Lust en Gratie. Jaargang 15

[p. 4]

[Nummer 59]

‘Schrijven betekent voor mij spreken zonder grenzen van iemand. Het is een spreken dat ik kan binnengaan en dat ieder kan binnengaan zonder paspoort of visum.’
Samir Abolheya Uit: Een zee van verlangen

[p. 5]

Fusion-literatuur
schrijven zonder grenzen

In ‘Een plek voor het hart’, de lezing die Lulu Wang hield voor de Stichting Literaire Activiteiten Amsterdam (Slaa), vertelt de van oorsprong Chinese schrijfster van Het lelietheater wat het voor haar betekent om in een taal te schrijven die niet haar moedertaal is. ‘Door het boek in het Nederlands te schrijven was ik in staat meer afstand te nemen van een vaak pijnlijk verleden, maar dit was niet de enige reden waarom ik het in het Nederlands heb geschreven. Tijdens de eerste jaren van mijn verblijf in Maastricht heb ik door in het Nederlands te leren denken en redeneren ontdekt hoe veel dingen die ik als een wezenlijk onderdeel van het bestaan beschouwde, ronduit krankzinnig, onrechtvaardig, onmenselijk en barbaars waren. Dit gaf me inzicht in de aard van de zaken die ik had meegemaakt en tevens troost: ik begon te begrijpen dat wreedheden niet per se deel hoefden uit te maken van het leven, míjn leven.’

Het schrijven in het Nederlands had nog een ander effect: ‘ik ging het Chinees, mijn moedertaal, met westerse ogen bekijken. [...] Ik merkte hoe cultuurgebonden taal is en ik heb getracht om de Chinese cultuur en taal in het Nederlands te mengen, in de hoop zo uit de geuren van twee totaal verschillende talen een nieuw parfum samen te stellen. Ik merkte dat Chinese uitdrukkingen zich moeiteloos lieten vertalen in het Nederlands [...]; als je in China pech hebt “blijft zelfs water tussen je tanden steken”; Chinezen “zoeken botten in een ei” waar Nederlanders “spijkers op laag water zoeken”.’

Wang ontdekte dat er allerlei technieken bestaan om twee talen over en weer met elkaar te laten rijmen, en dat leverde ‘een ongekende uitbreiding op van de taalregisters waar je als schrijver mee kunt spelen’.

De poging om, zoals Lulu Wang het noemt, ‘met de geuren van twee totaal verschillende talen een nieuw parfum samen te stellen’, zou je

[p. 6]

kunnen omschrijven als fusion-literatuur. Het is deze poging die als rode draad door dit nummer van Lust & Gratie loopt. De schrijfsters die hier hun werk presenteren zijn allen grensgangers, zij pendelen heen en weer tussen twee werelden, of dat nu culturele of literaire zijn. Op de grens van die twee werelden proberen ze vorm te geven aan de globalisering van onze tijd. De manier waarop zij dat doen, is telkens anders. Maar hoe divers de resultaten ook zijn, wat dit gemêleerd gezelschap verbindt is dat ze oog hebben voor het vreemde.

De schrijfsters ervaren hun positie als forens tussen twee culturen, taalgebieden of literaire genres als een verrijking. Het geeft ze de mogelijkheid hun ervaringen in een breder context te plaatsen en denkbeeldige muren af te breken. Los van stereotypen stippelen zij hun eigen weg uit. Ze bieden tegenwicht aan heilige huisjes en combineren wat in hun ogen het beste is uit verschillende tradities. Ze zijn niet verscheurd of verbitterd; de schrijfsters tussen twee werelden bestaan in hun ontheemdheid, hun gespletenheid. Voor hen geldt wat de in Marokko geboren Halima Benaissa schrijft in Een zee van verlangen; Gedichten en verhalen van auteurs in twee culturen: ‘Er was een tijd dat ik veel huilde. [...] Ik was verdwaald, verward. Een kind van twee culturen, nergens thuis, overal een vreemde. Voelde me niet begrepen, verbitterd. [...] Ineens realiseerde ik me wat ik had: een luxeprobleem. En met mij een hele generatie. Identiteitscrisis, ontheemd zijn, de verloren generatie. Het zijn lege begrippen, lieve vriendin. De media bestempelen en wij geloven. Hoe kunnen we lopen, als we niet eens kunnen staan. In Afrika hebben ze honger en wij zijn ontheemd. Een luxeprobleem. Vanaf de dag dat ik dat besefte, was Nederland nooit meer regen voor mij. Hooguit droog, nat, sneeuw, soms zelfs zon, maar nooit meer regen. Ik was niet langer een van hen of een van hen, ik was allebei. Niet verscheurd tussen twee culturen, maar twee culturen één in mij. De wereld wacht niet op een ander slachtoffer.’

Zo schrijft de Argentijnse dichteres Alfonsina Storni in dit fusionnummer van Lust & Gratie:

[p. 7]

 

Ja, ik beweeg, ik leef, verkeer in waan;

 

Als stromend water kom ik water tegen

 

En voel de woeste kolking van het bewegen:

 

Ik ruik het woud, raak nieuwe aarde aan.

 

 

 

Ja, ik beweeg; misschien dat ik verlang

 

Naar ochtendstond en zon, vergeten, stormen.

 

Wat doe jij daar, armzalige, met je vormen?

 

Jij bent de steen, naast jou ga ik mijn gang.

Ook de Nederlandstalige schrijfster van Marokkaanse origine Najoua Bijjir beleeft in het verhaal ‘Het nadir’ haar tweetaligheid creatief: ‘De woorden bewegen zich, op en neer.’ En de in Roemenië geboren schrijfster Nausicaa Marbe noteert in haar dagboek op zoek te zijn naar een stijl die ‘die twee werelden clichéloos in elkaar kon schuiven’.

Zich tegelijk outsider en insider te voelen houdt ook een confrontatie in met de eigen cultuur, een onderzoek naar de eigen normen en waarden. In haar sf-verhaal ‘Bezoeker’ schrijft Sabine van den Berg: ‘Hij heeft besloten dat zijn verhaal zich op een andere planeet afspeelt. Ver weg van de aarde. Ver weg van de vertrouwde omgeving. In contrast met het leven op aarde zal het de lezer duidelijk worden hoe zijn eigen situatie is, of die van zijn volk.’

Bovendien vereist het schrijven op de grens van het een en het ander een grotere opmerkingsgave, een innerlijke reis. Zo dicht Wik van Vuren: ‘ik was een ander geweest / met ander land en bloed / van vreemde verwanten’.

En dan is er het literaire grensgangerschap: de overschrijding en vermenging van literaire genres, zoals in de fragmenten uit Station; Heen- en terugreis van de kosmopolitische Spaanstalige avantgarde-schrijfster Rosa Chacel. Of in het eerder genoemde verhaal van Sabine van den Berg, waarin zij niet alleen een spel speelt met verschillende werkelijkheden, maar ook het taalgebruik parodieert van de sf-schrijfster Besina Breg (in wier naam we Sabine van den Berg zelf weer herkennen).

[p. 8]

De globalisering van de literatuur betekent ook het willen begrijpen van het andere, het doorgronden van het vreemde. Zo verhaalt Petra Smulders in ‘Medicina amor’ over de relatie tussen een Afrikaan en een Nederlandse, en verplaatst Lisa de Rooy zich in ‘Sjarmoeta!’ in het leven van een Egyptische hoer.

Edel Verzijl maakte speciaal voor deze aflevering van Lust & Gratie een serie portretten. Haar foto's van mensen van diverse origine geven een klein, maar indringend verslag van de hedendaagse realiteit: de onstuitbare vermenging van culturen.

Truusje van de Kamp

In de zomer van 1998 hebben Marja Loomans en Christiane Kuby afscheid genomen van de redactie van Lust & Gratie. Beiden hebben zich enige jaren voor Lust & Gratie ingezet, zowel inhoudelijk als organisatorisch. Ze waren gedreven redacteuren en speelden een belangrijke rol in de continuering van Lust & Gratie in de winter van 1996-1997, toen het voortbestaan van ons blad aan een zijden draadje hing. Wij danken beiden voor hun inzet.

Bestuur en redactie Lust & Gratie