheele werelt verdrinckt, ende desen Send-brief ende de geheele Schrift, met den Geest ende het geloove verdelget hebben: so datter niet meer gebleven en is, dan den Afgodt, Buyck; wiens dienaers S. Paulus haer hier scheldt te zijn. Godt verlosse ons van haer, Amen.

Alsoo vinden wy in desen Send-brief op ’t aller-rijckelijckste, + wat een Christen weten sal; namelijck, wat Wet, Euangelium, sonde, straffe, genade, geloove, gerechtigheyt, Christus, Godt, goede wercken, liefde, hope, ende kruys is. Ende hoe dat wy ons tegen yeder-man, hy zy vroom oft een sondaer, sterck ofte swack, vrient ofte vyant, ende tegen onsselven houden sullen. Daer-toe dat altemael met Schriftuer-plaetsen treffelijck gegond-vestet, met sijn eygen ende der Propheten exempel bewesen wort, so dat hier niet meer te wenschen en is. Daerom schijnt het oock, als of S. Paulus in desen Send-brief een-mael in ’t kort heeft willen vervatten de geheele Christelijcke ende Euangelische leere, ende eenen in-ganck bereyden in ’t gantsche oude Testament: want sonder twijffel, wie desen Send-brief wel in ’t herte heeft, die heeft het licht ende de kracht des ouden Testaments by hem. Daerom so late een yegelijck Christen hem dien gemeyn ende in gestadige oeffeninge zijn. Daer geve Godt sijne genade toe, Amen.


Vorige Volgende

Over het gehele werk

auteurs