Lutherse Bijbel (1648)

[p. fol.]

Verklaringe over de Geographische Beschryvinge des PARADYS, Midtgaders de ghelegentheydt der Landen daer ontrent: als mede een kort verhael ende aenvvysinghe der perigrinatie van Adam af tot op Iacob toe.

Beminde Leser, nae dat Godt Hemel, Aerde en de Zee met alles dat daer in is, uyt niet hadde geschapen, soo heeft hy oock eyndelick, hem tot een even-beelt den Mensche gemaeckt, ende alsoo verheerlijckt, dat hy hem stelde tot een Heer over alle geschapene Creaturen, hem gevende tot sijn wooninge den Lust-hof in Eden: anders genaemt het Paradijs, te boven-gaende in heerlijckheyt, schoonheyt, ende vermaeckelijcke aengenaemheyt, alle contreyen des Aerdbodems. Ende werdt daerom met recht ghenaemt een Lust-hof, gelegen in den Lande Sinear, zijnde een gedeelte van Asia, aen de Reviere nu ghenaemt Tygris, die in de Heylige Schrifture werdt genaemt Pison, en sich verdeelt in vier armen, met besondere namen genoemt. Om dan aen te wijsen de rechte gelegentheydt van desen Hof, ende perfectelijck sijn plaetse te vertoonen: staet wel aen te mercken ’t gheene de Propheet Mosis verhaelt, Genes. 2: 8. Oock hadde de Heere eenen Hof geplant in Eden teghen ’t Oosten. Als mede vers 10. Ende een Reviere was voort-gaende uyt Eden, om desen Hof te bewateren, ende wert van daer verdeelt, ende wert tot vier Hoofden, te weten vier Hooft-wateren. Een seecker teycken dat desen Lust-hof heeft geleghen aen de Oost-zyde van Pison, daer de Revier enckel; dat is, maer met eenen arm ofte vliet den Hof bewaterde. Gelijck sulcks in dese onse Kaerte oock vertoont wert, en of schoon een gedeelte des Hofs aende West-zyde hadde gelegen, soo is even wel de wooninge Adams geweest aen de Oost-zyde, gelijck sulcks klaerlijck kan bewesen werden uyt het volgende derde Capittel, vers 24. daer geseyt werdt, Ende hy dreef den Mensche uyt: ende stelde Cherubim tegen ’t Oosten des Hofs Eden, etc. Idem, Genes. 4: 16. Ende Cain ginck uyt van het Aengesicht des Heeren: ende hy woonde in het Landt Nod, ten Oosten van Eden, is oock te seeckerder om ghelooven, alsoo dese Reviere in lenghte, breete, ende derhalven oock in stercken afloop ofte stroome, den Rhijn ofte Donau overtreft, datse onse eerste Ouderen wel souden belet hebben Oost-waert te vlieden, insonderheyt soo sy bewesten desen stroom hadden gewoont, want sy nae alle apparentie van Schuyt ofte Schouwe om daer over te varen, niet en zijn versien geweest, alsoo Godes Heyligh Woort daer van oock gheen mentie en maeckt voor het bouwen van Noachs Arcke. Hebben derhalven eenighe oude Geophraphisten hier in een merckelijcke mis-slagh begaen, stellende desen gemelten Lust-hof aen de West-zyde der Reviere Pison. Dese Reviere dan (als voor geseyt is) verdeelt sich in vier Hooft-wateren, te weten, twee benoorden, ofte boven, ende twee bezuyden, dat is, beneden den Lust-hof, ende zijn genaemt geweest Pison, Gihon, Hiddekel ende Phrath. Ende werden aldus beschreven, Gen. 2: 11. De naem der eerste Reviere is Pison: dese is ’t die het gantsche Landt van Havila omloopt, daer het Gout is, vers 13. Ende de naem der tweeder Reviere is Gihon: dese is ’t die het gantsche Landt Cus omloopt: ende de naem der derder Reviere is Hiddekel; dese is gaende nae het Oosten van Assur: ende de vierde Reviere is Phrath. Dese Reviere Phrath, oft Euphratem nu genaemt, heeft haren aenvangh uyt het Geberghte Moschi ende Caspii, gelegen in Groot-Armenien, ende de Reviere Hiddekel heeft sijn begin uyt seker Lack ofte Meer, gheleghen aen ’t beginsel der Bergen Ararat. Dese twee vlieten nederwaert te samen in de ghemelte Reviere Pison, boven den Lust-hof, bewateren den Hof, ende scheyden beneden den Hof wederom van een, alwaer de Oostelijckste de naem van Pison behoudt, ende de Westelijckste Gihon genaemt werdt, uyt-vlietende in de Persiaensche Zee. Onse Voor-ouderen in desen Lust-hof dan alsoo gestelt zijnde, was als geseyt is, alles gegeven ende ten dienste gestelt, behalven den Boom der kennisse des goets ende des quaets, Genes. 2: 17. Die haer van Godt expres verboden was, maer door bedriegerye des Satans verleydt, ende het Ghebodt van Godt overtreden hebbende, zijn uyt den Paradyse verjaeght, alwaer sy in ’t sweet hares aenschijns haer broodt hebben moeten bekomen, vermidts de Aerde om haer overtredinghe, van Godt vervloeckt, met distelen en doornen bewossen, ende ontzegent was. Hebben dan (als boven aen-geroert is) haer woonplaetse gehadt in de Lande Nod. Oostwaert van den Paradyse, welcke contreye oock werdt genaemt Susiane, ende nu hedens-daeghs Susan. Alwaer sy haer geneerden met het velt te bouwen, verkrijgende twee Sonen, waer van den outsten ghenaemt Cain, was een Landt-bouwer, ende den jonghsten ghenaemt Habel, een Vee-hoeder: die door haet ende wangunst van sijn Broeder Cain, met een toornigh ghemoedt werdt doodt-gheslaghen, Cain hier over van Godt bestraft ende aen-gesproken zijnde, is verbaest, segghende: Wie my vindet, die sal my dooden, bouwt derhalven een Stadt tot sijner verseeckeringe, ende hy noemde desen na den naem sijns Soons, Hanoch. Of niet de Stadt Susan is een overblijfsel deser Stede, heeft met recht sijn bedencken, als naest ghelegen aen Eden, ende leydt bewesten ’t Geberghte Ararat, aen de Reviere Euleus, daer Cain apparent (wanneer hy vluchte) is gestut, alsoo hem desen stroom heeft belet verder te vlieden. De Volckeren van tijdt tot tijdt toenemende in boosheyt, zijn eyndelijck van Godt daer over met de Suntvloet gestraft, neffens alles dat op der aerden leefde, behalve Noach ende sijn Gesin, die met noch eenigh Vee, Vogelen en Gewormte, in een Arcke (by hem gebouwt) op de wateren zijn bewaert, en in’t leven behouden, als de Werelt hadde gestaen 1656. jaer. Dese Arcke na datse ontrent vijf maenden op het water heen ende weder hadde gedreven, boven de hooghste toppen der Berghen, soo heeftse Godt eyndelijck laten rusten op ’t Geberghte Ararat, ende na dat de wateren verloopen, ende in haer plaetse vertrocken waren, soo is den Geloovighen Noach, sijn Gesinne ende het levendigh Gedierte daer wederom uyt-gegaen, ende hebben haer over, ofte beoosten de Reviere Hiddekel, onthouden, van waer sich het Gheslachte Noachs heeft uyt-ghebreydet, ten deele West; ende oock Oost-vvaert aen, de landen ofte contreyen haerder wooninghe, nae haer namen noemende. ’t Welck ons heeft beweeght, hier by te voeghen dit Gheslacht-Register, om te bequamer de Namen der Landen, (in de Kaert bekent) met de Gheslachten over een te brenghen, ende aen te wijsen, waer een yeder van haer sich heeft onthouden ende neder-ghestelt, ghelijck sulcks in de Schrifture selfs, als oock op den kant in de verklaringhe wijt-loopiger en breeder is te lesen.

[p. fol.]

De werelt dan hadde een Tale, dat is eenderley sprake, dies sy voornamen te bouwen een Stadt ende Tooren, wiens opperste tot in den Hemel soude reycken, doch de Heere verwarde hare sprake, datse malkanderen niet en verstonden, waer over sy het voor-genomen werck mosten laten, ende noemden de plaetse Babel, om de verwerringhe, Gen. 11: 9. In de Kaerte aen-gewesen met N^o. 1. ⁺ Niet verre van dese Stadt was gelegen Ur, de woonplaetse van Terah. ⁺ N^o. 2. Dese was een Vader van Abram, ende een Groot-vader van Lot, ende alsoo Abram van Godt vermaent was van daer te vertrecken, soo is Terah, Abram ende oock Lot van daer vertrocken tot Haran, ⁺ N^o. 3. Alwaer Terah sterft, Gen. 11: 31. Ende Abram op Godts bevel verlaet sijn Vaderlandt en Maeghschap: treckt met sijn Huysgesin en Vee, neffens sijnen Neve Lot in ’t Landt Canaan, omtrent Sichem, hem nederslaende by ’t Bosch More. ⁺ N^o. 4. Van waer hy wederom vertreckt, hem legghende neder tusschen Bethel ende Ai, ⁺ N^o. 5. Alwaer hy een Altaer bouwt, ende des Heeren name aen-roept, Gen. 12: 8. Van hier trecken sy op nae ’t Zuyden, ende werden door hongers-noot ghedreven tot in Egypten, van waer sy na een geruymen tijdt wederom vertrecken: rijckelijck ghezegent aen Vee, Silver ende Gout, nemende haer vvoon-plaetse weder tusschen Bethel en Ai, N^o. 5. Gen. 13. Doch alsoo haer het Landt te kleyn viel, door de veelheyt haerder Vee, soo scheyden sy van malkanderen: ende Lot verkoos den dale Siddim, ⁺ N^o. 6. langhs de Iordane, ende stelde sijne tente tot aen Sodem toe, Gen. 13: 5. Ende Abram gingh woonen by Hebron, aen het Eycken Bosch Mamre, ⁺ N^o. 7. Hier werdt hem Ismael ghebooren, Isaack belooft, ende sijnen naem van Abram in Abraham verandert, Genes. 16. ende 17. Van daer op-treckende nae ’t Landt van ’t Zuyden, woonde hy tusschen Kades en Zur, verkeerende als vreemdelingh te Gerar, ⁺ N^o. 8. Gen. 20: 1. Alhier werdt Abraham belast sijnen Soone Isaack te offeren op eenen der Bergen Moria, ⁺ N^o. 9. Maer Godt sijn ghehoorsaemheyt en geloove siende, bestelt een Ram ten offer, verbiedt hem de handt aen den Ionghen te slaen, ende belooft hem sijne zegheninghe: Abraham reyst van daer ende woont te Berseba, N^o. 10. ⁺ Gen. 22. vers 19. Van hier vertreckende, gaet hy woonen tot Kiriath-Arba, dat is Hebron, ⁺ N^o. 11. Alwaer sijn Vrouwe Sara sterft, ende werdt begraven te Machpela, in de dubbel Speloncke, teghen over Mamre, ⁺ N^o. 12. Gen. 23: 19. Daer nae neemt Abraham eenen Eedt van sijnen Knecht, ende sendt hem nae Mesopotamia te Haran, N^o. 3. om uyt sijn Maeghschap een Vrouw voor Isaack te halen, die aldaer verkrijght Rebecca, een Dochter Bethuels, ende brenght haer nae Canaan, daer Isaack haer ontmoet by de Put des Levens, ⁺ N^o. 13. in ’t Hebreeus ghenaemt Lachai Roï, woonende als doen in ’t Zuyder-Landt, omtrent den genoemden Put, Gen. 24: 62. Abraham hondert vijf-en-seventigh jaer oudt zijnde, is ghestorven, ende door sijnen Soone Isaack ende Ismael begraven by Sara in de dubbel Speloncke, N^o. 12. Isaack dan woonde in den dale Gerar, ⁺ N^o. 14. Van waer hy vertrock; woonende tot Berseba, N^o. 10. Doch de kinderen van Ismael bestaende in twaelf Vorsten, bewoonden het Landt van de Woestijne Sur, ⁺ N^o. 15. tot Havila, ⁺ N^o. 16. toe, Genes. 25: 18. Dit was een uytermaten groote streecke Landt, doch apparent niet seer vruchtbaer ofte dicht bewoont, alsoo ’t by dese tijdt wert genoemt Woest Arabien, ende streckt sich van de Roode Zee af tot beoosten de Reviere Pison toe, zijnde in lenghte over de 220. Duytsche mylen. Isaack nu hadde twee Sonen, te weten Esau ende Iacob: en alsoo Iacob (zijnde de Ionghste) door list verkreegh het recht der Eerst-gheboorte Esaus, mitsgaders den zegen sijns Vaders: Esau toe-geseydt, soo stont Esau hem nae ’t leven, waer over Iacob volgens ’t begeeren sijner Ouderen vertrock na Paddan-Aran, N^o. 3. tot Laban sijner Moeders Broeder, doch over-nachtende tot Luz, sach in sijnen droom een op-gherechten Ladder, wiens opperste reyckte tot aen den Hemel: Hy ontfanght oock daer de beloften Gods, ende stelt den steen daer sijn hooft op gerust hadde tot een teecken, begietse met Olie, en noemt de stede Bethel, ⁺ N^o. 17. Genes. 28 vers 19. Des morghens voort-reysende nae ’t Landt der Kinderen van ’t Oosten, alwaer hy ontmoete Rachel de Dochter van sijnen Oom Laban, omtrent Haran, N^o. 3. Maeckt haer sijn komste bekent, sy seydt sulcks haer Vader, die hem te ghemoet gaet ende vriendelijck ontfanght, Gen. 29: 13. Iacob dan diende Laban omtrent 20. jaren om twee sijner dochteren, Lea ende Rachel, mitsgaders het bedonghen Vee, ’t vvelck de Heere uyter-maten gezegent ende vergroot hadde, waer over de Sonen Labans, als mede haer Vader onvriendelijck werden, ende veroorsaeckte dat Iacob heymelijck met sijn Gesin ende Vee van daer vertrock nae ’t Landt Canaan, over de Reviere Phrath, aen-ghewesen met N^o. 18. ⁺ Hem keerende tot het Geberghte Gileads, ⁺ N^o. 19. Alwaer hy van sijn Oom en Schoon-Vader Laban met een groote macht, nae seven dagh-reysen, werdt achterhaelt: doch alsoo Laban van Godt belast was hem geen leet te doen, maer vriendelijck met hem te handelen, soo maeckten sy aldaer te samen een verbondt, Gen. 31: 48, 49. Rechten op een teycken, ende noemen dese plaetse Gilead, ende oock Mispa, ende scheyden wederom van daer. Iacob een weynigh voort-reysende, ontmoet eenighe Engelen, seggende: Dit is een Heyr-leger Godts, noemende de plaetse Mahanaim, ⁺ N^o. 20. Hier in naderhandt een Stadt ghebouwt, ende met desen naem genoemt, Genes. 32. vers 1. Van hier voert Iacob sijn Ghesin en Vee over het Veyr te Iabock, worstelt tegen den Heere: werdt eyndelijck van hem gezegent, ende Israel ghenaemt, waer over hy de plaetse Pniel noemt; ⁺ N^o. 21. Ontmoetende aldaer sijn Broeder Esau, die met 400. Mannen hem tegen quam, sy om-helsen malkanderen ende werden versoent, Iacob legert hem te Succoth aen de Iordane, ⁺ N^o. 22. Ende Esau keert wederom in ’t Landt sijner wooninge, te weten, op het Geberghte Seir, ⁺ N^o. 23. Gen. 33: 16. Van Succoth vertreckt Iacob over de Iordane, tot onder het gesichte der Stadt Sichem, in ’t Landt Canaan, N^o. 17. En bouwde den Heere eenen Altaer, noemende de stede El-Beth-El, Genes. 35: 1. Van hier reysde hy nae Ephrath, dat is Bethlem, N^o. 24. ⁺ Onder-wegen sterft Rachel, ende werdt aen den wegh aldaer begraven, Gen. 35: 19. Israel reysde wederom van daer, ende spande sijne tenten op ghene zijde van Migdal Eder, ⁺ N^o. 25. Van daer hy sijn Vader Isaack besocht te Kiriat-Arba, ’t welck is Hebron, N^o. 11. Ende Isaack oudt zijnde 180. jaer, sterf, ende werdt van sijne Sonen Esau ende Iacob begraven by sijn Vader Abraham inde dubbel Speloncke, N^o. 12. Israel dan door hongers-noodt, ende op het begeeren van sijnen Soone Ioseph reyst in Egypten, dat is, het Landt Cham, oock ghenaemt Mitsraim, alwaer hem Ioseph seer vriendelijck ontfanght, ende tot sijn wooninghe gheeft het landt Gosen, ⁺ N^o. 26. De Zielen die met hem in Egypten quamen waren tseventigh. Hy dan out ende des levens sat zijnde, is aldaer gestorven, ende van sijnen Soone Ioseph neffens sijn andere kinderen, als mede een over-groot getal Egyptenaren, seer magnifikelijck gebracht in ’t Landt Canaan, ende begraven by sijn Vader ende Groot-vader in de dubbel, Speloncke, N^o. 12. Gen. 50: 13.

Dit is dan alsoo een kort verhael der Landen, Reysen, Rust- ende Woon-plaetsen van onse eerste Ouderen, van Adam af tot op Iacob toe, perfectelijck met Cyfer-ghetalen, soo in dese Beschryvinghe, als oock in de Kaerte aen-ghewesen: dienende tot verlichtingh van den goetwillighen Leser, die met naerstigheyt Godts Woordt ondersoeckende, hierin, als in een spiegel kan sien ende pertinent na-speuren, haren wegh ende wandelinghe.

+ 1.

+ 2.

+ 3.

+ 4.

+ 5.

+ 6.

+ 7.

+ 8.

+ 9.

+ 10.

+ 11.

+ 12.

+ 13.

+ 14.

+ 15.

+ 16.

+ 17.

+ 18.

+ 19.

+ 20.

+ 21.

+ 22.

+ 23.

+ 24.

+ 25.

+ 26.