Lust en Gratie. Jaargang 16

[p. 85]

Marja Pruis
‘Dan kan ik je beter opeten’
Interview met Karel L. Rood, zielkundige en schrijver te U.

Pas de tweede keer dat ik er op de stoep stond, zag ik zijn naam staan. Niet op een emaillen naamplaatje of in zwierige letters op de deur geschilderd, maar als een gebeeldhouwd ornament. Robuuste blokletters voor een robuuste naam.

De eerste keer dat ik hier was, zag ik niets, gepreoccupeerd als ik was door het feit dat ik hem ging interviewen, de roemruchte zielkundige en schrijver Karel Rood. Ik had me met een taxi laten brengen zodat ik er zeker van was op tijd te zijn en had op geen enkele manier de omgeving in me opgenomen. Voor deze tweede sessie was ik met de bus gekomen en had het laatste stuk een talmende omweg te voet gemaakt. Het begon al te schemeren en in de meeste huizen was het licht aangeknipt. Iedere huiskamer borg een man op leeftijd, alleen, onder geel schijnsel, op een bank van velours met een boek opengeslagen op schoot. In het voorbijgaan van mijn tikkende hakken keken de brillenglazen even op, zacht blikkerend, onschuldig. Zeg Roodkapje, waar ga je henen?

‘Kom maar hier met je jas.’

Ik was vergeten hoe klein hij was. Hoe beweeglijk. Hij drentelde om me heen, pakte m'n jas, m'n tas, m'n sjaal, alles, terwijl hij zacht knorrende geluidjes maakte. Of was dat mijn buik?

‘Ik was bang dat je niet zou komen.’

Meteen wist ik dat ik een fout had gemaakt. Nu kwam het aan op een luchtige houding.

‘Welke schoenmaat heb je?’

Een luchtig antwoord, nú.

‘Huh?’stootte ik uit.

Waarop hij kon zeggen dat hij alles van me wilde weten, álles.

Handenwrijvend ging hij me voor naar de keuken. Keukentje. Halletje waar zich een gootsteen bevond, een kleine houten tafel met daarop een aangekoekt bord en een vuil glas, een rafelige handdoek over

[p. 86]

een houten stoel, boeken op de grond, een stapel kranten ernaast. én in een boekenkast, verdekt opgesteld, een magnetron waar hij met een vergenoegde blik op afstevende.

‘Ik ben nog heel even bezig. Hou je van knoflook? Je houdt zeker niet van knoflook, hè?’ Plotseling bijna wanhopig keek hij me aan, waardoor ik zenuwachtig begon te lachen.

‘Wat is er dan, wat bent u aan het doen?’

‘Ik ben nog even met het eten... Maar ga zitten, ga zitten.’

Hij pakte het vod van de stoel en schoof de stoel uitnodigend wat naar achteren. Ik zat. Gevangen in een morsig halletje waar een verstikkende knoflookdamp hing.

‘Ik dacht eigenlijk dat we érgens gingen eten,’ zei ik en pakte het bovenste boek van de stapel naast me. Het was een Engelstalig tijdschrift met iets van neuropsychiatrie in de titel. Een special over ‘sexual disorders’.

‘Een vriendin adviseerde me om dat te lezen. Ik moet binnenkort een lezing houden. Dat vertel ik je zo.’ Hij had nu grote ovenwanten aan waarmee hij een witte schaal uit de magnetron haalde. Hij gromde iets onverstaanbaars toen hij er even in keek.

‘O god jij dacht... Je wilt uit eten... Ik kan de boel nog wel...’

‘Nee,’ zei ik. ‘Ik vind het leuk dat u... Die moeite. Maar...’

‘Dan had ik wel een flesje wijn kunnen meenemen.’

Wijn! Het magnetron deurtje ging dicht, de ovenwanten uit. Hij keek richting gootsteentje, strijkend over zijn buik. Die buik was gevat in een geruit overhemd, overheersende kleur oranje. Brede bretels hielden zijn bruine ribfluwelen broek op ongeveer heuphoogte. Heupen, een oude man? Zijn overhemd was niet helemaal tot bovenaan dichtgeknoopt, zodat het witte T-shirt eronder te zien was. T-shirt, een oude man?

Hij zocht iets in een bak, vlakbij het gootsteentje. Daarna rommelde hij eronder, achter een gordijntje. De kurkentrekker.

‘Ik heb nog wel een fles...’ Van de gang kwam hij met een fles rode wijn terug, en begon hem te bewerken. ‘Jij wilt wijn. Maar zal ik...’

‘U moet toch nog werken vanavond?’ vroeg ik hoopvol.

[p. 87]

‘Jaaa, één glaasje... Ja, om tien uur krijg ik nog iemand.’

Op dat moment ging de telefoon, in zijn werkkamer. In de kamer waar we de vorige keer zaten, op klaarlichte dag. Het herfstlicht was door de grote schuine ramen naar binnen gevallen, in strepen, en mijn kleine opnameapparaat stond vertrouwd te zoemen, nam iedere wending van het gesprek op, gaf met een duidelijke klik aan wanneer ik het cassettebandje moest vervangen door een nieuwe. Mijn notitieblok had ik op schoot, mijn pen in de hand. Nu staarde ik op het woord ‘sexual’ dat in geineenrode letters de omslag van het tijdschrift sierde.

De deur bleef een beetje open staan en ik kon horen wat hij zei door de telefoon.

‘Dat was 'm,’ kwam hij opgetogen terug. Een zinkend gevoel maakte zich van me meester. ‘Ik heb hem gezegd dat ik een glaasje wijn ging drinken. Hij zei dat hij dat dan ook ging doen.’ Tevreden lach. Weer ging de telefoon.

Patiënten!

Zo mogelijk nog tevredener kwam hij terug van dit gesprek. Afspraak verplaatst. O God. In een flits trokken ze aan me voorbij, de keren dat ik op een schoot belandde, achter gordijnen werd getrokken, zoute tongen voelde, beursigheden in erectio bestudeerde.

Hij knorde echt. Hij dribbelde om me heen. Hij deed de deur naar zijn werkkamer dicht en begaf zich naar het gootsteentje. Hij ging sla schoonmaken. Ik staarde naar de dichte deur. Er was een zwartwitfoto met punaises op bevestigd. Eerst snapte ik niet wat ik zag. Er lag een vrouw op bed. Ze had zwart kort haar maar dat was natuurlijk bijzaak. Ze had vooral memmen. Enorme memmen, waaronder ze naar adem lag te snakken. De ene mem wees naar links, de andere naar rechts, en aan beide zijden wachtte een happend mondje. De tweelingbroertjes waarover hij me de vorige keer had verteld. Hij was zeventigen had een tweeling van inmiddels een paar jaar oud.

‘Uw eerste vrouw...’ had ik een opening gemaakt naar de meer persoonlijke kant van zijn geschiedenis die ik optekende voor een weekblad. Maar de eerste vrouw werd weggewuifd. Ziek. Dood. Zijn

[p. 88]

tweede vrouw had hij leren kennen toen hij zelf min of meer op sterven lag. Zij was aanvankelijk zijn patiënte, ook dat nog.

Ik zag twee avocado's tot moes vermalen worden in zo'n ding waarmee je babyhapjes kunt maken. Knoflooktenen erbij, beetje peper... Met een plastic slacouvert werkte hij de pulp en de slabladeren door elkaar. Nu ik de foto eenmaal in het vizier had gehad, werd mijn blik er steeds weer naartoe getrokken. Gigantische ballonnen boordevol melk.

Hij had blijkbaar mijn blik gevolgd. De sla werd even met rust gelaten. ‘Heb jij zelf...?’ Voordat hij zijn zin kon afmaken, stond ik op en vroeg of ik hem ergens mee kon helpen. En schonk de wijn in. We proostten. Hij reikte bij mij tot borsthoogte. Zou ik hem tegen de grond kunnen werken, voor het geval dat?

‘Mag ik uw werkkamer nog eens zien?’ vroeg ik en zette alvast een paar stappen richting deur met memmen.

‘Nu weet ik wat zo ongemakkelijk is,’ zei hij. ‘Dat geu.’ Hij had een vettige zak uit de ijskast gepakt en was nu bezig een kip aan een spies te rijgen, die zo te zien al een keer gebraden was geweest.

In zijn werkkamer brandde alleen de bureaulamp. Op het bureau lag een grote agenda, opengeslagen, en verder stapels papieren, kranten, bladen.

Naast het bureau stond een rechthoekige tafel, nog meer beladen met stapels leeswerk. Dr. Faustus van Thomas Mann lag bovenop. ‘Als je zoiets leest,’ had hij de vorige keer tegen me gezegd, ‘dan is het toch wel erg schaamteloos om zelf nog iets op papier te willen zetten.’ De schaamte had hij desondanks overwonnen, want hij had net een roman gepubliceerd die ogenschijnlijk over Freud ging, maar die zich ook erg eenvoudig autobiografisch liet lezen. Het was de aanleiding geweest tot het interview, Het gesprek was niet echt gemakkelijk op gang gekomen. Hij was erg terughoudend, met name over de oorlogsjaren toen hij bij een gastgezin ondergedoken had gezeten. Telkens probeerde hij terug te komen op een even veilige als saaie

[p. 89]

kwestie, namelijk zijn jarenlange vete met een collega-zielkundige. Pas helemaal aan het eind van de middag, toen ik mijn spullen al had ingepakt en hij me begeleidde naar de gang waar mijn jas hing, raakten we opeens in gesprek. Over schuld en schaamte. Over streven en sneven. Hij vertelde opeens, op de drempel van zijn werkkamer, dat hij een dagboek had bijgehouden tijdens de oorlog. En dat hij dat na die tijd aan enkele intimi had laten lezen.

‘Het is een juweeltje,’ had een van de vrienden, zelf schrijver, opgemerkt. ‘Dat moet je beslist aan een uitgever sturen.’ De anderen hadden er bij wijze van spreken instemmend bij staan knikken. En dus had hij de sprong gewaagd, vertelde hij. Om een enorm lid op de neus retour te krijgen. Alsof hij de brief, veertig jaar na dato, nog steeds voor zich had liggen, zei hij plotseling op declameertoon: ‘Geachte heer Rood, zonder ons te willen wagen aan een precies oordeel, maken we u erop attent dat onze uitgeverij momenteel wordt overspoeld door geschriften die vergelijkbaar zijn met de uwe. De maatstaven die wij aanleggen voor eventuele publicatie worden daarmee enigszins scherper geformuleerd. Weliswaar schrijft u over een schokkende periode in uw geschiedenis, maar in de artistieke bewerking van uw verhaal schiet u naar onze smaak te kort. Tot onze spijt moeten wij u meedelen derhalve niets te kunnen aanvangen met het door u geleverde manuscript. Was getekend: huppeldepup.’ Om de beledigende teneur van het een en ander nog dieper tot me door te laten dringen had ik even een stilte betracht terwijl zijn glimogen, vergroot door de brillenglazen, me fixeerden.

‘Mensen hebben geen idee...’ was ik aarzelend begonnen.

‘Het ergste is dat je denkt dat ze gelijk hebben,’ had hij toen gezegd. Ik verliet het huis met een dik pak papier in mijn tas. Het dagboek.

Helemaal in de linkerhoek van de werkkamer, niet verlicht door enig lampje, stond een divan. Dé divan. Er lag een Perzisch kleed overheen, wat het Freud-effect weliswaar verhoogde maar wat ook deed denken aan asbakken en dikke glazen bier. Op het voeteneind lichtte a iets wits op. Het was een boekje, beduimeld en slapgelezen.

[p. 90]

‘Onder mijn huid leeft een gevangen dier...’ klonk het opeens pal achter me.

Hij liep op kousenvoeten. Hij had de geur van knoflook en kip meegenomen.

‘Ik ben Nijhoff aan het herlezen,’ zei hij, knikkend naar het boekje in mijn handen. ‘Weet je hoe het verder gaat?’

Ik wist het wel, maar gunde hem de lol.

‘Dat wild beweegt en zich naar buiten bijt...’

Opeens lagen de woorden loodzwaar in de kamer. Ik kuchte, hij knorde.

‘Liggen uw patiënten hier ook echt op?’ vroeg ik, wegkijkend naar de divan.

‘Sommige,’ zei hij. ‘Niet allemaal. Sommigen blijven liever zitten, anderen gaan meteen liggen.’

Weer een stilte.

Allebei stonden we naar die divan te kijken en ik moest opeens denken aan een aflevering van een of andere Engelse vrolijke doktersserie, decennia geleden, met ondeugende sketches die prikkelend en onbegrijpelijk tegelijkertijd waren voor een twaalfjarige. De blonde dokter was op een verpleegstersflatje terechtgekomen en draaide rondjes met een rondborstige verpleegster, ondertussen zingend: ‘We dansten en dansten, want er stond geen bed in de kamer.’

‘Wil je het even proob...’

‘Zal ik de wijn hier haa...’

Stilte. Ik moet hier weg, dacht ik. Hij keek me aan.

‘Wat heeft u een grote ogen,’ wilde ik zeggen. Maar ik vroeg, manmoedig uit op orde in de zaal: ‘Wat vond u van de tekst zover?’

Hij bleef stil, ik hield vol. ‘Had u nog opmerkingen? Misschien dat we...’

‘Het viel me op dat jij in je stuk “onderbewuste” schrijft. Het is “onbewuste”.’

Hij ging op de divan zitten en maakte een uitnodigend gebaar. De zitting voelde harder aan dan ik had verwacht. Hij pakte een kussentje van onder de bank en legde die achter me, zodat ik makkelijk ach-

[p. 91]

terover kon leunen. Mijn benen kwamen net niet meer op de grond en bungelden wat, als die van een schoolmeisje.

‘Kijk,’ begon hij. Ha fijn, een college, dacht ik. ‘De grote verdienste van Freud was...’

Ik rook zijn adem. Een hongerige wolf.

‘Freud heeft met behulp van natuurwetenschappelijke inzichten...’ Het leek alsof er een hand op mijn bovenbeen rustte. Een warme, zware hand.

‘Intuïtieve vondsten...’ Ik ging een beetje verzitten, de hand bewoog mee.

‘En evolutionaire denkbeelden...’ Ik durfde niet te kijken en hield mijn ogen gesloten. Zijn stem had plotsklaps enorm aan sonoriteit gewonnen.

‘Een soort synthese gemaakt. Een synthese, begrijp je?’

Ik knikte, stom, murw. Mijn voeten begonnen te tintelen. Ik overwoog mijn laarzen uit te trappen. Zou ik het zeggen? Dat hij opmerkelijk grote handen had?

‘Freud was de eerste die oog had voor de innerlijke conflicten van mensen.’

Met zachte drang maande hij me tot liggen. Het kussentje legde hij zorgzaam onder mijn hoofd. Zelf ging hij schuin op de divan naast me zitten.

‘Die conflicten zijn voor een groot deel onbewust.’

‘Mm,’ zei ik. Ik voelde me loom en zwaar worden. Het was jammer dat iedere keer als zijn handen in de buurt van mijn gezicht kwamen, ik kip rook. Een gespiest kippetje.

‘Waar bent u met uw patiënten naar op zoek?’ vroeg ik, bijna in trance.

‘Naar de dingen die ze misschien nog te veel wegstoppen,’ gromde hij.

Ik dacht aan de vrouw met de memmen.

‘Ik ben in die zin veranderd in mijn werk,’ zei hij.

‘O ja?’ vroeg ik, een beetje amechtig inmiddels.

‘Ik heb veel meer oog gekregen voor schaamte, ook bij mezelf,’ klonk

[p. 92]

zijn stem nu heel dicht bij mijn ene oor. ‘Ik trap er niet meer in als iemand pseudo-schaamteloos is.’

‘Nee nee,’ zei ik. Voorzichtig keek ik tussen mijn wimpers en zag zijn vlezige lippen.

‘Wat heeft u een grote mond.’

Hij hoestte. ‘Dan kan ik je beter...’ Hij hoestte nogeens. Uit het keukentje kwam een doordringende pieptoon.

Ik richtte me half op, hij keek me verdwaasd aan.

‘Dat is de magnetron,’ zei hij en duwde me weer zachtjes terug.

‘Volgens mij...’ zei ik. Een griezelig zwarte sliert kwam de kamer in en verspreidde een akelige lucht. Het piepen hield aan.

‘Ik denk niet dat er nog veel van de kip te eten valt,’ zei hij ontnuchterd.

Een beetje paniekerig was ik meteen opgestaan, me voorbereidend op een snelle aftocht. ‘Is dat een rookalarm of zoiets?’

‘Ach nee,’ zei hij berustend. Aan de bedaarde manier waarop hij op zijn kousenvoeten richting keukentje liep, zag ik dat hij wel vaker de boel liet aanbranden.

‘Wordt het nooit saai, die patiënten?’ vroeg ik.

Ondanks de kou, stond het raam in het keukentje nu wijd open. De verbrande kip lag in de vuilnisbak. We aten sla, met aardappelen. Gulzig ging de ene hap na de andere naar zijn mond. Ik prikte wat en werkte ondertussen de tekst van het interview bij. De smaak van knoflook brandde op mijn tong.

‘Neu,’ zei hij met volle mond. Hij smakte. Een slok wijn. Hij slurpte. ‘Ik leer heel veel van mijn patiënten.’

Ik tekende poppetjes op het papier.

‘En Freud, leest u hem nog wel eens?’

‘Neu,’ zei hij met volle mond. ‘Kijk...’

Ik onderdrukte het slappe gevoel in mijn knieën.

‘Freud was de eerste die een heel primitieve denkvorm aan het licht bracht. Een denkvorm waardoor zaken als dromen, psychotische uitingen en seksuele voorkeuren...’

[p. 93]

‘Mm...’

‘Begrijpelijk werden.’

‘Aha,’ zei ik.

‘Maar de belangrijkste uitvinding van Freud...’

‘Nou?’vroeg ik.

‘Is de behandelingssituatie op zich. Dat iemand in staat wordt gesteld zijn schild te laten zakken en gewoon vertelt wat er in hem opkomt. Laat maar komen.’

‘Ja,’ zei ik.

Hij veegde zijn mond af met een punt van de handdoek die over de rugleuning van zijn stoel hing. ‘Daar gaat het om. Dat er iemand zit die naar je luistert. Die niet oordeelt.’

Later hielp hij me weer in mijn jas. Het knorren was opgehouden.