Lust en Gratie. Jaargang 12

[p. 71]

Lilian Faschinger
Jonas

De ruitewisser gaat heen en weer. De auto rijdt door de grote stad. Je ziet de contouren van het hoofd van de chauffeur. De regen die over de voorruit stroomt, lost de zichtbare wereld op waarin de chauffeur rijdt. Het is nacht. Rode, groene, gele, witte lichten bewegen, smelten samen, vervloeien tot grote vlekken. De chauffeur drukt op een knop van de autoradio. Hij beweegt zijn lippen.

Pianoklanken stijgen en dalen, stijgen en dalen volgens een heldere reeks. In de bioscoopzaal wiegt Jonas zijn hoofd langzaam van voor naar achter. Hij heft zijn handen en zet de met zwart schuimrubber beklede oortelefoon van de walkman goed. De auto op het scherm stopt. De chauffeur stapt uit, sluit de auto af en loopt snel, met opgetrokken schouders, zijn handen in de zakken van zijn bruine leren jas, in de richting van een groen neonbord. cinema royal. Onder het afdak van de bioscoop staan mensen te dringen. De man rekt zijn hals, alsof hij iemand zoekt. Hij loopt op een jonge blonde vrouw toe met lang sluik haar dat onderaan naar buiten is gekruld. De vrouw draagt een getailleerd rood mantelpak met korte rok en witte overhemdblouse. Haar gezicht is een meisjesgezicht. De man blijft voor haar staan en glimlacht. Hij beweegt zijn lippen. Hij sluit zijn mond. Nu beweegt de vrouw haar lippen.

Het muziekstuk eindigt met een reeks almaar hoger stijgende tonen. Na een pauze, die met witte ruis is gevuld, begint een nieuw stuk met drie krachtig op de piano aangeslagen lage klanken. Jonas sluit zijn ogen en concentreert zich een poos op de muziek. Hij doet zijn ogen pas weer open wanneer hij iemand langs zijn knieën voelt voorbijschuiven. Hij ziet hoe namen in goed leesbare drukletters bovenaan het scherm verschijnen, langzaam naar beneden glijden en onderaan weer verdwijnen. In de bioscoopzaal knippen de lichten aan. Elk van de drie andere bezoekers, met wie hij de film heeft bekeken, verlaat de zaal door een andere uitgang. Jonas gaat naar buiten. Hij staat verbaasd over het heldere middaglicht. De hemel is hoog en bleekblauw. Er waait een koude wind.

Jonas slaat de kraag van zijn zwarte leren jas op en knoopt die dicht. De walkman is vastgemaakt aan de riem van zijn zwarte spijkerbroek. Tussen de rode voering w van zijn leren jas en de grijze wollen pullover loopt het dunne snoer dwars

[p. 72]

over zijn bovenlijf. Een jongeman die hij oppervlakkig kent, wacht voor de bioscoop. De jongeman spreekt hem aan en klopt hem op zijn schouder. Jonas verstaat niet wat hij zegt. Hij groet hem vriendelijk en loopt door, zonder de walkman af te nemen. De filmbeelden spelen door zijn hoofd. Ze overlappen de beelden die hij voor zich ziet: een brede straat, waarover vier rijen auto's langzaam voortbewegen. Jonas baant zich een weg tussen de auto's door. Aan de andere kant van de straat laat hij zich hossebossend op de stroom van voetgangers meedrijven. Iemand trekt aan zijn mouw. Het is een vrouwtje met een bruin gezicht in een veelkleurige jurk. Zij heeft een rode vergulde hoofddoek omgeknoopt, waaruit een lange donkere vlecht hangt. Op haar rug draagt zij een klein kind. Jonas blijft staan en kijkt omlaag naar de vrouw. Zij kijkt hem vragend aan en steekt haar handpalmen als een kommetje naar hem uit. Jonas schiet in de binnenzak van zijn jas en legt een bankbiljet in de holle handen van de vrouw. De vrouw neemt zijn linkerhand. Zij wijst naar de handlijnen en spreekt hem toe. Jonas denkt eraan om de walkman iets zachter te zetten. Hij doet het niet. Hij hoort de pianomuziek van Bach. Het vrouwtje glimlacht naar hem omhoog en haalt een verfrommelde papieren zakdoek tussen de vouwen van haar lange, wijde rok vandaan. Zij toont hem een klein stukje glas dat in het papier is gewikkeld, legt het terug en drukt de papieren zakdoek in zijn hand. Dan maakt zij een kruisteken over hem en verdwijnt in de menigte. Jonas stopt het geschenk in zijn broekzak en laat zich weer voortdrijven. Hij kijkt in de gezichten die op hem afkomen. Daaronder bevinden zich ook de twee gezichten van het paar uit de film. Zij duiken op en verdwijnen. Bij het verkeerslicht voor voetgangers staan de mensen dicht opeen. Jonas draait de muziek harder. Hij weet niet waar hij heen wil. Hij laat zich meedrijven, daalt de trap naar een metrostation af en stapt op de trein die net binnenloopt. Tegenover hem zit een vrouw in een goudglanzend broekpak. De vrouw leest een krant. betrokkenheid cia bewezen staat in grote zwarte letters op de eerste bladzijde. Tussen twee stations blijft de trein onder de grond staan. Hij blijft lang staan. De mensen staren voor zich uit. Jonas ziet dat ze niet spreken. De vrouw in goudglanzend broekpak leest. Zij slaat het blad niet om. Zij laat de krant in haar schoot zakken. Zij zucht en valt voorover op zijn knie, glijdt dan verder tot zij naast hem op de grond ligt. Er komt beweging in de metro. Jonas probeert de vrouw op de zitbank te heffen. Een man helpt hem. Ze leggen de vrouw op de bank. Ze schuiven de jas van de man onder haar hoofd. De vrouw ligt op haar rug. Haar benen hangen

[p. 73]

over de bank aan de kant van het middenpad. De toppen van haar schoenen raken net de grond. Het zijn zwarte schoenen met hoge hakken. Jonas neemt de walkman niet af wanneer de man tegen hem spreekt.

Zo meteen is zij weer beter, zegt hij en stapt uit.

Hij loopt door de betegelde gangen. Hij ziet hoe een man een vrouw bij haar schouders pakt en haar dooreenschudt. Hij staat op de roltrap die naar boven loopt. Hij bekijkt de affiches tegen de muren naast de roltrap. Een mooie vrouw in een witte cape zit op een wit paard. Voor een bruinieren fauteuil en een open haardvuur staan op een glimmend bruine tafel een stralend groene fles en een fonkelend kristallen glas. Een man met een pruik van golvende krullen zit in de toga van een rechter achter het stuur van een Japanse auto. Een meisje in een rooskleurige pyjama buigt zich voorover naar een zwarte kat. Een man en een vrouw omhelzen elkaar op de rand van een fontein. Twee zwijntjes staan op hun achterpoten tegen een laag houten hek en glimlachen.

Jonas stapt de straat op en loopt voort. Hier is het rustiger. Op enige afstand ziet hij een uithangbord met het opschrift speelsalon. Hij loopt erheen, opent de deur en treedt een grote ruimte zonder ramen binnen. De veelkleurige lichten van de speelautomaten knipperen in zijn ogen. Buiten hem is er niemand. De ene speelautomaat staat naast de andere. Jonas kiest een automaat uit en werpt er een munt in. Voor hij begint te spelen, draait hij de walkman harder. Hij leunt met zijn onderlijf tegen de gladde voorkant van de automaat. Soms heft hij de automaat een weinig op om de bal beter in de gewenste baan te sturen. Hij wint een vrije beurt. Hij maakt er geen gebruik van. Ineens is hem te binnen geschoten waar hij heen wil. Hij verlaat de speelsalon en slaat rechtsaf. Hij kijkt naar de etalages van de winkeltjes. Hij ziet onder het stof geraakte blikjes tonijn en potjes jam. Hij ziet een bord met het opschrift werk op maat, met daarnaast vier afzonderlijke schoenen en twee tubes schoensmeer. Hij ziet ouderwetse gebreide jurken met bruine en beige strepen op levensgrote poppen met zorgvuldig beschilderde gezichten. Hij loopt langs een muur. Hij neemt een spuitbus uit de zak van zijn leren jas. Hij drukt op de verstuiver en houdt de bus bij het lopen zo dat er een lange zwarte streep op de muur ontstaat. Onder een viaduct van de stadstram blijft hij staan en spuit de woorden johann sebastian bach op de muur. Met deze drie woorden vult hij de hele oppervlakte van de muur onder de sporen. Ondanks de luide pianomuziek hoort hij dof het gedruis van de tram die ju boven hem passeert.

[p. 74]

Zo'n vijftig meter voorbij de tunnel stuit hij op een hoog traliehek. In een cirkelboog staat rijkspsychiatrische instelling boven de poort. Jonas duwt de poort open en gaat langs een klein wachthuis. De man in het huisje kijkt even op. Jonas bevindt zich op een uitgestrekt ommuurd terrein, waarop met een vaste regelmaat mooie en oude, kwadratisch gebouwde huizen zijn geordend. Een aantal ervan hebben gelijkvloers gelegen terrassen of glazen veranda's. Grindpaden verbinden het ene paviljoen met het volgende. Tussen de huizen liggen groene plekken met hoge oude bomen.

Jonas draait de walkman zachter. Hij kijkt omhoog naar de hemel. De zon is ondergegaan. De kale boomtakken en de televisieantennes op de platte daken van de paviljoens steken zwart af tegen het gloeiende rood in het westen. Ongeschoren mannen met grijze gezichten komen in lichtblauwe pyjama's en gestreepte kamerjassen voorbij.

Jonas gaat zitten op een van de smeedijzeren banken. Op de bank naast hem zitten twee van deze mannen. Een van hen stroopt de mouw van zijn kamerjas en de mouw van zijn pyjama op, en toont de ander iets op zijn arm. De ander bevoelt diens arm en vertrekt zijn tandeloze mond tot zoiets als een lach.

Jonas wacht. Wanneer de eerste vlucht kraaien met een hoge boog over de muur van de inrichting vliegt, haalt hij de oortelefoon van zijn hoofd zodat die om zijn hals hangt. De vlucht strijkt op een van de kale bomen neer. De honderden kraaien op de boom zien eruit als loof. Zich uitrekkend, vervormend, samendrukkend trekken nog meer zwermen naderbij. Jonas spreidt zijn armen over de rugleuning van de bank en laat zijn hoofd achterover rusten. Het gekras van de kraaien dringt van alle kanten in zijn oren. Geleidelijk strijken steeds meer vogels op de bomen en de antennes neer. De zwermen verduisteren de rode avondhemel. Kreten en vleugelslagen beheersen de lucht.

Jonas glimlacht. Hij ziet dit schouwspel niet voor het eerst. Duizenden bonte kraaien komen hier bijeen. Ze slapen op de bomen en de antennes. De grindpaden, muren en trappen zijn bedekt met hun lichte gedroogde drek. Jonas ziet hoe ze steeds groter worden. Hij ziet hoe ze de mensen met hun scherpe snavels aanvallen en recht in het gezicht vliegen. Hij ziet hoe ze de mensen met hun klauwen bij de nek pakken, in de hemelen opheffen en naar de Russische steppen meevoeren. Hij sluit zijn ogen en luistert naar de muziek van de bonte kraaien.

[p. 75]

Het is donker. Jonas wacht bij een tramhalte. Hij ziet de tram van ver aankomen. De tram is helverlicht. Jonas stapt in en gaat zitten op een van de smalle houten planken waaruit de banken bestaan. Het is warm in de tram. De radiators zijn onder de zitplaatsen aangebracht, de warmte stijgt op door de spleten tussen de planken. Buiten hem en de bestuurder zijn er maar twee personen in de tram. Het zijn twee nonnen in lange donkerblauwe ordekleren. Om het hoofd dragen ze een kunstig gevouwen witte doek. Jonas ziet dat een van beide nonnen uit het verre Oosten afkomstig moet zijn. Zij is jong en dik, en heeft een rond, bruin, zuur gezicht. De tweede non is omstreeks de vijftig, lang en mager. Zij heeft een heldere en stralende blik, een dunne mond die aan de hoeken opwaarts krult. Haar wangen, voorhoofd en slapen zijn vol rimpels. Zij helt over naar de jongere non, legt een hand op haar dij, zegt iets en lacht. Jonas zou haar graag horen lachen. Hij heeft alweer de walkman opgezet en neemt die niet af. Hij kijkt uit het raam. Het heeft even geregend, de straten blinken zwart. Zoals in de film die Jonas heeft gezien, worden de lichten in de natheid weerspiegeld. Het gezicht van de blonde jonge vrouw uit de film duikt in de omlijsting van het raam op. Het rood, geel en groen van koplampen, lichtreclames, verkeerslichten en straatlantaarns trekken door het gezicht heen. Het gezicht van de blonde jonge vrouw uit de film doet hem aan het gezicht van het meisje denken. Jonas draait de walkman harder.

De nonnen stappen bij dezelfde tramhalte uit als hij. Hij reikt de lange, magere non de hand en helpt haar van het opstapje op het trottoir. Hij loopt een eindje door de straat, stapt dan een eethuis binnen met een gulden schoen boven de deur. Walm en lawaai slaan hem in het gezicht. Hij gaat naar de enige tafel die nog vrij is, een grote houten tafel zonder tafelkleed naast een jukebox. Voor hij plaats neemt, laat hij zijn ogen over de deels met blauwe balpen, deels met een oude typemachine beschreven kaartjes in de jukebox glijden. De bovenste helft van de meeste getypte woorden is zwart, de onderste rood. De o is nauwelijks waarneembaar. De achtergrond van de jukebox straalt blauw als mooi glas. Jonas werpt twee munten in de automaat en drukt op de toets naast de woorden as tears go by en rolling stones. Hij hoort niet of het lied wordt gespeeld. Hij gaat zitten aan de tafel. Een kelner met een wit schort voor zijn dikke buik, een massief hoofd en een zware dubbele kin poot zijn handen op de tafel neer en kijkt Jonas vragend aan. Jonas bestelt spaghetti en pils. De muziek in de walkman houdt op. Jonas doet de walkman van zijn riem en uj draait de cassette om. Dan maakt hij het apparaat weer vast aan zijn riem.

[p. 76]

De mannen aan de tafel naast hem draaien zich naar hem om en lachen. Jonas eet en drinkt snel. Hij heeft zijn leren jas uitgedaan. Het snoer van de walkman hangt over zijn pullover. Het hindert hem niet bij het eten. De mannen aan de tafel naast hem drinken bier uit grote glazen. Ze bewegen hun lippen en vertrekken hun gezichten. Telkens weer kijken ze in de richting van Jonas. Een van de mannen staat op en komt dichter bij. Hij blijft naast Jonas staan en spreekt hem aan. Jonas draait de walkman zachter. Uit de verte hoort hij de woorden van de man.

Doe dat ding van je hoofd, arrogante zak, zegt de man. Hier moeten we dat niet hebben.

Jonas zet de walkman harder. De man spreekt voort zonder dat Jonas verstaat wat hij zegt. Jonas brengt het laatste restje spaghetti met de vork naar zijn mond. De man slaat de vork uit zijn hand. De waard, die achter de tapkast bier in een glas schenkt, kijkt naar hen. Jonas neemt zijn bierglas. De man slaat het glas uit zijn hand. De kelner met de dubbele kin blijft bruusk staan. De man probeert Jonas de walkman van het hoofd te rukken. Jonas houdt het snoer vast. De man pakt Jonas bij de haren en duwt diens hoofd voorover tot zijn voorhoofd en neusrug tegen het bijna leeg gegeten bord slaan. Dan rukt hij diens hoofd weer omhoog. Rode saus druipt over het voorhoofd. Zonder weerstand te bieden laat Jonas zijn hoofd een tweede keer in het porseleinen bord drukken. Hij houdt het snoer vast. Hij verzet zich niet. De gasten, de kelner en de waard slaan het voorval gade. Ze grijpen niet in. Pas wanneer de man Jonas loslaat en naar zijn tafel terugkeert, gaat de waard op hem af en spreekt hem toe. Hij leidt hem naar de deur. De man gaat.

Met het papieren servet veegt Jonas de saus van zijn voorhoofd. Met een handbeweging maakt hij de kelner duidelijk dat hij wil betalen. Hij ziet de verontschuldigende gebaren van de kelner. Hij hoort de muziek van Bach. Hij betaalt de rekening, trekt zijn leren jas aan en verlaat het eethuis. Hij schuift zijn rechterhand onder zijn open leren jas en houdt het snoer weer vast.

Jonas loopt door de straten. Zijn huid en haar worden nat door een lichte motregen. Hij heeft het volume van de walkman op maximum gedraaid. Hij ziet vaag zijn weerspiegeling in een etalage. Hij ziet een rijzige, slanke jongeman met zachte gelaatstrekken en een bleke teint. Hij kiest voor een precieze richting. Hij loopt door een laan met kastanjes. In het voorbijgaan slaat hij kort en hard met zijn vuist op een stam. Hij loopt midden op

[p. 77]

straat. Zijn stappen schallen op het asfalt. Een chique zwarte auto komt met volle snelheid op hem af. Hij springt opzij en voelt hoe de buitenspiegel rakelings langs zijn heup gaat. Hij slaat een andere straat in. Hij neemt de spuitbus uit zijn jaszak en trekt een lange zwarte streep over de huismuren.

Voor een hoge voordeur blijft hij staan. Hij drukt op een van de knoppen naast de verlichte naambordjes. Zonder te horen of een stem door de intercom antwoordt, spreekt hij in de luidspreker.

Ik ben het, Jonas, zegt hij.

Hij wacht even.

Ik ben het, Jonas. Ik ben het, Jonas. Jonas, herhaalt hij, op de maat van de muziek.

Hij zet zich schrap tegen de voordeur. Na een paar seconden geeft de deur mee en gaat open. Jonas loopt langs twee zwarte vuilnisemmers en brievenbussen die goudgeel glinsteren in het schemerdonker. Zijn blik valt op de naam van de fotografe op een van de bussen. Hij gaat de afgesleten stenen treden op tot de eerste verdieping en ziet de vertrouwde tekening aan de muur, het hoofd van een kleurling met talrijke vlechtjes. Voor een donkerbruine deur blijft hij staan en drukt op de bel. Wanneer de fotografe opendoet, draait hij de walkman zachter. Hij laat hem op zijn hoofd.

Hij betreedt de bruinrode tegelvloer van de ruime, hoge hal. De hal heeft geen ramen. De brede witte vleugeldeur naar de woonkamer van de fotografe staat halfopen. De fotografe glimlacht over haar schouder heen en loopt door de deur. Jonas blijft even in de hal staan. Voor de plafondlamp bengelt een vliegtuigje van schril rooskleurig plastic. Hij heeft het bij een kermistent gekocht, opgeblazen en aan de fotografe cadeau gegeven. Zij heeft het in de hal gehangen. In een hoek van de hal staan oude stoelen en versleten of ingezakte leren fauteuils opeengestapeld. Tegen een van de vuile witte muren staat een opgevouwen droogrek voor wasgoed, tegen een andere een hoge metalen trapleer. Op een houten stoel ligt een stapel oude kranten. Lege mineraalwaterflessen staan op de grond. Aan een zelfde muur zijn naast elkaar een grote ovale spiegel en een affiche van bijna twee meter hoog en anderhalve meter breed opgehangen. Op de affiche zijn twee mannen in kostuum afgebeeld die met opengesperde monden tussen lila wolken zweven. Uit de opengesperde mond van de een valt telkens de verkleinde afbeelding van de ander. Naast de hoge witte vleugeldeur staan twee paraplu's opgezet, een grote zwarte en een kleine grijze. De handgreep van de grijze paraplu is felrood.

[p. 78]

Jonas gaat voor de spiegel staan. Hij hoort hoe de fotografe door de open deur zijn naam roept.

Ik kom eraan, antwoordt hij.

Hij bekijkt zichzelf opnieuw in de spiegel. Hij nadert zijn gezicht tot vlak bij het glas. Zijn ogen zijn lichtgroen. Zijn wimpers zijn zwart. Hij heft zijn linkerhand op en trekt met zijn wijsvinger de donkere ringen onder zijn ogen na. De huid onder de ogen is dun. Hij strijkt over zijn wangen. Het gezicht is zo goed als onbehaard. Hij plant zijn handen strak tegen zijn dijen en staat kaarsrecht voor de spiegel.

Dat ben ik. Ik ben het, Jonas, zegt hij zacht.

Jij bent het, Jonas, zegt de fotografe, die naast hem is komen staan, en glimlacht. Ook zij plant haar handen strak tegen haar dijen. Ze kijken elkaar in de spiegel aan. De fotografe is klein en ongeveer tien jaar ouder dan hij. Zij draagt een witte stofjas. In de spiegel zien ze er even oud uit. Jonas legt zijn arm over haar schouder. Hij volgt haar in de ruime, heldere, zo goed als lege woonkamer. Ze gaan zitten aan een kleine tafel.

Ik ben moe, zegt de fotografe. Ik ben pas een half uur terug van een modeshow waar ik foto's nam. Daarvoor had ik een afspraak met die schrijver. Ik moest bij hem thuis een portret van hem maken. Het was slopend. Zijn gezicht beviel me niet. Het is niet makkelijk om iemand te fotograferen als je zijn gezicht niet mag.

Ik heb twee nonnen gezien, zegt Jonas.

Waarom neem je je walkman niet af, zegt de fotografe.

Nee, zegt Jonas. Ik kan je horen. Ik versta je.

Twee nonnen, zegt de fotografe.

Ik zou vanavond hier willen slapen, zegt Jonas. Kan ik blijven.

Ik ben moe, zegt de fotografe. Ik heb een drukke dag gehad. Je kunt hier blijven, als je wilt.

Ze gaan de donkere kamer in. Het bed van de fotografe staat in de donkere kamer. De donkere kamer is de enige rustige kamer in de flat. De fotografe knipt het rode licht aan. De ruimte wordt er zwakjes door verlicht. De fotografe doet haar witte stofjas uit en gaat in bed liggen. Jonas kleedt zich uit en kruipt naast haar. Hij tast naar haar lichaam. Zij trekt zich niet terug. Ze bewegen langzaam. Hun naakte lijven gloeien in het rode licht van de lamp als in de weerschijn van een verwoestende brand. Jonas neemt de walkman niet af. Hij draait hem harder. Hij hoort de stem van de fotografe niet meer. Hij heeft het zwarte doosje aan de binnenrand van het bed gelegd. Soms verschuift het een eindje. Het snoer ligt tussen

[p. 79]

hun beide lijven verzonken. Bij een bruuske beweging van de fotografe komt het snoer plots rond haar hals te liggen. Jonas glimlacht en trekt de lus speels iets strakker aan. De fotografe gaat overeind zitten. Jonas kijkt naar haar op. De muziek van Bach dreunt in zijn oren.

Het meisje. De vrouwen.

Beiden zijn in hun beweging verstard. Dan verslapt Jonas zijn greep en neemt het snoer zachtjes van de hals van de vrouw. De fotografe legt haar hoofd op zijn borst.

Laten we slapen, zegt Jonas.

Vertaling Jan H Mysjkin

[p. 80]