Lutherse Bijbel (1648)

[fol. 27v]

HET EUANGELIUM LUCE

Kan bequamelijck in vier Hooft-stucken gedeelt worden: I. Handelt van de geboorte Iohannis ende Iesu; tot ’et 3 cap. toe.
II. Wat Christus in ’t Galileische lant heeft verrichtet; van ’t 3 tot ’et 11 cap. toe.
III. Wat Hy op de reyse nae Ierusalem heeft gedaen; van ’t 11 tot ’et 19 cap. toe.
IV. Wat in ’t Ioodsche lant, ende in de stadt Ierusalem is geschiedt; van ’t 19 capittel tot ’et eynde toe.

Het eerste Capittel.

Heeft vijf deelen: I. Luce voor-reden. II. Wort Zacharias beschreven; ende verhaelt, hoe hem een Engel zy verschenen. III. De verschijninge des Enges voor Maria. IV. Maria reyst tot Elisabeth. V. De geboorte Iohannis, ende wat daer by geschiedt zy.

I.1

NAdemael dat vele haer onder-wonden hebben, in ordre te stellen de redenen van de geschiedenissen, die onder ons voor-geloopen zijn;

2

Gelijck ons dat gegeven hebben, ⁺ die’t van aen-begin selfs gesien, ende Dienaers des Woorts geweest zijn:

+ 1 Joh. 1,1. 2 Petr. 1,16.

3

So hebbe ick ’t oock voor goet aen-gesien, nae dien ick ’t alles van aen-begin onder-socht hebbe, dat ick ’t tot u, mijn goede Theophile, ⁺ met vlijt ordentlijck schreve:

+ Act. 1,1.

4

Op dat ghy eenen gewissen gront bekent der leere, van dewelcke ghy onder-richt zijt.

II.5

IN den tijt Herodis des Konincx van Iudea, wasser een Priester van de ordre Abia, ⁺ met name Zacharias; ende sijn wijf van de dochteren Aarons, welcke hiet Elisabeth:

+ 1 Paral. 25,10.

6

Ende sy waren alle beyde vroom voor Godt, ende gingen in alle geboden ende in-settingen des Heeren onberispelijck.

7

Ende sy en hadden geen kint; want Elisabeth was onvruchtbaer, ende waren beyde wel-bedaegt.

8

Ende het geschiedde, doe hy ’t Priester-ampt bediende voor Godt, ter tijt sijner ordre,

9

Nae de gewoonte des Priesterdoms; ⁺ ende het aen hem was, dat hy roocken soude, ⁺ ginck hy in den Tempel des Heeren.

+ Exod. 30,7. Lev. 16,17.

+ Ebr. 9,6.

10

Ende de gantsche menighte des volcx was buyten, ende badt onder de uyre des roockens.

11

Maer hem verscheen de Engel des Heeren, ende stont ter rechter-hant aen den Reuck-altaer.

12

Ende als Zacharias hem sagh, verschrickte hy, ende hem quam eene vreese aen.

13

Maer de Engel sprack tot hem: En vreest u niet, Zacharia, want uw’ gebedt is verhoort; ende uw’ wijf Elisabeth sal u eenen soon baren, ⁺ diens naem sult ghy Iohannes heeten.

+ Luc. 1,60.

14

Ende ghy sult dies vreugde ende blijdschap hebben; ⁺ ende vele sullen haer over sijne geboorte verblijden.

+ Luc. 1,58.

15

Want hy sal groot zijn voor den Heere; ⁺ wijn ende stercken dranck en sal hy niet drincken: ende sal noch in ’s moeders lijf vervult worden met den heyligen Geest.

+ Matth. 11,11.

16

Ende hy sal vele van de kinderen Israëls tot Godt haren Heere bekeeren. ⁺

+ Mal. 4,5. Matth. 11,14.

17

Ende hy sal voor Hem henen gaen in den geest ende kracht Elie, ⁺ om te bekeeren de herten der vaderen tot de kinderen, ende de ongeloovige tot de kloeckheyt der Rechtveerdigen, om te bereyden den Heere een geschickt volck.

+ Matth. 3,2. Marc. 9,12. Mal. 4,6.

18

Ende Zacharias sprack tot den Engel: Waer by sal ick dat bekennen? want ick ben out, ende mijn wijf is bedaegt.

19

De Engel antwoordde, ende sprack tot hem: Ick ben Gabriel, ⁺ die voor Godt staet, ende ben gesonden om met u te spreken, dat ick u sulcx verkondigde.

+ Dan. 8,16. cap. 9,21.

20

Ende siet, ⁺ ghy sult stom worden, ende niet spreken konnen tot op den dagh, dat dit geschieden sal: daerom dat ghy mijne woorden niet gelooft en hebt, dewelcke sullen vervult worden tot harer tijt.

+ Luc. 1,64.

21

Ende het volck wachtede op Zachariam, ende verwonderden haer, dat hy soo lange in den Tempel vertoefde.

22

Ende doe hy uyt-ginck, en konde hy niet met haer spreken: ende sy merckten, dat hy een gesicht gesien hadde in den Tempel. Ende hy wenckte haer, ende bleef stom.

23

Ende het geschiedde, doe de tijt sijns ampts uyt was, ginck hy weder in sijn huys.

24

Ende nae die dagen wiert sijn wijf

[fol. 28r]

Elisabeth swanger, ende verborgh haer vijf maenden, ende sprack:

25

Alsoo heeft my de Heere gedaen in de dagen, doe Hy my aen-gesien heeft, dat Hy mijne versmaetheyt onder de Menschen van my name.

III.26

^❧ ENde in de seste maent wiert de Engel Gabriel gesonden van Godt, in eene stadt in Galilea, die heet Nazareth,

❧ Euangelium op den dagh der boodschappinge Marie.

27

Tot eene Maegt, ⁺ die onder-trouwt was aen eenen man, met name Ioseph, van den huyse Davids; ende de Maegt hiet Maria.

+ Matth. 1,18.

28

Ende de Engel quam tot haer in, ende sprack: Gegroet zijt ghy begenadigde, de Heere is met u, ghy ^a gebenedijde onder de vrouwen.

a Gebenedijde) Dat is in Duytsch, ghy hoogh-geloofde.

29

Maer doe sy hem sagh, verschrickte sy van sijne reden, ende dachte, Wat is dat voor eene groetenisse?

30

Ende de Engel sprack tot haer: En vreest niet Maria, ghy hebt ^b genade by Godt gevonden.

b Genade gevonden) dat is, ghy hebt eenen genadigen Godt.

31

☜Siet, ⁺ ghy sult swanger worden in den lijve, ende een Soon baren, diens Naem sult ghy Iesus heeten:

+ Jes. 7,14. Matth. 1,21.

32

Die sal groot ende een Soon des Aller-hoogsten genoemt worden. ⁺ Ende Godt de Heere sal Hem den stoel sijnes vaders Davids geven.

+ 2 Sam. 7,12. Jes. 9,7. Psal. 132,11.

33

Ende Hy sal een Koninck zijn over het huys Iacobs eeuwighlijck, ⁺ ende sijns Koninck-rijcx en sal geen eynde zijn☞.

+ Dan. 2,44. cap. 7.14, 27. Ebr. 1,8.

34

Doe sprack Maria tot den Engel: Hoe sal dat toe-gaen? nademael ick van geenen man en weet.

35

De Engel antwoordde, ende sprack tot haer: ☜De heylige Geest sal over u komen, ende de kracht des Aller-hooghsten sal u over-schaduwen: daerom oock dat Heylige, dat van u geboren wort, sal Godts Soon genoemt worden☞.

36

Ende siet, Elisabeth uwe nichte is oock swanger met eenen soon in haren ouderdom, ende gaet nu in de seste maent; die in ’t geruchte is, dat sy onvruchtbaer zy:

37

Want ☜by Godt en is geen dinck onmogelijck☞. ⁺

+ Job 42,2. Jer. 32,17. Zach. 8,6. Matth. 19,26. Luc. 18,27.

38

Ende Maria sprack: Siet, ick ben des Heeren Dienst-maegt, my geschiede gelijck ghy geseyt hebt. Ende de Engel scheydde van haer☙.

IV.39

^❧ ENde Maria stont op in die dagen, ende ginck op ’t gebergte met haeste nae de stadt Iuda:

❧ Euangelium op den dagh, doe Maria tot Elisabeth ginck.

40

Ende quam in ’t huys Zacharie, ende groetede Elisabeth.

41

Ende het gebeurde, als Elisabeth de groetenisse Marie hoorde, so huppelde het kint in haren lijve: ende Elisabeth wiert des heyligen Geestes vol,

42

Ende riep luyde, ende sprack: Gebenedijt zijt ghy onder de vrouwen, ende ^c gebenedijt is de Vrucht uws lichaems.

c In Duytsch alsoo, gelooft zijt ghy, etc.

43

Ende van waer komt my dit, dat de Moeder mijns Heeren tot my komt?

44

Siet, doe ick de stemme uwer groetenisse hoorde, so huppelde het kint met vreugde in mijnen lijve.

45

Ende ô saligh zijt ghy! ⁺ ghy die gelooft hebt: want het sal vol-bracht worden, wat u geseyt is van den Heere:

+ Luc. 11,28.

46

Ende Maria sprack: ⁺ ☜Mijne ziele verheft den Heere,

+ De Lof-sangh Marie.

47

Ende mijn geest verheugt hem in Godt mijnen Heylant. ⁺

+ 1 Sam. 2,1. Hab. 4,18.

48

Want Hy heeft sijne ellendige Dienst-maegt aen-gesien: siet, van nu aen sullen my saligh prijsen alle kints-kinderen.

49

Want Hy heeft groote dingen aen my gedaen, die daer machtigh is, ende diens Naem heyligh is.

50

Ende sijne barmhertigheyt duert altoos voort ende voort by de gene die Hem vreesen. ⁺

+ Exod. 20,6.

51

Hy oeffent gewelt met sijnen arm, ^{+ *} ende verstroyt die hooveerdigh zijn in haers herten sin.

+ Jes. 51,9. cap. 52,10. Sir. 10,16. cap. 11.5, 6.

* Psal. 33,10. 1 Petr. 5,5.

52

Hy stoot de geweldige van den stoel, ⁺ ende verheft de ellendige.

+ 1 Sam. 2,8. Psal. 113,6.

53

⁺⁺ De hongerige vervult Hy met goederen, ende laet de rijcke ledigh.

++ 1 Sam. 2,5. Psal. 34,11. Apoc. 3,17.

54

Hy gedenckt der barmhertigheyt; ^* ende helpt sijnen Dienaer Israël op.

* Jes. 41.8, 9. cap. 54,5. Jer 31.3, 20.

55

Als Hy gesproken heeft tot onse Vaderen, ⁺ Abraham, ende sijnen zade eeuwighlijck☞.

+ Gen. 17,19. cap. 22,18. Psal. 132,11.

56

Ende Maria bleef by haer ontrent drie maenden: daer nae keerde sy wederom nae huys☙.

V.57

^❧ ENde Elisabeth quam haren tijt, dat sy baren soude; ende sy baerde eenen soon.

❧ Euangelium op S. Johannis des Doopers dagh.

58

Ende hare gebueren ende magen hoorden, dat de Heere groote barmhertigheyt aen haer gedaen hadde; ⁺ ende verheugden hen met haer.

+ Luc. 1,14.

59

Ende het geschiedde op den achtsten dagh, quamen sy om het kindeken te besnijden, ende hieten hem nae sijnen Vader, Zacharias.

60

Maer sijne moeder antwoordde, ⁺ ende sprack: Geensins; maer hy sal Iohannes heeten.

+ Luc. 1,13.

61

Ende sy spraken tot haer: Daer en is doch niemant in uwe maegschap, die alsoo heet.

62

Ende sy wenckten sijnen Vader, Hoe hy hem wilde laten heeten.

63

Ende hy eyschte een tafelken, schreef ende sprack: Hy heet Iohannes. Ende sy verwonderden haer alle.

64

Ende terstont wiert sijn mont ende sijne tonge op-gedaen; ende hy sprack, ende loofde Godt.

65

Ende daer quam eene vreese over alle gebueren: ende alle dese geschiedenisse wiert ruchtbaer op ’t gantsche Ioodsche gebergte.

66

Ende alle die ’t hoorden, namen ’t ter herten, ende spraken: Wat, meynt ghy, sal uyt dit kindeken worden? want de hant des Heeren was met hem.

67

Ende sijn vader Zacharias wiert des heyligen Geestes vol, propheteerde, ende sprack:

[fol. 28v]

68

⁺ ☜Gelooft zy de Heere, de Godt Israëls! want Hy heeft besocht ende verlost sijn volck:

+ De Lof-sangh Zacharie.

69

Ende heeft ons op-gericht een Hoorn des heyls, ⁺ in den Huyse sijnes Dienaers Davids.

+ 1 Sam. 2,10. Psal. 89,25. ende 132,17. Ezech. 29,21.

70

Als Hy in voor-leden tijden gesproken heeft door den mont sijner heyliger Propheten: ⁺

+ Psal. 72,12. Jes. 40,10. Jer. 23,6. cap. 30,10. Dan. 9,27.

71

Dat Hy ons verloste van onse vyanden, ende van de hant aller die ons haten:

72

Ende de barmhertigheyt bewees onsen vaderen, ende gedachte aen sijn heyligh verbondt,

73

Ende aen den eedt, ⁺ dien Hy gesworen heeft onsen Vader Abraham, ons te geven:

+ Gen. 22,16. Psal. 105,9. Ebr. 6,13.

74

Dat wy verlost zijnde uyt de hant onser vyanden, ⁺ Hem dienden sonder vreese onse leef-dage,

+ Ebr. 9,14.

75

In heyligheyt ende gerechtigheyt, ⁺ die Hem behaeglijck is.

+ 1 Petr. 1,15.

76

Ende ghy kindeken sult een Propheet des Aller-hoogsten heeten: ⁺ ghy sult voor den Heere henen gaen, dat ghy sijnen wegh bereydt;

+ Mal. 4,5. Luc. 1,17.

77

Ende ^d kennisse des heyls geeft sijnen volcke, ⁺ die daer is in vergevinge harer sonden:

d Kennisse des heyls) Dat sy weten sullen, hoe sy saligh moeten worden; niet door de wercken des Wets, maer door vergevinge der sonden, etc.

+ Luc. 3,3.

78

Door de hertelijcke barmhertigheyt onses Godts, door welcke ons besocht heeft ^* de ^e Op-ganck uyt de hooghte:

* Mal. 4,2.

e Op-ganck) Christus nae de Godtheyt, is de Op-gank in de hoogte van den Vader.

79

⁺ Op dat Hy verschijne den genen, die daer sitten in duysternisse ende schaduwe des doots; ende richte onse voeten op den wegh des vredes☞.

+ Ies. 9,1. cap. 42,7. cap. 43,8. cap. 49,9. cap. 60,1.

80

Ende het kindeken wies, ende wiert starck in den Geest, ende was in de ⁺⁺ woestijne, tot dat hy soude voor-treden voor het volck Israël☙.

++ Matth. 3,1. Luc. 3,1.