Lust en Gratie. Jaargang 11

[p. 119]

Ernst & Mijmering

[p. 121]

Ida Boelhouwer
Wie schrijft die blijft
Over de functie van poëzie

Als poëzie je vak is, zoals bij mij, dan is het niet eenvoudig om over carrièreplanning en pensioenpremies mee te praten.

Daarom vond ik het zo prettig dat er dit voorjaar het boek What is found there van Adrienne Rich uitkwam. Deze Amerikaanse dichteres, die menig essay aan poëzie heeft gewijd, benadrukt hierin nog eens de moed van dichters om in materieel opzicht risico's te nemen; het risico van de deeltijdbaan, de mindere baan, of zelfs van werkloosheid. In deze tijd, met het steeds groter wordende taboe op armoede en met het ideaalbeeld van Sylvia Thoth op het netvlies, betekent het besef dat je voor dichter geboren bent ook een aanvaarding van het feit dat je een leven in de marge gaat leiden. Want poëzie is een randverschijnsel geworden.

Adrienne Rich heeft haar boek geschreven om te laten zien hoe poëzie niet aan de rand, maar in het hart van de maatschappij zou horen te bewegen. ‘It is difficult/ to get the news from poems/ yet men die miserably every day/ for lack/ of what is found there’ is een citaat uit een gedicht van William Carlos Williams en fungeert als motto (en deels als titel) van haar boek.

Schrijven over de behoefte aan liefde in de wirwar van een mensenleven legt de verbinding naar die behoefte bij anderen. ‘Soms als we dreigen te stikken, luisteren we naar een Khaled-cassette, dan kunnen we weer even ademhalen.’ Jonge Algerijnen die hun verlangen verwoord horen in de poëtische woorden van de steeds meer beroemde popmuzikant.

In het ‘vrije’ Westen, waar alles gezegd mag worden, is het probleem volgens Rich dat de poëzie zèlf onder huisarrest staat. In een klein literair wereldje worden gedichten geanalyseerd en beoordeeld volgens stijlnormen die in de mode zijn, en zo zijn beroofd van hun eigenlijke functie: gehoord worden.

‘Who saw the bird named Sanderling’ en gaf hem die haast liefkozende naam? Ooit gaf men namen door eerst de klank op de tong te proeven. Zoals goede poëzie het individuele verlangen van een lezer wakker kust, en daarmee het vermogen om een richting in het leven uit te gaan.

[p. 122]

In het indrukwekkende gedicht ‘Chemin de Fer’ van Elisabeth Bishop klinkt het verlangen om de wereld wakker te maken met een schreeuw om liefde.

Alone on the railroad track
I walked with pounding heart

Rebellie ontstaat gewoonlijk in eenzaamheid en pas als je die durft te leven, merk je dat je daarin met velen bent verbonden.

De ik van het gedicht komt bij een kleine vijver die als een glanzende traan alle verwondingen heeft opgeslagen. Daar woont de ‘dirty hermit’ die zijn geweer afschiet, zodat de bomen schudden en het water van de vijver rimpelt.

‘Love should be put into action!’
screamed the old hermit.
Across the pond an echo
tried and tried to confirm it.

Als mens weten we volgens Rich nauwelijks meer wat het is om echt stil te zijn en te voelen wat er dan is. Om de dirty hermit toe te laten. En daarmee de poëzie in ons leven.

Het mooiste hoofdstuk vind ik - misschien als dichter - ‘To invent what we desire’. Het is bedoeld als een soort program en als een hart onder de riem voor de aan zijn/haar nut twijfelende dichter. Wie schrijft die blijft, daar komt het eigenlijk op neer. Het gaat om het serieus nemen van verlangens door ze vorm te geven, zodat je er steeds naar kunt terugkeren om dat wat je te zeggen hebt te lezen en dus te herinneren, of om het te verfijnen en dieper inhoud te geven. Dat kan bepalend zijn voor je ontwikkeling en ook gewoon heerlijk om te doen.

Rich schrijft hoe zijzelf, toen ze in de twintig was, door de dichter Wallace Stevens het juiste spoor gewezen werd: ‘It has to be lìving to learn the speech of the place.’

En als eenmaal de tijd waarin je leeft door jou gezien en begrepen is, kan de revolutie beginnen:

Throw away the lights, the definitions
And say of what you see in de dark

[p. 123]

 

That it is this or it is that,

 

But do not use the rotted names.

Geen geleend woordgebruik en afgekeken ritmen; laat zien dat jíj het bent die in dat onbekende kijkt. Taal die uit je hart komt, zal de beweging brengen.

Het gaat Rich vooral om het horen van die groepen mensen die in hun leven al genoeg mystificatie hebben meegemaakt; zij kunnen zich niet de positie van de witte avant-gardejongens permitteren en hebben de traditionele vormen nodig om zo helder mogelijk over te komen.

Het is Rich' ideaal om poëzievoordrachten te horen op alle openbare plaatsen, van ervaren en onervaren dichters door elkaar, zonder het uitloven van prijzen - omdat er gewoon geen beste dichter kan zijn in haar opzet - maar met inzamelingen voor goede doelen.

Ik moet denken aan Ozons Letterboard en ik denk dat Adrienne Rich dit een goede tussenvorm zou vinden. Diana Ozon is hoofdredacteur van een via de computer te volgen poëziebulletin, waaraan je zelf ook moeiteloos kunt meedoen. Het niet gebonden zijn aan context of thema's, wat Ozon de ‘open eeuwigheidsstructuur’ noemt en het feit dat er geen concurrentie is, spreken me aan. Al zou ik het bladzijde-wit missen. Het bladzijde-wit, dat als een gids waakt over een gedicht en een blijvend spoor uitzet. En ik zou ook het vasthouden van bladzijden missen: het omslaan en weer terugkijken, die verliefde handelingen.

Ik fantaseer een tot aan de nok gevulde zaal, de ramen open:

hoort, 't is de wind, 't is de wind, 't is de wind, en zoekende
zucht hij om rust te vinden - Gezelle.

Binnen wordt er gebladerd, en gelezen, en gebladerd. In bundels van eigen keuze die zwijgend worden uitgewisseld. Er is geen ander geluid dan dat van de ademhaling binnen, en buiten, en van het bladeren.

Hoe zal dat aflopen?

Adrienne Rich, What is found there - Notebooks on poetry and politics. W.W. Norton & Company, New York, 1994.