Lutherse Bijbel (1648)

[fol. 53v]

VOOR-REDEN Op den Propheet EZECHIEL. D.M.L.

EZechiel is met den Koninck Iechanja (gelijck als Daniel, ende andere meer) willighlijck in de gevanckenisse nae Babel getogen, achtervolgens den raet Jeremiae: Daer hy altoos riet, datse haer souden aen den Koninck van Babel over-geven, soo soudense leven; ende en souden niet tegen-staen, sy souden anders te gronde gaen, Jer. 21.8, 9.

Als sy nu nae Babel gekomen waren, gelijck Jeremias in ’t 24.8, 9. aen-wijst, endese vriendelijck troostede; doe ginck de onverduldigheyt aen, ende het berouwde haer boven alle maten seer, datse sich overgegeven hadden: dewijle sy sagen, dat de gene, die te Ierusalem gebleven waren, ende haer niet overgegeven hadden, noch beyde de stadt, ende alles in hadden; ende hoopten Jeremiam tot eenen leugenaer te maken, ende voor den Koninck van Babel haer wel te verdedigen, ende in den lande te blijven.

Hier toe holpen nu onbeschroomt de valsche Propheten, dewelcke altijt wel troosteden te Ierusalem, als of Ierusalem niet en soude gewonnen worden; ende Jeremias moeste liegen als een ketter, ende af-vallige. Daer liep mede onder (als ’t pleegt te gaen) dat die te Ierusalem haer beroemden, als die getrouwelijck ende vast by Godt ende ’t vader-landt hielden; maer gene hadden haer over-gegeven, ende Godt verlaten, mitsgaders het vader-lant, als trouw-loose ende verraders, die op Godt niet trouwen noch hopen en konden; maer keerden hen tot hare vyanden, om sulcke loose reden wille Jeremiae des leugenaers, etc. Dat beet ende verbitterde de gene met recht, die nae Babel hen over-gegeven hadden; ende wierde hare gevanckenisse nu verdubbelt. Och hoe menigen schrickelijcken vloeck sullen sy den Jeremiae gewenscht hebben, diense gevolgt, ende hyse soo jammerlijck verleydt hadde.

DAerom verweckt nu Godt te Babel desen Propheet Ezechiel, om de gevangene te troosten, ende tegen de valsche Propheten te Ierusalem te propheteeren, ende Jeremiae woorden te bevestigen. ’t Welck hy oock getrouwelijck doet, ende veel scherper ende meer propheteert, hoe Ierusalem soude verstoort worden, ende het volck met den Koninck ende Vorsten om-komen: ende belooft doch daer by de weder-komste ende t’huys-vaert in ’t lant Iuda. Ende dit is ’t voornaemste stuck in Ezechiel, dat hy in sijnen tijt geoeffent heeft, ende drijft dat tot op ’t 25. cap.

Daer nae soo streckt hy sijne prophetie oock op alle de andere landen ront-omme, die oock van den Koninck van Babel souden geplaegt worden, tot op ’t 34. cap. Daer volgen dan vier fijne capittelen van den Geest ende ’t Rijcke Christi. Daer nae van den laetsten Tyran in ’t Rijcke Christi, Gog ende Magog. Ende aen ’t eynde bouwt hy Ierusalem weder; ende troost daer mede ’t volck, dat sy weder t’huys komen sullen: maer in den geest meynt hy d’eeuwige stadt, het Hemelsche Ierusalem; daer van Apocalypsis oock spreeckt, cap. 21. en 22.

Nieuwe voor-reden op den Propheet Ezechiel.

S. Hieronymus, ende andere meer schrijven, dat by de Ioden verboden geweest, ende noch zy, het voorste en achterste deel in den Propheet Ezechiel te lesen, eer dan een man dertigh jaer out worde; alsoo oock het eerste cap. in Gen. Trouwens, sulck verbodt en was by de Ioden niet noodigh: want Iesaia cap. 29,11. propheteert, dat de gantsche H. Schrifture den ongeloovigen Ioden versegelt ende versloten zy; gelijck S. Paulus 2 Cor. 3.13, 14. oock seyt, dat het decksel Mosis over de Schrifture blijve, soo langh sy niet aen Christum en gelooven. Dat bewijst oock het werck: want sy verscheuren ende marteliseren de Schrifture in hare uytleggingen; als de vuyle verckens in eenen lust-hof wroeten, ende dien om-keeren: soo dat te wenschen was, dat sy haer met de Schrifture niet en moeyden. Hoewel oock vele van d’onse soo vast aen de Rabbinen hangen, ende hen betrouwen, datse meer de Ioodsche meyningen volgen, dan de oude Ioden selfs gedaen hebben.

NU dit Gesichte Ezechiels in ’t eerste deel, en is niet anders, nae mijn verstant (een ander make het beter) dan een openbaringe des Rijcks Christi, in ’t geloof hier op Aerden, in alle vier hoecken des gantschen Werelts, Psal. 19,5. In omnem terram exivit sonus eorum. Want ’t en kan geen Propheet zijn, (gelijck S. Petrus 2 Epist. 1,21. getuygt) hy hebbe dan den Geest Christi.

Maer alle stucken te duyden, is te lanck in eene Voor-reden. In ’t kort te seggen: Dit Gesichte is de geestelijcke wagen Christi, daer op Hy rijdt hier in de Werelt, dat is sijne gantsche H. Christenheyt. Daer zijn vier dieren, die hy in ’t 10 cap. v. 15, 16. Cherubim noemt: (want op Cherubim sitt, rijdt ende vaert Hy; als de Schrifture dickmaels verhaelt.) Een yegelijck Dier heeft vier aengesichten; ende staen, als vier peerden, in vier-kant; doch inwendigh, ende tusschen de raderen. Want daer zijn oock vier verdubbelde raders, rontom de Dieren; by elck Dier een radt: alsoo gestelt, datse konnen tegen de vier hoecken des Werelts, dat is, voorwaerts, achterwaerts, ende op beyde zijden gaen, ende haer doch niet wenden en derven. Desgelijcks de Dieren oock op ronde voeten, tegen de vier hoecken des Werelts gaen, en haer niet wenden en derven. Hier is geene asse, dissel, stelle, lonse. leeders, evenaer, seelen noch strengen; maer de Geest van binnen drijft het alles gewis. Boven over is de Hemel, als een peerden-decksel; ende een stoel daer binnen tot een sadel, daer op Godt, dat is, Christus, sitt. Alsoo gaen de vier raderen t’effens met malkanderen: want alle Kercken in de vier hoecken des Werelts, dat is, in de gantsche Werelt, hebben eenen gelijcken, eenerley eenparigen ganck in ’t geloof, hope, liefde, kruys, ende al ’t geestelijcke wesen. Ende worden niet van buyten, door menschen-leere; maer inwendigh, door eenerley Geest gedreven. Rom. 8,9. 1 Cor. 12,5. Eph. 4,4.

Ende de vier Dieren gaen oock met de raderen, ofte veel meer de raderen met haer, voorwaerts, achterwaerts, opwaerts, ende op beyde zijden. Want de Apostelen, of ’t Predik-ampt, het Woort Godts, de Doope, Sacrament, Sleutelen, ende wat tot het geestelijck regiment der Kercken behoort, is oock eenerley, gelijck ende eenparigh in al de Werelt. Alsoo houden haer de Dieren ende de raderen vast ende gewis te samen; soo dat ’et een wagen is, sonder alles uyterlijcke binden, hechten of spannen. Alsoo, dat alles enckel viere is: vier Dieren, vier aen-gesichten eenes Diers, vier voeten eenes Diers, vier handen eenes Diers, vier vleugelen eenes Diers, vier raders, vier velgen aen een radt: ’t beduydt, als geseyt is, dat de Christenheyt, of ’t Rijcke Christi, in ’t geloove, soude in de vier hoecken, dat is, in de gantsche Werelt varen.

SOo heeft nu sulck Gesichte beduydt (als Ezechiel selfs hier toont, cap. 8. ende 9.) het eynde ende de verstooringe der Synagoge, of des Iodendoms, dat is, des Priesterdoms, Godts-dienstes ende Kercken-ordinantie door Mosen hen gegeven ende gestichtt zijnde: ’t welck altemael is niet voorder, dan op Christi komste, gestichtt: gelijck S. Paulus, Rom. 8,3. 2 Cor. 3,6. ende Matth. 11,13. Christus selve seyt; ende de Epistel aen de Ebreën rijckelijck handelt: daer aen haer de Ioden grouwelijck geeergert ende gestooten hebben, tot op desen dagh. Ende is dit sonderlingh te weten, tegen de blintheyt der Ioden: dat alle prophetie, die daer seyt, dat Israël ende Iuda sullen weder in haer lant komen, oock dat selve lichamelijck ende eeuwigh besitten, is al langh vervult. Soo dat der Ioden hope heel end’ al te niet ende verlooren is: want die selve prophetie heeft twee stucken.

HEt eerste, dat Israël ende Iuda sullen weder in ’t lant komen, nae haer-lieder gevanckenisse. Dat is geschiedt door den Koninck Cyrus ende de Persianen, voor Christi geboorte: doe uyt alle landen, de Ioden weder in ’t lant ende nae Ierusalem zijn gekomen; oock uyt vreemde landen, (daerse doch woonen bleeven) jaerlijcx op de Feesten nae Ierusalem quamen, ende vele Heydenen met hen ende aen haer trocken. Maer dat de Ioden hopen, als soude noch een ander lichamelijcke weder-komste geschieden, daer sy allegaer weder in ’t lant komen, ende Mosen met het oude wesen weder op-richten: dat droomense selve; ende en is geen letter daer van in de Propheten, noch in de Schrifture, geseyt of bediedt. Daer staet wel geschreven (Deut. 30.3, 4.) dat sy uyt alle landen, daer henen sy verstooten zijn, sullen weder-komen: doch niet alle; maer sommige uyt alle landen. Het is geheel een groot onderscheyt, Alle Ioden weder komen; ende, Uyt alle landen weder komen. Uyt alle landen weder komen, dat is vervult: maer, Alle Ioden weder komen, dat en is noyt gepropheteert; maer ’t tegen-deel. Gelijck als oock te Ierusalem doe ’t noch stont, beyde voor ende nae de gevanckenisse niet alle Godts volck; maer ’t meeste deel des Duyvels volck, afgoodsche moordenaers, ende ’t ergste volck op aerden waren.

HEt tweede stuck ende ’t allerbeste (dat de Ioden niet sien noch achten en willen) in de selve prophetie is, dat Godt belooft, Hy wil yet nieuws scheppen in den lande, ende een nieuw verbondt maken; niet als ’t oude verbondt Mosis (daer sy van droomen) gelijck daer klaerlijck Jer. 31,33. staet, ende aen vele plaetsen meer: datse niet meer twee Koninck-rijcken, maer een Koninck-rijck zijn sullen, onder haren toe-komenden Koninck David; ende sullen een eeuwigh Koninck-rijck zijn, oock in ’t selve lichamelijcke lant.

Dit stuck is oock vervult: want doe Christus quam, ende vondt het volck, beyde uyt Israël ende Iuda, uyt alle landen weder vergadert, ende dies ’t lant vol; soo begost Hy het Nieuwe, ende stichtede het beloofde nieuwe verbondt. Ende dede dat niet aen eene geestelijcke, of een, andere lichamelijcke plaetse; maer effen in ’t selve lichamelijcke lant Canaan, ende in ’t selve lichamelijcke Ierusalem, gelijck ’t belooft was, daer henen sy uyt alle landen weder-gebracht waren.

Ende doese dat selve verbondt niet en wilden, of immers harer niet vele het wilden aen-nemen, soo is ’t evenwel een eeuwigh verbondt gebleven, niet alleen te Ierusalem, ende in ’t selve lant; maer oock van daer uyt-gebroken in alle vier hoecken des Werelts: ende ’t blijft oock hedens-daegs, beyde te Ierusalem ende over al. Want de stede Ierusalem is noch daer; ende Christus is Heere ende Koninck aldaer, als in alle de Werelt; helpt ende verhoort alle, die aldaer zijn, of daer henen komen, als in alle de Werelt. Ende laet ondertusschen den Mahomet met sijne tyrannye, ende den Paus met sijne guychelerye maken, watse maken: Hy is ende blijft Heere over alles.

[fol. 54r]

DAt de Ioden nu soo vaste staen op den name Israël, ende roemen, hoe sy alleen Israël, maer wy Heydenen zijn: dat is waer, nae ’t eerste stuck, ende nae ’t oude verbondt Mose, dat nu al lange vervult is: Maer nae ’t tweede stuck, ende ’t nieuwe verbondt, en zijn sy niet meer Israël: want het sal alles nieuw zijn; ende Israël heeft oock moeten nieuw worden. Ende zijn alleen de gene de rechte Israël, die ’t nieuwe verbondt (tot Ierusalem gesticht ende begonnen zijnde) aengenomen hebben.

Want nae ’t oude verbondt ben ick geen Israël, noch Iode; maer nu beroeme ick my, dat ick S. Pauli soon ben, ende een Israël ofte Benjamin: want hy is mijn vader; niet de oude Paulus, maer de nieuwe Paulus, die doch de selve oude Paulus is: maer uyt den ouden Paulo een nieuwe Paulus geworden is in Christo; ende heeft my gebaert in Christo door ’t Euangelium, dat ick hem gelijck-formigh ben nae ’t nieuwe verbondt. Alsoo zijn alle Heydenen, die Christenen zijn, de rechte Israëliten ende nieuwe Ioden, uyt Christo den edelsten Iode geboren. Daerom leyt het alles aen ’t nieuwe verbondt, ’t welck de Messias stichten, ende alle nieuw maken soude; gelijck Hy gedaen heeft.

Ende is dese regel wel te mercken: want, waer de Propheten spreken van Israël, dat hy gantsch soude weder-komen oft versamelt worden, als Mich. 2,12. Ezech. 20,41. ende diergelijcken, dat is gewisselijck van ’t nieuwe verbondt ende van den nieuwen Israël geseyt, daer niet een en sal uyt blijven van ’t eeuwige Rijcke Christi. Maer van den ouden Israël en is ’t niet mogelijck te verstaen: want het is ’t meeste deel in Assyrien ende Babylonien gebleven, beyde doot ende levendigh; ende heel weynigh weder-gekomen; als Esra de selve alle telt.

MAer de Ioden willen den Messiam hebben nae ’t oude verbondt, ende dit nieuwe verbondt niet achten. Soo missen sy alles beyderley; sweven tusschen Hemel ende Aerde. Het nieuw’ en willen sy niet; het oud’ en konnen sy niet hebben. Daerom is oock de Schrifture hen versegelt, Jes. 29,11. ende sy verstaen geenen Prophete. Ende sitten alsoo sonder regiment, beyde lichamelijck ende geestelijck. Het lichamelijcke ende aerdsche en hebben sy niet: want sy hebben geenen Koninck ende Heeren, noch Koninck-rijcke ofte Vorstendom. Het geestelijcke en hebben sy oock niet: want sy willen het nieuwe verbondt niet aen-nemen, ende moeten alsoo sonder Priesterdom blijven. Somma, sy verachteden dit nieuwe verbondt niet alleen; maer vervolgen ’t, ende wilden ’t verdelgen, ende niet lijden: ende zijn met haer verbondt daer over te niet geworden.

Ende al was ’t schoon, dat Ierusalem, mitsgaders ’t gantsche oude wesen, hadde mogen blijven; soo hadde doch het nieuwe verbondt moeten komen, ende alles nieuw maken, de Schrifture te vervullen; gelijck het nu ter tijt in de Christenheyt staet: namelijck, dat te Ierusalem hadden moeten een Apostel, Bisschop of Predikant zijn, (als Christus selfs begonnen heeft) die aldaer de Kercke Christi hadde moeten regeeren, het Euangelium prediken, doopen, Sacrament uyt-reycken, absolveren, binden, etc. En hadde ’t niet doen willen de Hooge-Priester Caiphas, oft een ander; soo hadde ’t moeten een Apostel, of een van der Apostelen nakomelingen doen: gelijck het dan tot noch toe geschiedt is, ende geschieden moet: ende alsoo doch ’t eeuwige Rijck Christi oock in ’t oude Ierusalem regeeren, soo wel als in alle de Werelt; alsoo ’t de prophetie belooft hadde, ende hebben wil: ende was alsoo ’t oude Rijck Mose daer gebleven, als een wereltlijck regiment.

Gelijck als in alle de Werelt het oude, wereltlijcke, tijdelijcke regiment blijft, ende niets en hindert, dat daer onder ende daer in het nieuwe, geestelijcke, eeuwige regiment ende Rijcke Christi op aerden gestichtt is, ende sijn eygen wesen heeft, als wy voor oogen sien. Insonderheyt, waer vrome Koningen ende Vorsten zijn, die sulck nieuw’ eeuwigh Rijcke Christi in haer out regiment lijden, oft oock selfs aen-nemen, voorderen, ende daer in zijn willen, als Christenen. Andersins is ’t meeste deel der Koningen, Vorsten ende Heeren des ouden regiments, den nieuwen verbondt ende Rijcke Christi effen soo venijnigh, bitter-vyant, ende vervolgen ’t, ende willen ’t verdelgen, als de Ioden te Ierusalem: sy gaen oock geweldiglijck, gelijck de gene, daer over te gronde; als Roomen geschiedt is; ende allen anderen oock geschieden sal. Want Christus nieuwe Rijck moet blijven; dewijle ’t een eeuwigh Rijck belooft is: ende ’t oude Rijck moet ten laetsten onder-gaen.

ENde ’t is wel te rekenen: dewijle Godt selfs sulck Rijck, een nieuw Rijck heet: soo moet ’et heel end’ al een heerlijcker Rijck zijn, dan het oude geweest, of noch is: ende heeft Godt den wille gehadt, heel veel een beter te maken, dan het oude is: ende wanneer al schoon geen ander heerlijckheyt hier en was; soo is dat alleen boven alle maten heerlijck genoegh, dat het een eeuwigh Rijck sal zijn, dat niet op en houde, als het oude ofte wereltlijcke rijck.

Nu zijn daer-en-boven dese onmetelijcke heerlijcke goederen daer inne; vergevinge der sonde, vrede met Godt, sekerheyt voor den eeuwigen Doot, ende allen quade, gemeynschap der goddelijcker Majesteyt, aller Engelen ende Heyligen, vreugd’ ende lust aen alle creaturen, oock nae ’t lichaem: want dat selve lichaem, dat nu het oude lichaem is, sal oock nieuw worden, mitsgaders alle creaturen; gelijck de ziele nieuw te worden begonnen heeft in ’t geloove.

Daerom doen de Ioden oock hen selven onrecht ende schade, dat sy begeeren door Messiam niet dit nieuwe Rijcke, maer effen het voorgaende oude verganckelijcke Rijcke, daer in silver, gout, goederen, gewelt, eere, lust ende vreugde, nae ’t sterflijcke vleesch, beseten wort; welcke voor Godt geheel slecht, ja niet met al geachtt en zijn. Want als Hy sulck Rijcke hadde willen toe-seggen, soo en soude Hy ’t niet een nieuw’, een ander ende beter Rijcke noemen.

Ende boven deses Werelts goederen en kan ja niets anders, nieuws, beters heeten, dan alleen de geestelijcke, eeuwige, salige goederen in den Hemel, daer geen boos noch quaet onder zijn en kan: Maer onder de aerdsche, oude, tijdelijcke goederen, wanneerse gelijck soo heerlijck waren, als de Ioden van haren Messia droomen; soo moet doch veel booses ende veel quaets daer onder zijn ende blijven: ten allerminsten de Doot, ende ’t eynde van sulcke goederen.

SVlcke twee stucken leert ons oock Ezechiel: Dat hy van de wederkomste uyt Babylon het volck troost; maer veel meer van den nieuwen Israël ende Rijcke Christi propheteert. Dat is sijn Gesichte van den Wagen; ende bykans oock sijn Tempel, in ’t laetste deel sijnes Boecks.

Onderrichtinge, hoe ’t gebouw Ezechiels in de laetste 9 capittelen, van ’t 40 aen, tot aen ’t eynde des Propheten, te verstaen zy.

WIe dit gebouw des Tempels, Altaers, stadts ende lants, ’t welck Ezechiel hier beschrijft, verstaen wil, die moet Lyram voor hem nemen, met sijne figuren ende glossen; anders sal hy hem te vergeefs daer in moeyen ende arbeyden. Ende dewijle wy de figure niet hebben weten op ’t pampier beter te geven, soo hebben wyse achter-gelaten, ende den Leser tot Lyra gewesen: want het oock niet mogelijck en is, een gebouw op ’t pampier te beworpen; maer moeste een gesneden model maken.

MAer wat het beduydt, hebben de Leeraers d’een sus, d’ander soo gedacht. Maer voor allen is der Ioden ende hares gelijcken verstant te verwerpen, die daer meynen: Het sal de derde Tempel zijn, die door haren toe-komenden Messiam moet gebouwt worden: ende roemen vele ende groote heerlijckheyt daer van, in hare sotte ydele hope: ende en sien niet, de blinde ende botte lieden, dat de text sulcke hare droomen niet lijden en kan: als ’t Lyra oock geweldiglijck over-wijst. Want Ezechiel niet seyt, dat dese stadt sal Ierusalem heeten; oock niet aen de plaetse staen, daer Ierusalem gelegen is, welcke tegen ’t Noorden aen den berge hangt, ende de Tempel midden daer binnen op den heuvel Morija stont, ende de borcht Zion in ’t opperste tegen ’t Zuyden.

Maer dese stadt Ezechiels sal tegen ’t Zuyden liggen, ende spreeckt: Sy sal heeten, Dominus ibi: Daer Godt, ofte Godt daer, dat is, daer Godt selfs is. Ende de Tempel sal niet daer binnen zijn; maer (als de rekeninge geeft) wel seven goede, groote Duytsche mijl weegs van de stadt tegen ’t Noorden; ende de stadt op eenen hoogen bergh, sal hebben ontrent negen goede, groote Duytsche mijlen, beyde in de lengde ende breedde; soo dat de rinck-muer begrijpe rontom 36 Duytsche mijlen: dat magh een stedeken heeten; ende een bergsken, daer op sy leyt!

Wanneer nu een borger aen ’t eynde der stadt tegen ’t Suyden woonende, ter Kercken of Tempel gaen wilde, die moeste sestien mijl weegs gaen: als, negen door de stadt; ende daer nae, seven tot den Tempel. Sulck ongerijmt dinck en sien de blinde Ioden niet, dat het niet kan een lichamelijck gebouw zijn; veel minder aen de plaetse, daer Ierusalem gelegen is: gelijck sy doch valschelijck hopen.

Oock salder een groot water van binnen uyt den Tempel vlieten in ’t doode meyr, (’t welck de Papisten van haer wy-waters singen; als de narren) dat sich in geenerley wijse rijmt met de landschap Israëls.

Daer toe worden de stammen ende ’t lant Israëls oock veel anders ende voorder gedeelt ende geordineert: alsoo, dat de stadt ende de Tempel in genen stamme Israëls liggen en sal: soo nochtans te vooren Ierusalem in den stamme Benjamins gelegen is; gelijck dat al ende vele meer de text klaerlijck geeft.

De Altaer sal oock elf ellen hoogh, ende boven veertien ellen breet zijn: soo dat een Priester, al klimt hy schoon de trappen op; nochtans moet hy eenen arm hebben seven ellen langh, dat hy midden op den Altaer reycken, ende de offerhanden toe-rusten konne. Dat moeste immers oock een fijn Priesterken zijn, die vijftien ofte sestien goede, groote ellen groot of lanck ware.

Daerom soo is dit gebouw Ezechiels niet van een nieuw lichamelijck gebouw te verstaen: maer gelijck de Wagen in ’t begin; alsoo oock ’t gebouw aen ’t eynde niet anders en is, dan ’t Rijck Christi, de heylige Kercke, ofte Christenheyt hier op aerden, tot aen den jongsten dagh.

MAer hoe alle stucken eygentlijck te duyden ende te setten zijn; dat willen wy uyt-stellen tot in ’t ander leven, wanneer wy het gantsche gebouw alsdan volkomelijck bereydt ende veerdigh sien sullen. Nu, terwijle het noch in ’t bouwen gaet, ende veel steen ende hout hier toe behoorende, noch niet geboren en zijn, ick swijge dan getimmert, soo konnen wy ’t niet al sien; ’t is genoegh, dat wy weten, het zy Godts Huys, ende sijn eygen gebouw, daer innen wy altemael zijn.

Wie ledigh ende lustigh is, die kan wel veel daer in sien ende ondersoecken, als hy Godts Woort ende de Sacramenten, met hare krachten ende werckingen, die de Heylige Geest daer door werckt in de Christenheyt, voor hem nemen ende rijmen wil; ende de Openbaringe Iohannis kan oock daer toe helpen.