Lutherse Bijbel (1648)

[p. fol.]

Verklaringe over de Gheoghraphysche af-beeldinghe der Landtschappen, by den Apostelen ende hare af-ghesonden Broederen bevaren en door-wandelt.

ALsoo by ons alreede tot gerief van den Godtvruchtigen Leser waren ghemaeckt vier verscheyden kaerten, dienstigh om neffens den Bybel in-ghebonden te werden, te weten, een van het Paradijs, midtgaders de gantsche wandelinge onsser eerster Ouderen. Item, Een van het Beloofde Landt en de tocht der kinderen Israels. De Stadt Ierusalem haer gelegentheydt en weder-varen. Als mede eenen van ’t Landt Canaan, ten tijden Christi, midtsgaders des Heeren wandelinge. Soo en konden wy met recht niet nae-laten, noch daer by te voegen dese Landt ende Zee-kaert, als ten hooghsten noodigh, om te vertoonen de Coninghrijcken ende de Landen, by des Heeren Apostelen door-wandelt, welcke kaerte in sich vervaet een gedeelte van Asia, Europa, ende van Affrica; doch alsoo de ghelegentheydt van onse plaets niet toe en laet, wijtloopigh dese Landen te beschryven, haer gelegentheyt, vruchtbaerheyt, nature, als mede hare grensen, soo hebben wy in de kaerte yeder Landtschap in ’t besonder met stippelinghen van den anderen gescheyden, ende de namen met Capitael-letteren daer in ghestelt, van de nature en vruchtbaerheyt kan in and’re wijtloopigher Landt-beschryvinghe nae-ghesocht ende ghelesen werden. De laetste Schipvaert Pauli (als hy ghevanghen nae Romen wert ghebracht) is hier met dubble stipkens aen-ghewesen, de Steden en plaetsen met letteren ende Cijffer-ghetallen, te weten daer de Apostelen zijn door-ghereyst, ende oock haer somwijlen voor eenighen tijdt hebben onthouden, oock werden hier aen-gewesen de seven Gemeenten, ofte ⁺ Kercken van Asia, daer van den Euanghelist en de Apostel Iohannes mentie maeckt in ’t boeck sijner Openbaringhea,ls hy op het Eylandt ⁺ Patmos door den Keyser Domitianus gebannen was. Ende is elcke Stadt met een sterretjen aen-geteyckent, om alles by den lust-gierigen Leser ghemackelijck nae te sien, ende bequamelijck uyt te vinden, ’t gheene in dese beschryvinghe verhaelt wert: voorts is tot vermaeck van het oogh hier noch figuerlijck af-gebeeldt de principaelste acten ende wedervaringen Pauli, ende in yeder parck met letteren aen-ghewesen ende verklaert.

Nae dat onsen Heere Christus ten Hemel op-ghevaren ende van sijne Discipelen gescheyden was, ⁺ hielden haer de Apostelen neffens d’ ander gheloovighen volghens sijn bevel by malkanderen binnen 1. Ierusalem, ende ontfinghen nae thien daghen den Heyligen Geest, predickende met verscheyden tonghen, waer door de Ghemeynte wert by ghevoeght drie duysent zielen, Actor. 1. en 2. Petrus ende Iohannes op-gaende nae den Tempel, maken een Kreupel-geboren gesondt, werden beyde ghevanghen, ende des anderen daeghs met een scherp dreygement wederom los gelaten: het getal der geloovigen wert ontrent vijf duysent, Actor. 3. ende 4.

Petrus bestraft Ananiam ende Saphiram, die beyde haestigh doot blijven, hy doet in Christi naem veel teeckenen ende wonderheden, waer over de Overpriesters en de Saduceen de Apostelen ghevanghen setten, doch werden des nachts door den Engel daer uyt verlost, Actor. 5.

By de ghemeente wert om gewichtige redenen seven Diaconen gekoren, ⁺onder welcken was Stephanus, die om het getuygenenisse Christi werdt ter doodt ghesteenight, Actor. 6. ende 7.

Als doen geschiede groote vervolginghe tegen de ghemeynte binnen Ierusalem, waer over sy verstroyden in a. Iudea ende b. Samaria, ⁺ behalven de Apostelen, ende de verstroyde gingen al om ende verkondighden het woort. Philippus predickt tot 2. Samaria het Euangelium, ⁺ de geloovighen aldaer ontfanghen den Heyligen Geest: Symon den Toovenaer wert van Petro gestraft, ende Philippus doopt den Camerlingh der Coninginne Candaces, op den wegh tusschen 1. Ierusalem ende 3. Gasa, ⁺ van waer hy door den Gheest des Heeren werdt wech-ghenomen, ende ghevonden te 4. Asoten, ⁺ Actor. 8.

Paulus nae 5. Damascum reysende om de geloovigen aldaer gelijck binnen Ierusalem te vervolghen, ⁺ werdt onder-wegen van den Heere tot een Apostel geroepen, ⁺ met blintheydt gheslaghen, van ananias de handen op-geleyt, binnen Damasco ghedoopt, ende wederom siende, alwaer hy den Heere terstont predickt: van daer vertreckt hy nae c. Arabien, ⁺ om aldaer het Euangelium te predicken, Gal. 1: 17. Keert wederom na 5. Damascum, alwaer de Ioden hem sochten te dooden, doch wert van de Christenen by nacht door de mure der Stadt in een mande uyt-ghelaten, ende quam nae drie jaren weder binnen 1. Ierusalem, ⁺ om den Apostel Petrus te besoecken, aldaer blijvende vijfthien daghen, Gal. 1 vers 18. De Griecksche Ioden hem na ’t leven staende, wert hy van den Broederen uyt-gheleydt tot 6. Cesarien, ⁺ van daer hy door-reyst de Landtschappen d. Syrien ende e. Cilicien, ⁺ ende komt in sijner gheboorten-stadt. ⁺ 7. Tarsen, Petrus onder-tusschen mede al-omme reysende, komt tot 8. Lydda, ⁺ predickt aldaer het Euangelium, ⁺ en maeckt Eneam den gichtighen ghesondt, veel volcks wert bekeert tot den Heere, hy wert van hier gehaelt binnen 9. Ioppe, ⁺ ende verweckt Tabitha van der doodt, blyvende aldaer vele dagen ten huyse van Symon den leer-bereyder, Actor. 9. Petrus ten huyse des leder-bereyders wert door een Hemels gesicht onder-wesen ende versekert van’t beroep der Heydenen, werdt van daer ghehaelt tot 10. Cesarien, ⁺een Stadt gheleghen aen de Zee, alwaer hy den Hooftman Cornelio bekeert, neffens noch andre Heydenen die alle ghedoopt zijnde, den Heylighen Geest ontfinghen, ende spraken met vreemde tonghen, Actor. 10. Petrus keert wederom na 1. Ierusalem, ghevende aldaer reeckenschap sijnes handels; de verstroyde Broederen verkondigen ondertusschen Christum in de Landen ⁺ f. Phoenciien g. Cypren ende tot 11. Antiochien, ^{+ +} de Hooft-stadt des Koninghrijcx d. Syrien, die van Ierusalem sulcx verstaende, senden derwaerts Barnabam, desen daer komende, gaet voort nae 7. Tarsen om Paulus te soecken, ende hem aldaer ghevonden hebbende, reysen sy beyde na 11. Antiochien, verstercken de gemeente een geheel jaer, die van doen af de naem van Christenen gegeven wert: oock quamen daer eenige Propheten van 1. Ierusalem, onder allen eenen Agabus, voorseggende eenen dieren tijt over het gantsche aertrijck, Actor 11.

Den Apostel Iacobus die een Broeder Ioannes ende een Soone Zebedei was, weert van de Koningh Herodes Agrippa, met den swaerde ghedoot, en Petrus strengelijck ghevanghen zijnde, wert door een Engel uyt de ghevanckenisse ghehaelt ende verlost: hy verlaet 1. Ierusalem, ghelijck oock deden Paulus ende Barnabas, die met haer nemen Ioannes, die toe-ghenaemt was Marcus, Actor. 12.

Tot 11. Antiochien wert Paulus ende Barnabas door den Heylighen Geest af-ghesondert, ⁺ ende ghesonden nae e. Cilicien, van waer sy over-scheepten op 12. Salamis, ⁺ gheleghen in’t Eylandt g. Cyprus, ’t welck sy door-reysden, ende predickten over al het Euangelium, komende ten laetsten tot 13. Paphos, ⁺ alwaer Elimas den Toovenaer met blintheyt gheslaghen, ⁺ ende Sergius Paulus een Stadt-houder des Koninghs tot het gheloove ghebracht wert, van hier varen sy wederom over, ende komen tot 14. Pergen, ⁺ een Stadt gelegen in h. Pamphilien, ⁺ doch Ioannes Marci verlaet haer, ende reyst nae 1. Ierusalem, sy daer en teghen gaen Land-waert-in, ende quamen tot 15. Antiochien, ⁺ een Stadt ghelegen in i. Pisidien, ⁺ alwaersy eenige, soo Heydenen als Ioden, tot het geloove brachten; doch werden eyndelijck door het op-hitsen der weder-hoorighe Ioden van d’ inwoonders ten Lande uyt-ghedreven, waer over sy het stof van hare voeten geschut hebbende, ⁺ keerden na’t Landt k. Licaonia tot de Stadt 16. Iconien, ⁺ Actor. 13.

In dese Stadt hebben sy veel volcks ghewonnen, ⁺ waerdoor de Burgerye ghedeelt werden, sommige den Apostelen, ende andre den Ioden aenhanghende, ontstondt oock een oploop aldaer, om den Apostelen smaetheyt aen te doen, ende eyndelijck te steenigen; maer sy vertrocken van daer nae de Steden 17. Lystren ende 18. Derben, ⁺ ende predickten alomme het Euangelium, ⁺ ende tot 17. Lystren maeckte Paulus eenen gheboren kreupel gesont; het volck dit siende, riepen in hare tale, de Goden zijn inghedaente van menschen tot ons gekomen: oock quamen sy om voor haer te offeren door haren Priester, ’t welck dese Apostelen met groote moeyten nauwelijcks en konden tegen houden, maer alsoo de Ioden van 15. Antiochien ende 16. Iconien oock aldaer quamen, ende het volck over-reden, soo steenighden sy Paulum, ende sleepten hem als doodt buyten de Stadt, doch hy van de Discipelen omringht zijnde, stondt op, ende gingh des andren daeghs met Barnabas nae 18. Derben, alwaer sy het Euangelium verkonkighden ende vele Discipelen aenwonnen, reysende voorts wederom op 16. Iconien 17. Lystren, ende 15. Antiochien, versterckende de Broederen, ende stelden in elcke plaetse Ouderlingen; i. Pisidien aldus door wandelt ende versorght hebbende, keerden nae h. Pamphilien, leerende tot 14. Perghen, van waer sy keerden na 19. Attalien, ⁺ een Stadt gheleghen aen de Middellantsche Zee, daer sy te Scheep af-voeren nae 11. Antiochien in d. Syrien, ende verhaelden de Broederen aldaer alles wat sy verricht ende uyt-ghestaen hadden, blyvende eenen langhen tijdt aldaer, Actor. 14.

Omtrent desen tijdt begon den dieren tijdt van Agabo voorseyt, ⁺ duerende van het vierde tot het achtste jaer des Roomschen Keysers Claudii, Ioseph. antiq. lib. 20. cap. 3. Hier over sonden de Christenen onder den Heydenen, een milde handt-reyckinghe den Broeden die in a. Indea woonden, door de handen Pauli en Barnabe, Actor. 11.29. Dit gheschiede omtrent 17 jaer nae de bekeeringhe Pauli, dat is, 14 jaer nae dat hy uyt c. Arabien quam, Gal. 2: 1. Paulus ende Barnabas haer wederom beghevende nae 11. Antiochien, komt Petrus oock aldaer, ende wert wel ernstigh van Paulus in ’t aenghesicht wedersproken over sijne veynserye, Gal. 2: 11. En also eenige Broederen uyt a. Iudea dreven, dat de geloovige Heydenen oock moesten besneden werden, stelde sich Paulus ende Barnabas daer tegen, waer over goet ghevonden werdt, ende oock besloten, haer beyde neffens noch eenige andre Broeders te senden nae Ierusalem, om met de Apostelen aldaer over dese sake te spreken; dit Concilium ofte Synodus wert ghehouden tot 1. Ierusalem, ⁺ in ’t neghende jaer des Keysers Claudii, ende was de eerste vergaderinghe over questie der Religie des Nieuwen Testaments: dese Synodale vergaderinghe dan eendrachtelijck ge-eyndight zijnde, werde Paulus ende Barnabas, neffens Iudas toe-ghenaemt Bersabas ende Silas, oock Silvanus genaemt, wederom ghesonden na 11. Antiochien, om den Broederen aldaer bekent te maken, soo mondelingh als by gheschrift het besluyt der Apostelen ende Ouderlingen, bestaende in vierderley onthoudinghe, te weten, van’t ghene den afgoden gheoffert was, van den bloede, van’t verstickte, ende van hoererye, dit besluyt wert met groote blijdschap aenghenomen, Iudas en Silas een tijdt langh daer gheleert hebbende, is Iudas met oorlof vertrocken, ende Silas daer gebleven. Paulus ende Barnabas vinden goet de gheloovighen te besoecken in yeder Stadt daer sy het Euangelium verkondight hadden, Barnabas nu wilde tot dit werck mede nemen Ioannem, toe-ghenaemt Marcum, doch Paulus en wilde sulcks niet toe-staen, om dat hy haer als boven verhaelt is, verlaten hadde als sy in h. Pamphilien quamen; hier over ontstont tusschen haer een verbitteringhe, waer over sy van malkand’ren scheyden, ende Barnabas met Marcus voeren nae Cyprus, maer Paulus nam met hem Silam, ende reysde door d. Syrien ende e. Cilicien, versterckende over al de Gemeynte, Actor. 15.

Paulus gekomen zijnde tot 18. Derben ende 17. Lystren, ⁺ besnijt Timotheum om der Ioden wille, neemt hem in sijn geselschap, ende door-rey-

+ *

+ +

+ 1.

+ A^o. 34.

+ a. b.

+ 2.

+ 3.

+ 4.

+ 5.

+ A^o. 35.

+ c.

+ A^o. 38.

+ 6.

+ d. e.

+ 7.

+ 8.

+ A^o. 39.

+ 9.

+ 10.

+ f. g.

+ 11.

+ A^o. 40.

+ A^o. 41.

+ 12.

+ 13.

+ A^o. 42.

+ 14.

+ h.

+ 15.

+ i.

+ k.

+ 16.

+ A^o. 43

+ 17. 18.

+ A^o. 44.

+ 19.

+ A^o. 45

+ A^o. 50.

+ A. 51.

[p. fol.]

sende l. Phrygiam en m. Galatiam, ⁺ werden verhindert door den H. Geest, het woort in n. Asia te predicken, ⁺ ende aen o. Misien ghekomen zijnde, pooghden nae p. Bithynien te gaen, ⁺ doch werden echter belet, waer over sy quamen tot 20. Troas, ⁺ alwaer Paulus door een ghesicht des nachts geroepen werdt, om in q. Macedonien te komen, ⁺ dies hy over-vaert tot 21. Samotracen, ⁺ ende komt des anderen daeghs te 22. Neapolis, een Zee-haven in Macedonien, van daer gaende nae 23. Philippi, ⁺ alwaer Lydia bekeert ende gedoopt wert; oock een dienst-maeght haren waersegghende geest uyt-gedreven, waer over Paulus ende Silas ghegrepen, gegeesselt, ende in de gevanckenisse geworpen werden, doch door een aert-bevinge daer uyt verlost: den Stock-waerder bekeert ende met al sijn huys gesin ghedoopt, Actor. 16.

Sy dan van daer gaende, ⁺ nemen haren wegh door de Steden 24. Amphipolis ende 25. Appolonia, ⁺ komende tot 26. Thessalonica, alwaer Paulus drie Sabbathen achter een in de Synagogen der Ioden leerde, bekeerende veel zielen, soo Ioden, Griecken, als oock van de voornaemste Vrouwen, maer eenige ongehoorsame Ioden ende marckt-boeven verweckten de Stadt tot oproer, waer over de geloovigen aldaer Paulus ende Silas versonden, ende sy reysden nae 27. Bereen, ⁺ daer sy veel tot het gheloove brachten, maer gevolght van de voorghemelte Ioden van 26. Thessalonica, wert aldaer oock oproer aenghestelt, dies Paulus van de Broederen wert weghgesonden, als na de zee, doch Silas ende Timotheus bleven noch daer, eenige vergeselschapten Paulo tot binnen de stadt van 28. Athenen, ⁺ en alsoo sy van hem scheyden, gaf hy haer bevel, dat sy terstont hem souden toe-senden Silam ende Timotheum, onder tusschen Predickten hy aldaer in de Synagoge, als mede op de marckt het Euangelium, Actor. 17.

Paulus van 28. Athenen scheydende, ⁺ quam tot 29. Corinthen, alwaer oock quamen Silas ende Timotheus, hy verkondighde aldaer den Heere Iesum Christum, een jaer en ses maenden, vermits hem in een gesicht ghe-openbaert was dat den Heere in dese Stadt veel volcks hadde, daer nae scheept hy met Priscilla ende Aquila nae d. Syrien, als hy ten eynde sijner beloften, ⁺ sijn Hooft gheschoren hadde te 30. Cenchreen, ’t welck is de Oostelijckste haven van 29. Corinten, ⁺ ghelijck 31. Sicion is het in-komen aen’t Westen. Paulus dan als gheseyt is van 29. Corinthen af-ghevaren, quam tot 32. Ephesen, ⁺ * daer hy Priscilla ende Aquila beval te blyven, met belofte, ⁺ haer aldaer wederom te besoecken, ende hy reysde nae 10. Cesarien, van waer hy op ginck nae 1. Ierusalem, alwaer hy de Ghemeente gegroet hebbende, keerde nae 11. Antiochien, voorts door-reysde hy m. Galatiam ende o. Phrygiam, de Discipelen over al versterckende: onder-tusschen quam tot 32. Ephesen een man van Alexandrien, ghenaemt Apollo, seer vyerigh ende Godtvruchtigh; doch alleen leerende den Doop Ioannes, maer van Priscilla ende Aquila aen-ghenomen, ende verder onder-wesen, ⁺ reysde hy nae r. Achaiam, daer van de Hooft-stadt was 29. Corinthen, alwaer hy veele tot de kennisse Christi ghebracht heeft, 1 Corinth. 3: 6 ende Actor. 18.

Terwijlen Apollo tot 29. Corinthen was, ⁺ verkeerde Paulus te 32. Ephesen, en alsoo eenige verharde menschen quaet spraken van den wegh des Heeren, keerde hy van haer, ende scheyden de Discipelen af; doch hy self handelde dagelijcks in de Schole den tijt van twee jaeren, soo dat alle die in n. Asia woonden, ⁺ het woort des Heeren hoorden, beyde Ioden en Griecken: oock dede Godt ongewoone krachten door Paulum, in’t genesen van alderhande sieckten en gebreken, waer over de ydele konstenaers hare Boecken brachten, om in aller teghenwoordigheyt de selve te verbranden: de waerdye daer van wert ge-estimeert naer de hedendaeghsche munte op 15000 gulden. Demetrius een voorname Silver-smit, vreesende door dese verlichtinghe schade te lijden, stelt met sijnen aenhangh een oproer aen, ’t welck door des Stadtschryver ten deele is gestilt. Act. 19.

Paulus van 32. Ephesen ghescheyden zijnde, ⁺ is getrocken door q. Macedonien: ⁺ de geloovigen aldaer vermanende, ende hy quam in s. Griecken-lant, ⁺ in de kaert genoemt s. Grecia; ende na drie maenden nam hy voor om nae d. Syrien te varen, maer alsoo de Ioden op hem toe leyden, ont-weeck hy haer ende reysde wederom door q. Macedonien, ende scheept van 23. Philippus op 20. Troas, aldaer blyvende seven daghen, verweckende Eutichus den gevallen Iongelinck van der doodt, van daer gaet hy na 33. Asson, ⁺ het welck somwijlen oock wert genaemt Appollonia, alwaer sijn geselschap na toe was gevaren; als sy malkanderen aldaer hadden gevonden, ⁺ zijn sy van daer gevaren na 34. Mitilinen, een stadt op het Eylant Lesbos gelegen, ende quamen des andren daeghs tegen over 35. Chios, ⁺ ende den dagh daer aen tot 36 Samos, ⁺ blijvende te 37. Trogyllium, zijnde een uyt-steeckende hoeck des Berghs 38. Micales, ghelegen van Samos omtrent veertigh Stadien; van hier af-varende, quamen des andren daeghs tot 39. Mileten, ⁺ alwaer Paulus by hem ontbiet de Ouderlinghen van 32. Ephesen, haer vermanende tot haer schuldige plicht, neemt met eenen oorlof van haer, ende na dat sy te samen gebeden hadden, scheyden sy met tranen, ende geleyden Paulus te scheep, Actor. 20.

Van 39. Mileten af-ghevaren zijnde, quamen sy aen het Eylandt 40. Cos, ⁺ ende daeghs daer aen tot 41. Rodes, van daer tot 42. Patara, alwaer sy een Schip vonden, ⁺ ’t welck nae f. Phoenicien wilde, waer mede sy van daer af-voeren, latende g. Cyprus in ’t voor by seylen aen de lincker-handt, ⁺ ende quamen tot 43. Tyrus, daer het Schip moeste lossen, ende sy-lieden bleven daer seven daghen, ⁺ van daer varende op 44. Ptolomais, alwaer sy de Broederen groeten, ⁺ ende nae een dagh vertoevens, ginghen nae 10. Cesarien, daer sy veel daghen bleven; ginghen eyndelijck op na 1. Ierusalem, alwaer haer de Gemeente met groote blijdschap ontfingh; doch na eenighe daghen gheraeckte Paulus onder de handen der Ioden, voor-hebbende hem te dooden, maer werdt ontset door den Oversten der Bende, die hem met ketenen bandt, ende ghevangen dede brengen na der Romeynen leger-plaetse, zijnde een hooge en rondom bemuurde Burcht, ghelegen aen de Noort-zyde des Tempels, aen-geteyckent in onse voorgaende kaert van Ierusalem, met N^o. 28. als Paulus nu op de trappen des Burchts stondt, wert hem toe-ghelaten met de menighte des volcks (die hem gevolght waren) te spreken, Actor. 21.

Hier verhaelt hy van waer hy geboren was, waer op-gevoed, by wie onder wesen, ende wat hy bedreven hadde; eyndelijck, sijn bekeeringhe ende ’t ghevolgh van dien, waer over de Ioden even onstuymigh teghen hem aen-riepen, hy binnen gebracht zijnde, ende met geesselen onder-socht, seyde een Rooms-burger te zijn, daer over hy terstont ontbonden werdt, Actor. 22.

Den Raedt der Ioden Paulus verhoort hebbende, werden on-eens, waer over veertigh mannen met eede sich selven versworen, niet te sullen eten voor datse Paulus souden gedoot hebben: den Oversten der Romeynen dit aengedient zijnde, sendt hem tot Felix onder de bewaringhe van 400. Voet-knechten ende 70. Ruyteren; dese quamen dan des nachts tot 45. Antipatris, ende des andren daeghs binnen 10. Cesarien, ⁺ alwaer sy hem neffens den brief van Claudius Lysius aen Felix over-leverden, Actor. 23.

Nae vijf daghen wert Paulus ende sijne aenklagers by Felix verhoort, ende de saecke uyt-gestelt tot de komste van Lysia: oock Pauli banden verlicht, tot dat Porcius Festus als Stadt-houder in plaetse van Felix te 10. Cesarien quam, Actor. 24.

Paulus in tegenwoordigheyt van sijn aenklagers by Festum verhoort, beroept hem op den Keyser, Actor. 25.

Daer nae wederom voort-gebracht, ⁺ werdt verhoort by den Koningh Agrippa, den Stadt-houder Festus, ende Bernice, Actor. 26.

Hy wert gesonden neffens eenige andre ghevangen na 46. Romen tot den Keyser Nero, ⁺ onder bewaringhe van Iulius, een Hooftman over hondert van de Italiaensche Bende, ende sy voeren van 10. Cesarien in een Schip van 47. Adramita, een Stadt ghelegen in l. Phrygien, ⁺ komende des andren daegh tot 48. Sidon, ⁺ alwaer hem den Hooftman toeliet de Vrieden te besoecken, die hem op sijne reyse besorghden, van daer voeren sy door teghen-wint aen de noort-zyde dicht onder g. Cypren henen, ende quamen tot 49. Myra, alwaer sy vonden een schip van 50. Alexandryen, ⁺ dat na t. Italien wilde, daerin sy alle over-ginghen, ⁺ ende voeren seer lancksaem, komende na veel dagen nevens 51. Guides, ⁺ daer na by 52. Salmona, ende eyndelijck in een plaetse, genaemt de 53. Schoone-haven, ⁺ gelegen by de Stadt 54. Lasea, in ’t Eylant v. Creta, ⁺ alwaer Paulus haer vermaende te blyven, ⁺ voor-houdende de ongestadigheyt van ’t weder, als zijnde den Somer gepasseert, ende dagelijcks storm-winden te verwachten, maer den Hooftman, meer den Schipper en de Stiermam, dan Paulus achtende, dede haer voort-varen, te meer, alsoo sy meenden te overwinteren en niet verre van daer, aen het selve Eylant, in een bequame haven, 55. Phenix genaemt: Maer alsoo haer den storm haest over-viel, ⁺ werden sy met een onstuyme Zee en stercken Oosten-windt daer voorby ghedreven, loopende onder het Eylant 56. Claudia, ⁺ alwaer sy het boot in-haelden, ende het Schip om-gorden, vreesende te vervallen op de droogte 57. Syrtus, ’t welck is een ghevarelijcke sant-plaet ende draystroom, ⁺ gelegen onder de kust van x. Africa, dit onweder aen-houdende, ⁺ begonden sy den derden dagh eenigh goet over boort te werpen, streken hun seyl, ende dreven so henen, met een overtrocken lucht, siende in veel dagen noch Sonne, noch Sterren; den veerthienden dagh begonden sy lant te sien, doch also sy ’t selve niet en kenden, wierpen sy het Loot op twintigh, ende weynigh tijts daer na op vijfthien vadem, waer over sy vier Anckers lieten vallen, ende teghen den dagh van Paulo vermaent zijnde, wierpen sy haer last over-boort; met den dagh het Lant haer noch onbekent zijnde, sagen sy eenen inham die wat strandt hadde, tegen het welck sy geraden vonden het Schip aen te setten, so sy konden; de Anckers dan gelicht, ende het seyl by-geset hebbende, wenden het na Landt, alwaer sy geraeckten met het voor-schip op een sandt-plaet, waer over het achter-schip van ’t ghewelt der Baren aen stucken ghesmeten, ende vernielt wert; die dan swemmen konden, begaven haer nae Lant, de rest op plancken en andre stucken van ’t Schip; soo dat sy alle gebercht, ende behouden aen Lant geraeckten, zijnde in getale 276 Zielen, Actor. 27.

Dit gevaer aldus ontkomen zijnde, verstonden sy dat het was een Eylant 58. Melita, ofte hedendaeghs Malta genaemt; ⁺ de inwoonders ontfingen haer vriendelijck, ende bewesen haer alle vrientschap. Paulus genas daer oock veel siecke ende gebrekelijcke menschen; daer na zijn sy van daer ghevaeren met een Schip van Alexandrien, ghenaemt Castor en Pollux, ’t welck aldaer over-wintert hadde, ende quamen te 59. Syracusen, ⁺ daer sy drie dagen bleven, en voeren van daer tot 60. Regium, ⁺ alwaer sy den wint Zuydelijck kregen, ende quamen tot 61. Puteolos, ⁺ daer sy Broeders vonden, ende seven dagen by bleven, gaende van daer na 46. Romen, van waer de Broederen (van haer komste bericht) haer te ghemoet quamen tot 62. Appy-merckt, en een plaetse genaemt de 63. Dry-tabernen: ⁺ ten laetsten komende binnen 46. Romen, alwaer den Hooftman sijn ghevangenen over-leverde aen den Oversten des Legers; ⁺ maer Paulus wert toe-gelaten op hem selven te woonen, onder de bewaringe van een Krijghs-knecht, die op hem gedurigh paste: Paulus dan aldaer een huys ghehuurt hebbende, Predickte twee jaren het Euangelium, ende schreef binnen 46. Romen dese volghende Sendtbrieven, te weten: aen de m. Galaten, 32. Ephesen, 23. Philippensen, 64. Colossensen, ⁺ ende aen Philemon; daer na is hy (so de historien getuygen) onder de Regeringe des Keysers Nero onthalst.

Goetgunstige Leser, hier mede eyndigen wy, in ’t kort verhaelt hebbende, ’t gene ons (deser materie aengaende) in Godes Heyligh Woort is bekent ghemaeckt; wat voorts belanght eenige Historien daer in dat breeder wert beschreven het wedervaren van d’ ander Apostelen, waer sy gereyst, gevangen, ende om-ghebracht zijn, laten wy in sijne waerde; soo veel ons belanght, zijn hier mede vernoeght, alsoo wy dese kaerten, mitsgaders de beschryvinge daer achter, met alle vlijt, en meer als ghemeene naerstigheyt hebben by een ghestelt, oversien, ende curieuselijck gecorrigeert: Versoecken derhalven ootmoedelijck, dat dese onsen arbeyt met genegentheyt aen-genomen wert. Vaert wel.

+ l. m.

+ n. o.

+ p.

+ 20.

+ q.

+ 21. 22.

+ 23.

+ 24.

+ 25. 26.

+ 27.

+ 28.

+ 29.

+ 30.

+ 31.

+ 32.

+ A^o. 52.

+ r.

+ A^o. 53.

+ A^o. 54.

+ A^o. 55.

+ s.

+ A^o. 46.

+ 33.

+ 34.

+ 35. 36.

+ 37. 38.

+ 39.

+ 40. 41.

+ 42.

+ 43.

+ 44.

+ A^o. 57.

+ 45.

+ A^o. 58.

+ 46.

+ 47.

+ 48.

+ 49. 50.

+ t.

+ 51.

+ 52. 53.

+ 54. v.

+ A^o. 59.

+ 55.

+ 56.

+ 57.

+ x.

+ 58.

+ 59.

+ 60.

+ 61.

+ 62. 63.

+ A^o. 60.

+ 64.