Lust en Gratie. Jaargang 11

[p. 95]

Sarah Verroen
Dag, mooie boezem
De ontvangst van Rosita Steenbeeks ‘De laatste vrouw’

Iedereen verwachtte dat het een geheide bestseller zou worden. De eerste oplage van Rosita Steenbeeks De laatste vrouw bedroeg tienduizend exemplaren, de vertaalrechten van de roman werden aan diverse landen verkocht en er was meteen sprake van een verfilming. Toch zou je voorzichtig kunnen stellen dat het boek in Nederland niet echt lijkt aan te slaan. De laatste vrouw komt niet voor op de bestsellerlijsten, de interviews met de schrijfster stagneren en de aandacht van serieuze recensenten is mondjesmaat. Hoe komt dat? Is het niet vreemd dat een autobiografische roman, waarin zowel het liefdesleven van Moravia als Fellini is verwerkt, zo weinig publieke belangstelling wekt? Ligt het niet erg voor de hand dat een erotisch prikkelend verhaal, opgetekend door een mooie en intelligente vrouw, in vliegend tempo de winkels uitgaat?

Kennelijk niet. Ongetwijfeld bestaat er in de literatuur een koppig verband tussen seks en hoge verkoopcijfers. Maar hoewel er nog nooit zoveel belangstelling voor het thema is geweest als de laatste jaren, is tegelijkertijd het lezerspubliek niet altijd geneigd even gretig te reageren op de enthousiaste verkoopmethoden van het boekenbedrijf. Er is nog een aantal andere voorwaarden nodig om een boek tot een bestseller te maken, en daaraan voldoet de literaire verwerking van Steenbeeks erotische belevenissen blijkbaar niet. Op dit moment doet haar roman dan ook weinig stof opwaaien.

Op zichzelf is De laatste vrouw een aardige roman die leest als een trein. In stilistisch opzicht veroorlooft de auteur zich nogal wat slordigheden, maar Steenbeek is in staat meeslepende personages neer te zetten die spits getoonzette dialogen met elkaar voeren. Suzanne, de vrouwelijke hoofdpersoon uit De laatste vrouw, onderhoudt seksuele relaties met oudere mannen die haar al dan niet in financieel opzicht onderhouden. Net als Connie Palmens hoofdpersoon uit De wetten raakt Suzanne niet zozeer opgewonden door de lichamelijke kwaliteiten van haar minnaars als wel door hun geestelijke bagage. Indringende gesprekken, vaderlijke zorg en doorleefde wijsheid brengen haar in vervoering en ze kiest haar geliefden

[p. 96]

uit op hun intellectuele vermogens en artistieke prestaties. Het was Suzanne's vader die haar opzadelde met de chronische angst om te kort te schieten, en zij compenseert haar onzekerheid door oudere en liefst machtige mannen te verleiden die zich bij voorkeur vol extase in haar moeten verliezen. Steenbeeks hoofdpersonage is zowel romantisch als hoogst naïef. Zij wil ‘groots en meeslepend’ leven, flonkeren in de intieme nabijheid van belangrijke kunstenaars, maar in de praktijk wringt zij zich in de meest onnatuurlijke bochten om haar minnaars te behagen. Suzanne is dan ook niet de fatale vrouw die ze graag wil zijn. Eerder is zij zelf degene die voortdurend hoge verwachtingen koestert en veelvuldig lijdt onder de liefde.

Steenbeeks roman werd over het algemeen door de recensenten oppervlakkig gelezen. Men concentreerde zich vooral op de autobiografische achtergronden van De laatste vrouw en sommigen ergerden zich merkbaar aan de narcistische toon waarop de schrijfster het onthutsende uiterlijk van Suzanne laat becommentariëren door haar bewonderaars. Enkele scribenten cultiveerden in hun recensies een venijnige toon die enigszins verdacht aandoet. Zo schrijft Doris Grootenboer, een recensente van het Algemeen Dagblad, dat Rosita Steenbeek op haar boekpresentatie als ‘een volleerde pin-up’ op het biljart van kunstsociëteit Arti plaats neemt. Volgens Grootenboer is De laatste vrouw:

een aaneenschakeling van dialogen, sappige details en Romeinse avonturen. De ik-figuur Suzanne zet zichzelf op Bouquet-reeksachtige wijze neer, als de ultieme liefde (vandaar de titel) in het leven van drie oudere mannen, die ze met haar vader vereenzelvigt. [...] Het manco van de roman is de totale oppervlakkigheid. [...] Geen diepgang, geen cultuur, hoewel ze zich daar in Rome en Sicilië midden in bevindt. Natuurlijk, De laatste vrouw is trefzeker en vlot geschreven, recht voor zijn raap, maar niet erg literair of verbeeldingrijk. En Steenbeek is ijdel. We lezen voortdurend hoe geweldig de mannen haar vinden, hoe ze niet zonder haar kunnen, hoe super aantrekkelijk ze is. Steenbeek wilde een roes van hart, ziel en zinnen oproepen, maar ze geeft niet het gevoel werkelijke passie beleefd te hebben. In dit boek blijft het allemaal aan de buitenkant. Maar ja, wie wat meer wil weten over wat Fellini in bed prevelt of over Moravia's SM-gevoelens en hoe welbespraakt de heren en de dame zijn, moet het boek beslist lezen. [...]

[p. 97]

Vader Steenbeek, die er in het boek uitkomt als een provocerende, irrationele, kleurrijke, erudiete driftkop, is ook bij de presentatie. Maar het eerste exemplaar had hij toch niet in ontvangt willen nemen.

In haar recensie maakt Grootenboer bepaald niet de indruk enige objectiviteit na te streven. Ze lijkt eerder een tikje jaloers op Steenbeek en schaart zich onverschrokken aan de kant van de vaderfiguur, die in werkelijkheid het slachtoffer is geworden, zo suggereert Grootenboer, van Steenbeeks ijdele manipulaties en dan ook terecht weigert het eerste exemplaar van De laatste vrouw in ontvangst te nemen. De recensent als kuise heldin, op de bres voor minder aangenaam beschreven personages en benadeelde familieleden van de auteur. Zou je misschien nog kunnen veronderstellen dat Grootenboers opmerkelijke toon werd ingegeven door vrouwelijke competitiedrang, ook sommige mannen wonden zich op een eigenaardige manier op over De laatste vrouw.

Spijkers, de huiscolumnist van de Panorama, merkte op dat Rosita Steenbeek nog het meeste wegheeft van een ordinaire groupie.

Nadat zij hier een tijdje had geschnabbeld in Yab Yum en - vrij naar Theo van Gogh ook nog even de Brood-groupie uithing bij Herman, achtte Rosita zichzelf klaar voor het grote werk. Zij vertrok naar Rome en solliciteerde zich daar suf naar rolletjes in de een of andere Italiaanse film. [...] Hoeveel gerontofilie gezond is voor een relatief jonge vrouw, is een vraag die in dit boek niet wordt beantwoord. Hoe je een oude doch geniale geilaard het hoofd op hol brengt, blijft eveneens onduidelijk. ‘Ciao, bella pettyona’, schijnt Fellini haar bij hun eerste ontmoeting te hebben toeggevoegd. ‘Dag, mooie boezem.’ Dat Frederico een uitgesproken liefhebber was van dit typisch vrouwelijke lichaamsdeel, is uit vrijwel al zijn films op te maken. Anita Ekberg kreeg haar rol in La dolce Vita echt niet omdat zij zo'n buitengewoon getalenteerd actrice was. En hoe oud zo'n man dan ook is, voor iemand met Fellini's reputatie en macht valt er natuurlijk altijd wel wat te ritselen. [...] Maar Rosita vist in De laatste vrouw niet zozeer naar schouderklopjes die haar uiterlijk betreffen. Neen, de schrijfster wil ons bovenal duidelijk maken dat zij boeiend en intelligent genoeg is om grote geesten als Fellini en Moravia te boeien.

[p. 98]

Spijkers sprak als columnist uit waar de meeste recensenten te netjes voor waren. Rosita Steenbeek is een opportuniste die ‘geniale geilaards’ in haar vrouwelijke netten verstrikte om haar naam in de literatuur te kunnen vestigen. Zijzelf verzamelde slechts sappige informatie en het boek schreef verder zichzelf. Op de ‘geniale’ inspiratie van ‘geilaards’ die zich lieten beetnemen door een ‘relatief jonge’ groupie.

Vrouwen die over seks schrijven zijn altijd een tikje verdacht. Hun zedelijk peil staat al gauw ter discussie en men vraagt zich af welke duistere krachten de schrijfster in kwestie drijven. Toen ik zelf ooit een column over erotiek schreef in een bekend maandblad vroeg de hoofdredacteur zich verbaasd af hoe ik als gebonden vrouw mijn ‘research deed’. En een literair criticus weigerde ooit te geloven dat ik Ronald Gipharts debuut in literair opzicht beneden de maat vond, omdat volgens zijn zeggen het boek helemaal binnen mijn ‘specialisme’ viel. De criticus veronderstelde dat ik elke seksueel getinte roman automatisch als een meesterwerk beschouwde.

Vrouwen die over seks schrijven, moeten haast wel geobsedeerd zijn door het onderwerp, zo lijkt men te geloven. Eigenlijk geven ze daarmee blijk van een discutabele mentaliteit en een kreupel denkvermogen. Tenzij het thema natuurlijk weer zo chic verpakt is dat men zich overtuigend in de luren laat leggen. Connie Palmens hoofdpersoon viel op oudere mannen, maar in de eerste plaats op hun filosofische gedachtengoed en de critici schreven over het algemeen lovend over De wetten. Palmen werd in tegenstelling tot Steenbeek als een serieuze auteur beschouwd en haar roman kreeg dan ook gedegen reacties. Vooral de mannelijke critici leken zich enigszins gevleid te voelen door Palmens lovende commentaar op vergrijsde minnaars en gaven blijk van een welwillende blik.

Iedere schrijver verdient ernstig commentaar op zijn werk, al riep Steenbeek de donkere bui wel een beetje over zichzelf af door in interviews telkens weer te benadrukken hoe intiem ze had verkeerd met haar inmiddels overleden minnaars. Ze gaf weinig inzicht in haar literaire opvattingen en vertelde welwillend over haar erotische avonturen. Kosmopolitisch en elegant zette zij een fatale vrouw neer, maar helaas horen wij nu eenmaal met graag over vrouwen die beweren dat ze de liefdeskunst beheersen. Veel liever vernemen wij over problematische relaties en teleurstellende ervaringen. Seks is in de mode,

[p. 99]

het is waar, maar dan alleen als de beschreven dilemma's herkenbaar zijn en van toepassing zijn op de lezer zelf.

Misschien is de reactie van Doris Grootenboer wel representatief te noemen voor de totale ontvangst van De laatste vrouw. Men vindt Rosita Steenbeek niet aardig of sympathiek, want ze is niet bescheiden genoeg. Ze schept op over haar beroemde connecties en haar eigen bedprestaties en maakt helemaal geen serieuze indruk. Telkens zijn het buiten-literaire argumenten die worden aangedragen om de schrijfster in een dubieus daglicht te stellen. Want wie het stapeltje recensies doorneemt, stuit slechts op één werkelijk serieuze kritiek. Het was Jessica Durlacher die in Vrij Nederland een beschouwing schreef, waarin ze De laatste vrouw op gedegen en kritische toon analyseerde. Terecht: elke schrijver heeft immers het onvervreemdbare recht om niet op zijn autobiografie, maar op de eventuele literaire verwerking daarvan beoordeeld te worden.

Toyen, Erotic Drawing, 1936