Lust en Gratie. Jaargang 16

[p. 126]

Pauline Kalkhove
Dooie vis

Een Japanner is net een dooie vis. Ik kijk naar de levenloze zalm op de houten plank. Holle ogen in een bias gezicht. Uitdrukkingsloos.

Soms komt, tijdens het fileren, de Japanse maitre d'hotel tegenover me staan en begint tegen me te praten. Dan raak ik in de war en weet ik niet of ik in het goede paar ogen kijk. Ik moet me concentreren op de mond, waaruit harde klanken komen. Klanken die zelfs, na acht maanden hier wonen, me nog altijd vreemd en angstaanjagend in de oren klinken.

Ik kan ook niet de liefde bedrijven met een Japanse vrouw. Eén keer op een uit de hand gelopen personeelsfeestje nam de maitre iedereen mee naar een bordeel in Rapatongi. De koks, afwassers en sommige obers lieten zich gewillig meetrekken door vrouwen met roodgestifte lippen en zwart sluik haar. Tot slot liet ik me overhalen.

Maar toen de vrouw, eenmaal op de kamer, me zei mijn kleren uit te trekken, moest ik denken aan verhalen over jappenkampen en dooie vis en verdween mijn lust op slag. De maitre die zich schaamteloos door twee dames op de gang liet bevredigen, moest hard lachen toen ik met rode konen de gang in kwam rennen. En de harde stem van de Japanse vrouw echode nog vaak na in mijn gedachten; dat mijn karakter net zo was als mijn judokus: slap en karig.

Ik tel de dagen af. Boven mijn bed hangt een kalender met prenten uit Nederland. Twee zwart-witte koeien in een mistige wei, een oude meelmolen met roodgeverfde wieken, schaatsende mensen op een boerensloot. Nog zeven dagen, dan zit mijn stage erop. Dan kan ik naar huis.

Voor me ligt de vis. Met een scherp mes maak ik, in één beweging, een inkeping in de buik. Ik trek van links naar rechts de darmen los. Ritmisch en met vaste hand. Fileren moet in alle rust maar doortastend gebeuren. Anders blijft de gal kleven aan de graat en is de vis verpest. Ik snijd de kop af en leg hem in het rechterhoekje van de plank. De ogen blijven me aanstaren tot ik de graat uit het binnenste heb getrok-

[p. 127]

ken en ik de kop, de darmen en de rest van het afval bij het vuil veeg. Ik moet denken aan vaders witte gezicht, dat koud aanvoelde op die snikhete dag in mei. Zijn mond hing halfopen. Ik zag meteen dat er iets niet in orde was. Vader zat met de krant op schoot gezakt, zijn leesbril aan een koordje om zijn nek. Moeder had niets in de gaten toen ze een kopje thee voor hem neerzette. Maar ik zag uit mijn ooghoek dat vader anders sliep dan anders. Toen moeder weer in de keuken was en ik mijn vaders hoofd optilde, zag ik een straaltje bloed uit zijn mondhoek komen.

Ik gilde niet. Ik maakte geen stennis. In de keuken zie ik elke dag dode organismen. Uit de koelcel moet ik soms een dood rund pakken en het vakkundig verdelen in mooie biefstukken, entrecotes met een klein randje vet en soepvlees.

Ik sloeg mijn vaders armen om mijn nek en plaatste mijn linkerarm onder zijn knie. Zo kon ik hem in één keer optillen en languit op de bank leggen. Eén, twee, drie. Ik telde en hup, daar lag vader al, keurig op de bank. Ik pakte een zakdoek uit mijn broek om mijn hoofd af te vegen en het straaltje bloed langs de wang van vader weg te halen. Ik legde een kussentje onder zijn hoofd en vond dat hij er mooi bij lag zo. Mooi genoeg om moeder te roepen.

‘Mam, kom eens.’ Moeder had lang en hard gegild. Eén langgerekte krijs. Ik had het gevoel dat mijn oren knapten en ik gaf haar bijna een klap om haar tot bedaren te brengen.

Die nacht huilde mijn moeder hysterisch. Af en toe kwam ze overeind van haar bed en viel me snikkend in de armen. We dronken om niets te hoeven zeggen. Wodka, en later mijn vaders whisky, omdat de wodka op was. Door de drank had ik het gevoel dat ik in een film speelde. Ik zag mezelf zitten in een kamer met bloemetjesbehang, een huilende vrouw op het bed in een doorschijnende peignoir. Ik schoot in de lach. Moeder keek me lodderig aan. Ik wist niet of het van het huilen of van de drank kwam.

‘Lieverd, kom liggen... de whisky...’ Ik schoof met mijn kleren aan naast haar in bed. Toen knipte ze het licht uit. Ik lag op mijn rug en staarde voor me uit. Ik hoorde haar een slok uit de fles nemen en voel-

[p. 128]

de hoe ze even later de koude fles tegen mijn arm duwde. We zwegen in het donker en dronken tot de fles leeg was. Haar hand onder mijn shirt voelde warm aan. Haar loshangende haar kriebelde in mijn gezicht. De grote borsten smaakten zoet. We zeiden niets en vreeën zonder geluid te maken.

Ik durfde niet goed naar mijn vader te kijken. Hij lag met vertrokken mond opgebaard in een zaaltje in Bronbeek. Mijn moeder had haar haren strak naar achteren gebonden. We wisselden geen woord. Toen de begrafenis voorbij was, zei ik dat ik weg zou gaan.

‘Japan?’ Ze reageerde geschokt. ‘Waarom Japan, Sted?’ Ik gaf geen antwoord. Japan is een vergissing van God, zei vader altijd.

In het kamp zat hij onder moeders rokken verborgen. Als hij zijn hoofd naar buiten wilde steken, kreeg hij een duw. ‘Djangan bekitoe, Jimmy,’ siste zijn moeder snauwerig. Het was warm en donker onder de rokken, haar blote benen waren zweterig en namen veel ruimte in beslag. Bij de rand van haar onderbroek zag hij schrale rode bultjes, die hij vaak bestudeerde. De meeste tijd bracht hij slapend door. Hij legde zijn hoofd tegen zijn moeders plakkerige benen en sloot zijn ogen. Hij was gewend geraakt zo staande in slaap te vallen. Soms zag hij zijn moeders kleine hand onder de rok komen, vol witte plakrijst, die hij dan hongerig naar binnen schrokte. Verder herinnerde hij zich weinig van die periode, zei hij.

Kijken was verboden. Ze sloegen met lange bamboestokken als iemand zijn ogen naar hen opsloeg. Eén keer heeft hij gekeken, toen ze de rokken van zijn moeder omhoog haalden, stond hij daar ineens in de frisse wind. Hij moest zijn ogen dichtknijpen tegen het licht. Maar petten en uniformen kan hij zich wel herinneren. En de ogen van Japanners, die hem aanstaarden. Monden die begonnen te schreeuwen. Zijn moeders benen die door het zand sleepten en twee lange sporen nalieten.

[p. 129]

‘Sted...’

De maïtre roept. Hij staat bij de deur die naar het restaurant leidt. Het kost me moeite zijn gestalte te zien. Hij staat daar als een schaduw van zichzelf tussen hoge vlammen te roepen. Het geluid lijkt van ver te komen. Alsof er een glasplaat tussen ons in is gezet, waardoor zijn stem gedempt wordt. De vlammen onder de pannen worden weerspiegeld op de witte muren, waardoor ze oranje-rood uitslaan. De hel, denk ik, ik ben in de hel.

Ze hadden mijn vader in de modder laten liggen. Hij had zich in het zandspoor van zijn moeder gerold en zich dagenlang laten natregenen. Niemand keek naar hem om. Ook de Japanners niet. De andere Indische vrouwen durfden niets te zeggen. Tot slot was die goeie mevrouw Van Houten bij hem neergeknield en vroeg ze hem of hij niet op wilde staan voor een kommetje soep. Daarna hoorde hij het knallen en zag hij mevrouw Van Houten vooroverkiepen. Haar bloes kleurde rood.

Ze hadden hem uit de modder getrokken en geslagen met stokken. Zijn huid was nooit meer hersteld. Als ik met vader naar het openluchtzwembad ging, schaamde ik me voor de striemen op zijn buik en rug, die als witte littekenkruisen over hem heenliepen.

‘Ben je soms klaar met die vis?’ vraagt hij. De maïtre staat vlakbij, ik hoor hem luid en duidelijk. De teil met verse vis, die voor vanavond schoongemaakt moet zijn, staat naast me. Ik schud mijn hoofd. Halfvol nog. De maïtre knikt en draait zich om.

Ik hoor mijn vaders stem: ‘Doorwerken, Sted, anders moet ik je pijn doen. Het is belangrijk dat je weet hoe het is om geslagen te worden. Om te begrijpen hoe je het kan voorkomen.’ Het is een stem van lang geleden.

Met een klap laat ik het hakmes vallen in de transparante hals van een witvis.

‘Daar,’ zei mijn vader dan, ‘daar slaan ze je.’ En de stok zwiepte op een rij kleine botjes in mijn rug. Zijn ogen zagen me niet en zijn stem

[p. 130]

klonk monotoon alsof hij een verveelde stadsgids was, die uitleg gaf aan een groep toeristen. De tafel in de schuur draaide voor mijn ogen en het kleine raampje boven de deur was de enige uitweg voor mijn gedachten. Blauwe luchten, herhaalde ik voor mezelf. Denk aan blauwe luchten en de zon. Alsof de stok een zon is, die heet op je rug brandt.

De vissenogen staren naar de lucht. Alsof daar hoog boven een hemel is. Alsof daar iemand die je kan verlossen van de pijn en het kwaad. Ik heb zo vaak gebeden. Onder de deken perste ik mijn handen stijf op elkaar en vroeg of God wou helpen. Waarmee wist ik niet precies, maar met papa en mij en mama, en dan sloeg ik snel een kruis.

Ik trek de darmen uit de vis. Ze kronkelen zich om mijn vingers als glibberige slangen. Als papa naar zijn werk ging, kroop ik bij mama in bed, die zacht mijn haar streelde en al mijn blauwe plekken kuste. Soms neuriede ze zacht, terwijl ze me bevredigde.

De vissenbuik voelt vochtig koud van binnen. Als een koude winterdag, die op je huid plakt. Waarom ben ik hier. Waar wacht ik op? Op de Japanse hel van mijn vader?

Ik gooi de witvis op de andere schoongemaakte vissen. Ik maak de strik los van mijn schort, vouw hem netjes op en leg hem naast de houten plank. Dan loop ik de keuken uit. Achter me gilt de maïtre waar ik gebleven ben. Ik kijk naar de blauwe lucht buiten.

Het is druk op straat. Krioelende mensen tussen hoge torens en toeterende auto's. Mannen in pak die haastig oversteken. Engelse auto's, het stuur aan de verkeerde kant, staan in lange files te roken. De zebrapaden zijn hier net zo breed als de straten in Holland. Soms zie ik tussen twee kantoortorens de blauwe lucht weer. Het licht springt op groen. Een kinderwagen duwt me het zebrapad op. Ik probeer in mijn linkerooghoek een stukje blauw van de lucht te bewaren. Maar hoe verder ik het zebrapad opgeduwd word, des te kleiner het driehoekje wordt. Ik voel de wagen tegen mijn kuiten drukken. Er is te veel afleiding. Het hoekje is nu een stipje. Ik blijf staan. Verder kan het niet, anders verdwijnt het stipje achter muren die mensen hebben

[p. 131]

neergezet. De metalen voetopstap van de kinderwagen snijdt in mijn vlees.

‘Yo! Aruite kudasai.’ Japanse stemmen zeggen dat ik door moet lopen. De aderen in mijn hoofd kloppen tegen de wanden. Iemand duwt tegen me aan. In mijn jaszak voel ik het mes. Het is een rondlopend kapmesje dat mijn vaders moeder gebruikte in de oorlog om het riet af te snijden in de werkvelden. Ik draai me om, mijn hand op het mes. Het mes dat gebruikt werd voor Japanners. Het mes dat bestemd is voor Japanners.

De vrouw achter de kinderwagen zegt dat ik in de weg sta. Ik wil niet naar haar kijken. Ik richt me op het kind. Een meisje, donkere ogen, die als een potloodkrul eindigen in de hoeken. Haar haar is als een zwart vierkant blokje om haar ogen en wangen getekend. Korte zwarte pony. Op het voetenplankje staan twee sandalen. Een rode maillot en een zwartfluwelen rokje. Kleine witte tanden, als op een kinderfoto van vroeger.

De foto waar ik aan de hand van papa over het water staarde. Zijn gezicht ernstig, verdrietige ogen. Ik wijs naar een fladderende eend. Ik zeg iets. Wat zou ik gezegd hebben? ‘Kijk, een eend... of niet huilen pap, eendjes...’

Ik voel mijn wangen warm worden en duw het mes dieper in mijn zak. Ik kan geen Japanse woorden vinden. ‘I... am... sorry,’ mompel ik tegen de rode maillot, en ik laat de wagen passeren. Bij de stoeprand buk ik me en friemel aan de veters van mijn schoen. Links van me zit een putje. Langzaam laat ik het kapmes door de spijlen glijden. Ik hoor het vallen in het Japanse rioolwater. Neem het mee en begraaf het op de bodem van de zee, bid ik.

Ik ga de grond in. Een lange roltrap naar beneden. Koffers en tassen stoten tegen mijn benen. De metro richting Hamadyama komt eraan. Ik duw me in de laatste wagon. Ik zoek naar een plastic lus om aan vast te houden, maar alles is bezet. Een zoemer gaat. De metro komt in beweging.

‘Hi...’ Aan het einde van het gangpad staat een meisje tussen jassen en

[p. 132]

tassen ingeklemd. Ze zwaait. Ik kijk om me heen, maar zie niemand reageren.

‘I am talking to you, silly...’ zegt ze lachend. Nu herken ik haar pas. Ze komt uit het studentencomplex waar ik woon. Laatst kwam ik haar tegen in de wasruimte beneden. Ze stond haar handdoeken uit te wringen en vroeg of ik kon helpen. We draaiden aan de handdoek tot hij als een weerbarstige slang tussen ons in kronkelde. Water druppelde langzaam op de grond. We keken ernaar en zeiden niets. Ik dacht aan moeder wier tranen ik soms één voor één op het aanrecht zag druppen. Als ik vroeg wat er was, zei ze dat uien je deden huilen.

Bij de halte van de studententoren wringt ze zich uit de mensen. Ik volg haar met mijn ogen. Bij de roltrap houdt ze in en wacht ze tot ik naast haar sta. Samen gaan we naar boven. Ze praat, aan één stuk door, over haar stage bij Nikon, over de Japanse gewoonten, over het Amerika dat ze mist. Eenmaal bij de flat vraagt ze of ik thee wil. Chinese thee, grapt ze. De zon valt op haar linkerwang. Ik zie zachte haartjes bij haar oor. Haar ogen zijn zo blauw als de heldere lucht achter haar.

Ze zit rechtop in bed. Het smoezelige laken als een deken om zich heen geslagen. Ze concentreert zich op het draaien van de marihuana. Haar tong komt soms naar buiten. Als het lipje van een schoen dat de verkeerde kant uitschiet, verschijnt hij rechts bij haar mondhoek. Ik kijk naar haar gezicht en naar onze blote lijven.

Ze is klein maar fijn, zou moeder zeggen. Met kleine borsten, smalle heupen. Een beetje een jongenslichaam. Kort donker haar. Met wat extra spuug plakt ze de marihuanasigaret dicht. Triomfantelijk kijkt ze me aan.

‘Zie je wel dat ik dat kan.’ Ze lacht een mooie lach.

‘Een Amerikaanse die weet hoe je een joint rolt, nou nou...’

Ze grinnikt en staat op van het bed. De joint hangt als een slappe toeter in haar mondhoek. Ze loopt naar het aanrechtje aan de overkant van de studentenkamer en steekt met een elektrische aansteker een pit op het fornuis aan. Dan buigt ze haar soepele jongenslichaam naar

[p. 133]

voren en houdt de sigaret in de vlam. Voorovergebogen neemt ze een trek, de punt kleurt oranje. Ze glimlacht en komt naar me toe. ‘Ready for take-off...’

Ik ga liggen met mijn hoofd in de kussens en laat de rook langzaam in mijn longen komen. Als een dikke pluim. Ik denk aan Hollandse luchten, met veel wolken. Liggend in het gras keek ik hoe ze voorbijdreven en hoe ze nu eens op een schaap, dan weer op de pluizige hond van oma leken.

‘Smaakt het?’ vraagt ze. Ik kijk naar de fijne rimpeltjes bij haar ogen en knik langzaam. ‘De hemel,’ zeg ik. Ik geef de sigaret aan haar. Ze legt haar hoofd op mijn arm.

‘Chinese thee en Japanse stuff; als twee koningskinderen die voor elkaar gemaakt zijn.’

Ik verbaas me over hoe woorden kunnen echoën. Gemaakt, gemaakt zijn. Ik ga liggen op mijn zij. Ik leg mijn arm als een geodriehoek onder mijn hoofd. Ik kijk naar haar oor. Een mensenoor zit werkelijk ingenieus in elkaar. Dat geluid zich door al die gangen voortbeweegt. ‘Weet je...’ begin ik. Ze drukt een vinger op mijn lippen. Ze kust me, lang, diep. Ik zweef boven mijn eigen lichaam en zie hoe twee benen zich om mijn middel slaan. Haar platte lijf tegen me aan. Niet de slappe buik van moeder, dat zich als een droevig vel tegen me aan schurkte. Nee, harde stevige gespierde bovenbenen, kleine borsten. In niets lijkt ze op moeder. Onder het rolgordijn komt een klein streepje licht kijken. De zon, denk ik als ik klaarkom, de zon.