Lust en Gratie. Jaargang 10

[p. 4]

[Nummer 40]

Alinea
• Virginia Woolf

‘Ik ben bang voor jullie allemaal. Ik ben bang voor de schok van zinnelijke gewaarwording die mij bespringt, omdat ik dit niet kan verwerken zoals jullie - ik kan het ene moment niet met het volgende versmelten. Voor mij zijn ze allemaal op zichzelf staand, allemaal van geweld vervuld; en als ik neerval onder de schok van de sprong van het moment, zullen jullie je op mij werpen en mij in stukken scheuren. Ik heb geen enkel doel voor ogen. Ik weet niet hoe ik minuut moet laten overgaan in minuut, uur in uur, hoe ze door een natuurlijk proces op te lossen tot ze één volledige en ondeelbare massa vormen, die jullie het leven noemen. Omdat jullie een doel voor ogen hebben - die ene persoon, nietwaar, naast wie je wilt zitten, een idee, nietwaar, je schoonheid, nietwaar? terwijl ik het niet weet - gaan jullie dagen en uren voorbij als de takken van de bomen en het effen groen van de ruiterpaden in het bos aan een jachthond die, de lucht gevonden, fel voortjaagt. Maar er is geen enkele geur, geen enkel lichaam, niets dat ik volgen kan. En ik heb geen gezicht. Ik ben als het schuim dat voortijlt over het strand of het maanlicht dat als een pijl neervalt hier op een blik, daar op de piek van de gepantserde zeedistel, of op een bot, of op een halfafgevreten bootje. Gedreven, warrel ik door gewelven, fladder ik als een stuk papier tegen de stenen van eindeloze gangen op, en ik moet mijn hand tegen de muur drukken om mij weer terug te trekken in mijzelf.’

De alinea is een kleine, natuurlijke eenheid van woorden. Zij bevat twee, misschien drie zinnen die een mededeling doen; dit zijn de zinnen die niet hun betekenis verliezen wanneer je de andere zou schrappen, wel hun glans en diepte. Ze hebben ieder een omgeving nodig van in elkaar grijpende, elkaars kleur en atmosfeer bevestigende, kortere en langere zinnen. Die omgeving is de alinea, en de lengte ervan valt samen met de reikwijdte van de centrale zinnen. Zoals de echo van een stem in de bergen een natuurlijk bereik heeft, of de kring van rimpels rond een regendruppel in de vijver, of het geheugen voor straatnamen van een taxichauffeur.

Voor een schrijfster die het moment wil vatten (‘I mean to eliminate all waste, deadness, superfluity: to give the moment whole; whatever it includes. Say

[p. 5]

that the moment is a combination of thought; sensation; the voice of the sea’) is de roman een dichtverweven, onafzienbare stroom van levensverhalen en de alinea het moment zelf. Ze neemt het in handen. Opgetild uit de tijd keert het moment naar binnen en zoekt een eigen logica. Ze neemt alle toevallige, ongelijksoortige kenmerken ervan met een diepe concentratie in zich op, net zolang tot ze onder haar blik een innerlijke samenhang beginnen te vertonen, en laat het moment weer los. De stem die aan het woord is ademt in en steekt van wal, de zinnen zetten zich in beweging, vinden elkaar en verstrijken, ze rondt de laatste af in een zucht, een bevroren ogenblik staart ze in de verte, dan ontwaakt ze met een lichte schok, merkt de wereld op, haalt adem en neemt opnieuw het woord.

The Waves is een roman die zich eindeloos herneemt en weer uitbreidt, het getijdenboek van zes mensenlevens. Bernard, Louis, Jinny, Neville, Susan en Rhoda zijn afwisselend aan het woord, in korte en lange monologen. Ze worden ouder. Ieder moment voel je de bijna wanhopige noodzaak van het vertellen. Onder het jagen van de zinnen ligt de angst voor het zwijgen dat binnenstapt zodra het verhaal zou haperen. De ijzige stilte mag niet vallen. De roman moet blijven ademen.

Ademhalen is de kleinste schakel met de geschiedenis van al het andere. Is Rhoda aan het woord - ze beschrijft zichzelf als een blad papier in een spelonk gewaaid of klauterend naar de top van een heuvel in Spanje - dan verbindt iedere zucht haar met de ervaring die ze net onder woorden heeft gebracht en met de zin die ze op het punt staat uit te spreken. Haar leven stroomt door haar heen. Tegelijk, nog terwijl ze het ontkent, ademt ze ieder ogenblik de geur, de aanwezigheid en de caleidoscopische verlangens in van alles wat haar omringt, van de alinea om haar heen. Iedere alinea van Virginia Woolf is geschreven op de ademhaling van de roman en hangt in die ruimte tussen stilte en alles.

De roman is een zee. De alinea begint in de geheimzinnige holte die de vorige ergens in het midden van de branding heeft achtergelaten. Zij raakt op drift, maakt vaart, wint aan lyriek; de beelden volgen elkaar vloeiend op, de zinnen verzamelen alle klanken en gedachten die binnen hun reikwijdte liggen, rollen aan de andere voorbij en lopen ten slotte uit in een ademtocht, de witte vingertoppen van het schuim - de alinea wist zichzelf uit, blaast zichzelf met een laatste, minieme inspanning weg.

Virginia Woolf heeft het moment in handen genomen en weer losgelaten. In haar open palmen landt een nieuwe alinea. Loslaten is het geheim van het

[p. 6]

verdergaan. Ze haalt adem. Een golf spoelt aan op de poreuze aarde waarin de vorige zich traag heeft laten zinken.

‘Nu beklim ik deze Spaanse heuvel; en ik probeer me voor te stellen dat deze muilezelrug mijn bed is en dat ik op sterven lig. Er is nu alleen een dun laken tussen mij en de oneindige diepten. De bulten in de matras onder mij worden zachter. Wij strompelen bergopwaarts - wij strompelen voort. Mijn pad voerde bergopwaarts, altijd bergopwaarts, naar een eenzame boom met een poel helemaal boven op de top. Ik heb de wateren der schoonheid doorkliefd 's avonds op het uur dat de heuvels zich sluiten als de gevouwen vleugels van een vogel. Ik heb soms een anjer geplukt, en soms een wis hooi. Ik ben alleen op het gras neergezonken en heb met mijn vingers een oud bot betast en gedacht: Als de wind zich buigt om langs deze hoogte te strijken, laat er dan niet meer te vinden zijn dan een snufje stof.’

Chris Keulemans

Vertaling citaten: Gerardine Franken