Leven van Lutgart

XXXVI. Van din dat si vorseide van enen die ut der ordinen geronnen was dat hi weder comen soude.

Bi Denremonde in Vlaenderlant

So staet en closter wel bekant
Ende een vermart, die Swiveke es¹

1 De Cisterciénser-abdij van Zwijveke waa buiten den vestingwal der stad Dendermonde, tusschen de Mechelsche en de Brusselsche poort, op den Zwijvekekouter, in de Ballonissen gelegen. Zij bestond er reeds ten jare 1228 en had hare stichting in de stad zelf, aan Machteld I van Dendermonde († 14 April 1224) te danken. Na den brand der abdij betrokken de zusters, in 1671, een nieuw klooster binnen de stad dat tot na de eerste Fransche omwenteling in wezen bleef.
Dat onze dichter deze abdij zoo wel blijkt gekend te hebben en een vertrouweling der kloosterzusters geweest te zijn, zal niet bevreemden indien men in 't oog houdt dat de abdij van Afflighem, overigens op geringen afstand gelegen, te Dendermonde een klein klooster, toevlucht of refuge (refugium) bezat.
A.L. de Vlaminck: De Stad en de Heerlijkheid van Dendermonde. Dendermonde. E. du Caju, 1864-1874. IV. bl. 168, 195, 266, 308, 311-313.
Id. Cartulaire de l'abbaye de Zwijveke-lez-Termonde. Ibidem, 1869.
Aangaande deze episode vgl. Inleiding: De Dichter. Cantimpré zegt immers, II o. 35: Quaedam erat in Parco Dominarum, juxta Lovanium, devota Monialis, quae fratrem carnalem, de Ordine Fratrum minorum duodecim annos apostatam, inconsolabiliter deplangebat.

[p. 120]

 

Genamet, alsic ben gewes

 

Bi horen seggene; oc es mi

12160

Don te verstane dat het si

 

Van grawen nonnen ene abdije,

 

Daer menege edele ende vrië

 

Ende oc in dogden wel bedegen

 

Die heilige ordne heft gedregen.

12165

In dese abdië was hir voren

 

Ene uter port daerbi geboren,

 

⁺Die was genamt ver Beatrijs

 

Van Denremonde. Oc hadde prijs

 

Verworven dese in haren dagen,

12170

Alse ons orkonden die se sagen;

 

Want si was hovesch ende vroet;

 

Oc wassi heilech ende goet

 

Ende oc in dogden so volcomen,

 

Dat menech ander heft genomen

12175

Exempel goet an haren daden,

 

Dat hem wel sider stont in staden.

 

Wat derre vrowen oc geschide,

 

Salic u seggen, dis beghide

 

Si selve mi met haren monde.

12180

Ver Beatrijs van Denremonde

 

Hir veremaels hadde enen broeder,

 

Hars vader kint ende harre moeder,

 

Die was geleert ende int gevoch

 

Was van clergiën kunstech gnoch.

12185

Die cleerc ens tides was gekregen

 

Daer hi der silen soude plegen,

 

Nadat die suster hem gerit,

 

Ende achter hem die werelt lit,

 

Ende enen grawen roc an dede

12190

In ere minderbroeder stede.

 

Daer bleef hi in en stukkelkijn

 

Bi rade van der suster sijn

 

In ordenliker ufeningen.

 

Mar die van allen goeden dingen

12195

Benijdt die dogdelike daet,

 

Die altoes valsch es ende quaet,

 

⁺Dats die viant, die felle ghir,

 

Hi rit din niwen cordelir

 

Dat hi ter werelt weder trake:

12200

En dade hijs nit, met ongemake

 

Hi moste leven emmemeer;

 

Want groten commer ende seer

 

Ende ongemac hi moste dragen

 

Voert emmermeer in sinen dagen.

12205

So lange lach die argere¹ an

 

Din cordelir, din ijongen man,

 

Met sinen sondeliken rade,

 

Dat hine dede in grote schade

 

Ende oc in sonden vallen swar.

12210

Want eer ten inde quam dat ijar

 

Daer hi die corde metten knopen

 

Begordt in hadde, es hi gelopen

 

Ter werelt weder ende lit

 

Corde ende abijt, na dat hem rit

12215

Die losengir, ende es gecregen

 

Der werelliker weren plegen

 

Gelijc dat hi tevoren plach.

 

Daer bleef hi sider mengen dach

 

In quaden pointe al sonder waen,

12220

Want hi was worden onderdaen

 

Din quaden gheest, din drogenare.

 

Mar doe verhorde die nimare

 

Die suster van din riesen man,

 

So groten rowe sijs gewan,

12225

Dat si wel na van haren sinne

 

Gerovet was; want se die minne

 

⁺Ende oc die trowe die si droch

 

Tin bruder wert, nit int gevoch

 

Mar over mate, alteenen dede

12230

Versuchten ende weenen mede.

 

Si schree, si suchtte menechfout,

 

Si levede in groter ongedont;

 

Vroch ende spade, in allen tide

 

Was si so rowech ende onblide,

12235

Dat die ijonfrowen algemene

 

Die sagen dat, grote ende clene,

 

Dis harde waren tongemake;

 

Want so geschepen was die sake,

+ f.212r^o.

+ f.212v^o.

1 d. i. de verderver. Vgl. Mnl. Wdb. op argen. Het woord was in het Mnl. nog niet gevonden. Het mhd. erger heeft de bet. booswicht, oproermaker (Lexer 1, 629).

+ f.213r^o.

[p. 121]

 

Dat alle waenden, die se sagen

12240

Dat overlast van rowe dragen,

 

Dat si dis sins gemessen soude,

 

Hen ware of si begeven wonde

 

Dis droevens; want noch raet noch bede

 

Daertoe noch min noch meer en dede.

12245

Mar Got, die ewelike vader,

 

Die merket ende sit algader

 

Wat so geschit in erterike,

 

Hi hevet wel getrowelike

 

Gehandelt sent dat goede wijf,

12250

Al bleef die arme fugitijf

 

In selken commere alse hi was;

 

Want bi der helpen Gods genas

 

Nochtan die welgerakde vrowe,

 

Ver Beatrijs, van haren rowe.

12255

Hoe dat gevil, na dats verlijde

 

Si selve mi sent teenen tide,

 

⁺Salic u seggen, so ic can

 

Dat bleef geraken; nu hort dan:

 

Tin selven stonden dat Lutgart

12260

Dos achter lande was vermart,

 

So es der nonnen dit geschit;

 

Mar deene en kinde dandre nit

 

Van desen welgarakden tween,

 

Want verre woenden si van een.

12265

Idoch, dat men te wondre groet

 

Vertrekken mach, Got, die geboet

 

Al dat die werelt hevet binnen,

 

Tin tide dede hen onderkinnen

 

In ere wonderliker wisen

12270

Lutgarden ende Beatrisen;

 

Want, sal dat goede wijf onstaen

 

Den rowe, die se heft gevaen

 

Ende over mate es ongeroe,

 

Daer moet Lutgarden helpe toe;

12275

Also gedregt die Goedes wille.

 

Nu swigt en lettelkijn al stille;

 

Ic sal u seggen hoe die dinc

 

Ter vrowen besten sint verginc:

 

Tin selven tiden dat ter nonnen

12280

Dos anewassen was begonnen

 

Die grote rowe ende dat verdrit,

 

Got, die se en wilde laten nit

 

So swaren commer langer doegen,

 

Hi ginc Lutgarden al betoegen,

12285

Alse hi bi wilen plach te doene

 

Selke andre dinc, in visione

 

⁺Ontplokenlike ende oppenbare

 

Hoe dat in verren lande ware

 

Te Swiveke onder Denremonde

12290

En wijf begeven, die wel conde

 

Verdinen beide eere ende prijs;

 

Geheten ware si Beatrijs.

 

Oc wart die maget goedertiren

 

Betoget voert in wat maniren

12295

Die broeder ut geronnen was;

 

Ende hoe hare oc bedroevede das

 

Ver Beatrijs, die suster sijn,

 

Wart al verelart die maget sijn.

 

Darna so was hare oc ontbonden

12300

Al oppenbare in welken sonden

 

Gevallen was die riese man

 

Sent dat hi weder ute ran,

 

Ende om wat saken din abijt

 

Hi wandelde ende hoe langen tijt

12305

Hi sonde wesen in din state;

 

Wat voeren ende wat gelate

 

Oc sonde hanteren die musart,

 

Was hare algader met verclart.

 

Tirst datter magt van hogen prise

12310

Vertoget was in derre wise

 

Al die proces van desen dingen,

 

Hoe si te rasten mochte bringen

 

Die arme nonne, die van rowen

 

So ijammerlike was teblowen,

12315

So dat sijs bleve al sonder schade,

 

Si sochte lise in haren rade;

 

⁺Ende alse des Lutgart, die finc,

 

Beraden was, al stillekine

 

Heft si beijaget enen bode,

13320

Die dor den groten loen van Gode

 

Des een getrowe bode ware.

 

Oc hevet din die Godes kare

 

Na har gevoech tin selven stonden

 

So goet ende so gewarech vonden,

12325

Dat si van desen stucken al

 

Al sonder twivel hem beval

 

Die bodeschap te doene voert

 

In verren lande, bi der poert

 

Van Denremonde in ene abdije.

12330

Din bode ginc Lutgart, die vrië,

 

Met staden dichten ende wisen,

 

Wat hi der droever Beatrisen

 

Van harenthalven seggen sonde;

 

Van gruten ende van Gothoude¹

12335

Hit si hem maken een begin;

 

Voert hit si hem no meer no min,

 

Noch af noch toe dan altemale

 

Die selve namelike tale

 

Vertrekken, die si hem met staden

12340

Gevestet hadde. Aldos geladen

 

So es die bode enwech gegaen;

 

Din langen wech heft hi bestaen,

 

Te Swiveke es hi toe gestreken

 

Der goeder Beatrisen spreken.

12345

So lange ginc die messagir

 

Wech verdelike al sonder kir,

+ f.213v^o.

+ f.214r^o.

+ f.214v^o.

1 Het begin van de zegenspreuk ‘Got houde di(u). Zie Mnl. Wdb. op houden (3, 623) en vgl. vs. 8256: “dat gruten ende dat Got houden.” en 13067: “een Gothout.”

[p. 122]

 

⁺Dat hi te Swiveke es gerakt.

 

Oc wart der vrowen cont gemakt

 

Dat daer en bode comen ware

12350

Die wilde spreken iegen hare.

 

Doe dat vernam ver Beatrijs,

 

Die was gerakt in alre wijs,

 

Es si tin bode wert gegaen.

 

Nu hort wat hevet oc gedaen

12355

Die bode, alse hi se comen sach;

 

Hi boet der vrowen goeden dach,

 

Ende si hem weder altehant

 

Met wel gedichtter talen, want

 

Van hovescheiden was si milde,

12360

Bidie sijs laten nit ne wilde.

 

Ende alse in beiden siden gnoch

 

Gessaluërt was int gevoch,

 

So sloch die bode ut ende seide

 

Die hodeschepe al sonder beide

12365

Die hem bevolen was te doene.

 

Al dat in haren visione

 

Der vriër maget was ontdekt

 

Heft hi der vrowen wert vertrekt

 

Ontplokenlike ende ongespart,

12370

Gelijc dat hem beval Lutgart.

 

Daer was gesproken van din man,

 

Warumme dat hi ute ran,

 

Wat hem bestac¹ ende wiet hem rit

 

Dat hi die ordne achter lit

12375

Ende hem ter werelt weder dede.

 

Oc was aldaer gesproken mede

 

⁺Van sinen sondeliken daden

 

Daer hi begonste met verladen

 

Die arme sile ilanc so meer;

12380

Oc was aldaer der vrowen seer

 

Vertrokken mede al uten gronde,

 

Dat si beschiwen nit ne conde,

 

Noch nit verbergen even lanc

 

Dat si din bruder sach so cranc

12385

Te dogdeliken dingen wert.

 

Oc was der vrowen met verclert

 

Hoe lange dat geduren soude,

 

Dat XII ijar bi sire schoude

 

In selken state soude bliven

12390

Die bruder, ende wat hi driven

 

Darbinnen soude, al oppenbare

 

Die maget heft ontboden hare.

 

Darna sprac voert die messagir

 

Ende seide: ‘Vrowe, die mi hir

12395

Gesendet heft, dat es Lutgart

 

Van Saintteron; dat gi verswart

 

Van rowe sijt, dat weet si wale,

 

Want hare es kundech altemale

 

Van uwen bruder daventure,

12400

Die mensche engheen no creature

 

Van derre werelt hare en seide,

 

Mar die Godes rive mogentheide

 

Met sinen boden hare ontboet.

 

Al hebbedi din rowe groet

12405

Gedoget, vrowe, al tote nu,

 

Met minen monde ontbiedt si u,

 

⁺Dat gi u herte sett van desen

 

Terasten; want hen sal nit wesen

 

In langen tiden noch hirna

12410

Dat sire dompheit ave sta

 

U bruder, die so roekelose

 

Met quaden werken ende bose

 

Noch dullic sinen tijt bestaedt.

 

Daromme bidt u ende raedt

12415

Van Saintteron Lutgart, die vrowe,

 

Dat gi van commere ende rowe

 

Ontcommert u so gi best moget,

 

Ende in u selven dis verhoeget

 

Dat u die vrowe condech makt;

12420

Al es u bruder so mesrakt

 

Ende so gevallen tesen stonden

 

In schade, in lachter ende in sonden,

 

Dat hi noch sal, eer hi verscheedt

 

Van desen live, sijn gecleedt

12425

Mettin abijte al sonder waen,

 

Ende oc al ongeschoijet gaen

 

In dordne van den kordeliren;

 

Daer sal hi weder noch toe kiren,

 

Dat segt die vrowe al over waer;

12430

Mar emmer moten XII ijar,

 

Si lief, si leet, tirst overliden

 

Eer gi dat mogen selt gebiden¹;

 

Des benic een gewarech bode;

 

Nu salic u bevelen Gode;

12435

Got selve hi motu achterwaren!’

 

Doe dese wart die moederbaren

 

⁺Gesproken hadde in derre wijs,

 

So gaf antwerde Beatrijs

 

Ende seide: ‘Got van hemelrike

12440

Motu vergelden meldelike

 

Dat gi mi hebbet dese wart

 

Ten oren brachtt, die ver Lutgart,

 

Die Godes kare, mi ontbiedt;

 

Want harde was ic wederniedt²

12445

Van groten rowe, die mi dede

 

Versuchten ende weenen mede

 

Ende emmer leven vele onsachte

 

Beide alle dage ende alle nachte.

 

Mar sidermeer dat Godes raet,

12450

Of si mi goet, of si mi quaet,

 

Also gedreget na die sprake

 

Die gi mi segget, dat die sake

 

In desen pointe bliven moet

 

Noch XII ijar, so es mi goet

+ f.215r^o.

1 d. i. prikkelde, dreef. Vgl. Mnl. Wdb. op besteken, Onpers. 12362 l. Gesaluërt.

+ f.215v^o.

+ f.216r^o.

1 d. i. beleven. Zie Mnl. Wdb. op gebiden.

+ f.216v^o.

2 d. i. bestookt, verslagen. Zie Lsp. Gloss. op niede (met-).

[p. 123]

12455

Dat ic dis droevens ave sta;

 

Want dat ic mi name al te na

 

Dat nit gebetert sijn ne mach,

 

Dat ware mi en quaet beijach.

 

Mar alles dankie onse Here;

12460

So do ic oc der vrowe scre

 

Die mi dit heft ontboden nu.

 

Her bode, nu bevelic u

 

Den coninc van din hogen trone;

 

Oc biddic hem dat hi u lone

12465

Dat gi dos verre sijt gepijnt

 

Dor minen wille, want het schijnt

 

⁺Dat gi hir sijt van verren comen.’

 

Aldoscerwis wart daer genomen

 

In beiden siden die orlof.

12470

Oc ruumde schire weder thof

 

Die bode ende es enwech gegaen.

 

Nu willic u voert don verstaen

 

Hoe sent verginc die prophietië,

 

Die Godes brut, Lutgart, die vrië,

12475

Vorseget hadde van din man,

 

Die sider achter lande ran

 

Die lange XII ijar al ut.

 

Al dat van hem die Godes brut

 

Vorseget hadde, also geschide

12480

Ende anders nit, alse ons beghide

 

Die suster sijn met haren monde.

 

Mar alse leden was die stonde

 

Van XII ijaren, daer hi binnen

 

En wilde noit hem versinnen

12485

Noch omme lief, noch omme leet,

 

Got, die dengenen gerne ontfeet

 

Te beternessen die begert

 

Te dogdeliken dingen wert

 

Hem te bekirne ende af te stane

12490

Der sonden die hem hangen ane,

 

Hi heft an desen so gewrachtt,

 

Dat hi hem weder heft bedachtt

 

Ende es te beternessen comen;

 

Want weder heft hi angenomen

12495

Din grawen roc ende din abijt.

 

Oc willic dat gi seker sijt

 

⁺Dat hire in ufende hem so wale

 

Sent, dat hi beterde altemale

 

Dat daer tevoren was mesdaen;

12500

Want sider wart hi so gestaen¹

 

In dogdeliker ufeningen,

 

Dat hi van allen goeden dingen

 

Al sijn wel ghordineerde leven

 

En goet exempel heft gegeven

12505

Hen allen, dine sider sagen

 

Gegordt met ere corden dragen

 

Din grawen roc, ende sonder ande

 

Gaen ongeschoijet achter lande.

+ f.217r^o.

+ f.217v^o.

1 d. i. standvastig, volstandig. Zie Mnl. Wdb. 2, 1696. Het woord was nog slechts op ééne plaats gevonden, en wel, gezegd van eene zaak in de bet. duurzaam, standhoudende.

12181 l. voremaels.

12196 altoes, niet in 't hs.
12201 l. emmermeer. - 12216 l. eren.

12258 l. Dat best (?). - 12 292 l. was of wart.

12298 l. der. - 12 309 l. dat der (?).

12402 rive, niet in het hs.

12459 l. onsen. - 12460 l. doe(?) ... der vrowen.
12468 l. Aldoseerwijs. - 12473 l. prophetië.