Lust en Gratie. Jaargang 12

[p. 29]

Maaike Meijer
‘And all your body asking still for mine’
Inleiding tot de sonnetten van Vita Sackville-West

Er zijn mensen die tot een andere tijd behoren dan die waarin ze leven. Vita Sackville-West was zo iemand: ze was puur elizabethaans. Shakespeare en John Donne hadden haar leer-meesters en vrienden kunnen zijn. Of andersom natuurlijk: Vita, dan Vitus of Vitello genaamd, had de leermeester en vriend kunnen zijn van Shakespeare en Donne.

Vita Sackville-West (1892-1962) leefde met de Engelse geschiedenis. Ze groeide er letterlijk in op. Het hobbelpaard waarmee ze speelde, had in de zeventiende eeuw toebehoord aan de vierde graaf van Dorset. Grootgebracht op de uitgestrekte landgoederen van het kasteel Knole doolde ze vaak door de driehonderd kamers en zalen, en voedde ze haar rijke fantasie met de historische taferelen die zich daar hadden afgespeeld. Haar eerste (tiener)gedichten waren ballades over lang geleden gestorven familieleden die met Willem de Veroveraar naar Engeland waren gekomen. Op de voor ons onvoorstelbaar jeugdige leeftijd van veertien jaar schreef Vita al een roman (The Tale of a Cavalier) en lange toneelstukken in het Frans, geheel in alexandrijnen. Een tweede roman, Richelieu, ook in het Frans, was gereed voor haar zestiende jaar en besloeg 370 pagina's. Het schrijven van teksten die zich onveranderlijk in grandioze historische settings afspeelden, was haar grootste genoegen. Het leek alsof de geschiedenis voor haar werkelijker was dan haar eigen tijd: de eeuwwende van 1900. Niemand die dit overigens beter heeft gezien dan Virginia Woolf, de vriendin met wie Vita veel later een amitié amoureuse onderhield.

Daarom is het begin van Virginia's roman Orlando - waar Orlando in de zeventiende eeuw een passie beleeft met de Russische prinses Sacha - het onvergetelijkst. Virginia zag Orlando/Vita als de beeldschone renaissance-prins, die zij in sommige opzichten ook altijd is gebleven.

Al Vita's ijverig bij elkaar gepende jeugdwerk bleef ongepubliceerd. Zij liet een drama in verzen in 1909 in eigen beheer drukken - ze was toen achttien jaar oud. In 1915 verscheen tijdens de oorlog nog een bundel in eigen beheer. Vita's officiële debuut viel in 1917, toen Poems of West and

[p. 30]

East uitkwam bij Bodley Head. Ze kreeg direct gunstige kritieken, en dit beeld bleef bepalend. Gemiddeld elke twee jaar verscheen van Vita een bundel, roman, biografie of (vanaf midden jaren dertig) een tuinboek. Gezien de forse vaart die haar produktie nam - ze schreef tot haar dood in 1962 in dit tempo - is het geen wonder dat ze ook elf sonnetten op een dag kon schrijven. Deze elf sonnetten worden in dit nummer van Lust & Gratie gepubliceerd. Ze maken deel uit van een cyclus van tweeëntwintig gedichten. Het zijn mooie sonnetten, in een fraaie vertaling van Chawwa Wijnberg. Niet alleen qua vorm Shakespeare-sonnetten (drie kwatrijnen en een tweeregelig distichon, met de wending vaak aan het einde van de twaalfde regel), maar ook qua inhoud sterk teruggrijpend op de elizabethaanse poëtische liefdestaal. Bovendien gaat het hier onmiskenbaar om lesbische sonnetten, waarbij de ik-figuur de positie kiest van de trotse minnaar, die zich sterk bewust is van de eigen erotische capaciteiten.

Alvorens iets te vertellen uit de chronique scandaleuse (voor ons amusante, omdat wij gelukkig niet verwikkeld zijn in Vita's complexe liefdesaffaires) die de ontstaansgeschiedenis van deze sonnetten vormt, ga ik eerst in op de sonnetten zoals ze zich aan de lezer voordoen. Een bewaard gebleven gedicht overleeft zijn context immers. Shakespeare's onsterfelijke sonnetten (‘Shall I compare thee to a summer's day? / Thou art more lovely and more temperate’) hebben voor de genietende lezers ook geen gram uitleg nodig. Vita's sonnetten laten een ritme zien (jambische pentameters, zoals het hoort in een Shakespeare-sonnet) en een enigszins archaïserende taal. De eerste regels geven vaak het beknopte ‘programma’ voor het hele vers. Verder is er klassieke, masculiene beeldspraak (de geliefde wordt bijvoorbeeld vergeleken met een citadel die moet worden veroverd of behouden) en er zijn vele inversies (omkeringen van de woordvolgorde) zoals in het zesde sonnet:

We both have known your beauty, both enjoyed
our passion, as a shared and secret thing;
On that account, each other we avoid.

De beschreven verhouding heeft het karakter van een driehoeksrelatie: de geliefde moet worden gedeeld met een medeminnaar waarbij er een haast even intense relatie van haat, jaloezie en nieuwsgierigheid met de rivaal ontstaat als met de geliefde zelf. Het interessante is dat Vita daardoor cultureel gezien de positie inneemt van de mannelijke rivaal. Eve Sedwick beschreef in Between Men dat de relaties tussen mannen gestructureerd

[p. 31]

worden via vrouwen. Rivaliteit, ook rivaliteit om het bezit van een geliefde, is een krachtig verbindend element tussen mannen. Vita neemt die ‘mannelijke’ positie in, maar ze herschrijft deze tegelijk in lesbische zin. In een aantal gedichten, bijvoorbeeld in het derde sonnet, klinkt de vrees door dat zij zich toch niet met de eerste, mannelijke minnaar zal kunnen meten:

Now am I helpless since my mortal foe
Is one I cannot meet on equal ground;
He has advantages he does not know;
His hands are free; my hands by thongs are bound.

Het niet met open vizier kunnen rivaliseren om de geliefde heeft alles te maken met het feit dat het gaat om een heteroseksuele versus een lesbische affaire. De lesbische liefde moet geheim blijven - althans in Vita's tijd. Ook dat spreekt uit enkele van deze sonnetten. Interessant is dat Vita's poëtische inname van de mannelijke rol sterke gelijkenissen vertoont met de wijze waarop Elly de Waard heden ten dage gebruikmaakt van het klassieke heteroseksuele liefdesidioom en dat ten dienst stelt aan lesbische doeleinden. Evenals Sackville-West valt De Waard regelmatig terug op de zeventiende-eeuwse taal en conventies.

Voor de chronique scandaleuse, de context waarbinnen deze cyclus is ontstaan, kunnen we terecht bij de meeslepende biografie van Victoria Glendinning. Glendinning vertelt hoe de Nicholsons in 1927 het jonge echtpaar Roy en Mary Campbell ontmoeten, die vlakbij Long Barn - de residentie van de Nicolsons - zijn komen wonen. Roy is een talentvolle Zuidafrikaanse dichter, die zich in Engeland wil vestigen. Mary is een schilder en een beeldschone donkere bohémienne: ze gaat vaak gekleed in broeken als een ‘little lord Fauntleroy’ . Vanwege zijn zwervende leven tot nu toe maakt Roy op Harold de indruk van ‘another Rimbaud’. De vriendschap tussen de Nicolsons en de Campbells bloeit, totdat Mary Vita op 2 september 1927 op zeer directe wijze verleidt. Vanaf dat moment zien Vita en Mary elkaar elke dag, meestal 's avonds; ze wandelen door de bossen en de lanen en bedrijven op intense wijze de liefde. Ondertussen heeft Vita ook nog een ‘amitié amoureuse’ met Virginia Woolf, en daarnaast heeft ze af en toe nog een one night stand met een andere Mary: Mary Hutchinson. Om de zaken nog verder te compliceren mogen de Campbells in een

[p. 32]

cottage op Long Barn komen wonen - zonder huur te betalen, want ze zijn arm. Roy weet echter nog van niets. Als hij enkele maanden later verneemt wat zich tussen Vita en Mary afspeelt, breekt de hel los op Long Barn: er volgen eindeloze scènes tussen Roy, Mary en Vita in wisselende samenstellingen, waarbij Vita uiteindelijk van Mary afziet uit respect voor Roy, die zij mocht. Roy mocht haar ook. ‘I am tired of trying to hate you’, schrijft hij haar. In feite hebben de ‘mannen’ (Vita en Roy) onder elkaar over Mary beschikt, die tegen deze gang van zaken dan ook heftig protesteert. Vita voelt zich desalniettemin steeds ellendiger en bezoekt Virginia Woolf:

and poured out the whole horrid saga and its subplots.
Virginia was astringent (‘I hate being bored’), critical,
slightly disgusted and - as she later admitted - jealous. She
told Vita she was making a mess of her life and muddling all
her relationships. Vita was reduced to tears. - Glendinning blz 184

Direct na dit drama schreef Vita de eerste elf sonnetten van deze cyclus in één avond. Aan Harold - die intussen in Berlijn werkte - schreef ze ‘Unfortunately they (de sonnetten) are so b.s. [the Nicholson's code-word for “homosexual”; from “back-stairs”] that they are quite unprintable. But I feel they acted as a sort of catharsis to agreat many pent-up feelings.’ Toch heeft deze catharsis-poezie de decennia overleefd die ons van haar ontstaan in 1927 scheiden. Zij wordt hier voor het eerst gepubliceerd. Veel van deze verzen zijn nog altijd buitengewoon genietbaar. Lees en oordeel zelf.

Literatuur

Victoria Glendinning, Vita; the Life of Vita Sackville-West Penguin, Harmondsworth, 1983

Eve Kosofsky Sedgwick, Between Men English Literature and Male Homosocial Desire Columbia University Press New-York

[p. 33]