Lust en Gratie. Jaargang 8

[p. 109]

Een bron van intellect
De Barones

In zwarte trommels, waarin mijn grootouders in de vorige eeuw op Sumatra documenten bewaarden, bevinden zich vrijwel alle persoonlijke brieven door mij in dit bestaan ontvangen. Dit is alleen al een reden om mijn bijdrage voor Lust & Gratie, gewijd aan Andreas Burnier, te ondertekenen met de bijnaam die de schrijfster, verder te noemen ‘A.B.’, mij in de jaren zestig heeft gegeven. Indien mijn werkelijke identiteit bekend zou worden, schrijft geen mens mij meer.

Het trof mij, dat A.B. mij omstreeks 1969 in een missive meldde dat zij liever een 7 zou ontvangen als schrijfster, dan een 10 als maatschappelijk werkster voor een minderheidsgroep.

Eind jaren zestig ontving ik de eerste brief van A.B. naar aanleiding van een verhaal van mij in het reeds lang verdwenen tijdschrift Dialoog. Dit artikel heb ik niet bewaard. Het kwam erop neer dat ik destijds van mening was, dat het voor de carrière van een vrouw minder gunstig zou zijn een bepaald etiket opgeplakt te krijgen. Een uitnodiging van A.B. voor een visite aan haar flat in Leiden volgde. Tijdens ons gesprek kwam aan het licht dat ik met haar ex-man in de oorlog in een soort cultureel clubje had gezeten. (Het enige wat ik mij van dat clubje herinner is dat de deelnemers op het standpunt stonden dat vrouwen de lier aan de waslijn moesten hangen.) Het was een genoeglijk bezoek op die flat, met als achtergrondmuziek het enthousiaste blokfluitspel van een kind van de onderburen. Er volgden meer bezoeken en veel correspondentie van en naar alle denkbare plaatsen in Europa.

In die tijd had ik het gevoel dat er na Couperus in de Nederlandse taal geen proza meer was verschenen waarvan kennisneming de moeite waard zou zijn. Een tevreden lach had ik mij op grond van recensies in een mij onbekende boekwinkel aangeschaft. En zelfs daar was ik bang dat de verkoper iets van mij zou denken. Er bestaan allerlei soorten angsten, waaronder - in het verleden niet eens zo

[p. 110]

denkbeeldig - de verlammende angst voor uitstoting door de maatschappij. ‘God, wat zullen de mensen praten’, zegt een van de figuren van Couperus in een Haagse roman. Tijdens avontuurlijke wandelingen met A.B. door nachtelijk Amsterdam verloor ik slechts geleidelijk de vrees om familie en bekenden tegen te komen.

Misschien geldt ook voor A.B. het feit dat zwakheden meer vertederen dan de sterke kanten van iemands persoonlijkheid. Het was voor mij ontroerend om ‘de Mijnwerker’ uit Een tevreden lach, toen zij muizenkeutels in een Amsterdamse kelder ontwaarde, schielijk op een vuilnisemmer te zien klimmen. Ook was ik verbaasd, maar wel trots, in duistere fietsenstallingen door A.B. het eerste naar binnen te worden gestuurd om met mogelijk agressieve honden af te rekenen.

Wij zijn maar eenmaal werkelijk op reis geweest. Op mijn verzoek voeren wij op een zomeravond met de nachtboot naar Engeland. (Later schreef A.B. mij dat die overtochten - van Hoek van Holland naar Harwich en na een dag of wat terug - haar veel ‘zeewaardiger’ hadden gemaakt. Zij meldde zulks op een briefkaart tijdens een island-hopping-trip in de Griekse archipel.) In Londen bezochten wij in marstempo alle mogelijke ‘gay’ bars die voorkwamen in A.B.'s documentatie. Ik heb mij, mutatis mutandis, destijds net zo gedragen als een neefje dat ik op een bezoek aan Artis trakteerde. Hij had volstrekt geen belangstelling voor apen, olifanten of roofdieren, maar was niet weg te slaan van een lapjeskat die op een bankje lag te zonnen. Zo heb ik in de ‘Robin Hood’, een bar in een souterrain, uitsluitend zitten praten met de dienstdoende Britse politieagent over onze oorlogservaringen aan weerszijden van de Noordzee. Ook herinner ik mij dat ik in Londen moeizame, diplomatieke onderhandelingen heb moeten voeren met de landlady van ons bed-and-breakfast adres, omdat de handdoeken door A.B. waren afgekeurd. Verbazingwekkend was voor mij dat de grote reiziger eerst met Vim de badkuip schoonmaakte - daarbij Philip Roth (Portnoy's Complaint) citerend - alvorens zich erin te wagen.

Ik ben niet zo bang voor microben, hoge golven of honden, maar wel voor de medemens. Een bewijs voor het feit dat A.B. mij heel aardig van die angst heeft verlost, is dat ik tijdens een Haagse receptie de toenmalige minister van Justitie durfde te vertellen de Nijmeegse hoogleraar prof. dr. C.I. Dessaur goed te kennen. ‘O ja,’ zei de minister, ‘zij is een van de bronnen van intellect in ons land.’

Bij een poging tot het ordenen van mijn boekenkasten vond ik onlangs een essay van A.B. uit 1969, getiteld ‘Hebben vrouwen mannen nodig?’ (Studium Generale, Rotterdam: De rechten van de vrouw). De voorzitter van de commissie

[p. 111]

Studium Generale schrijft in zijn voorwoord dat ‘de inleidingen allesbehalve kleurloos zijn’. Niets van hetgeen A.B. in 25 jaar heeft gepubliceerd is kleurloos, laat staan gematigd - wel origineel en vooral amusant. Op de titelpagina van genoemd boekje schreef A.B. aan mij de opdracht: ‘Men eist van A-mensen [= vrouwen] dat zij gebruik maken van gesegregeerde toiletten.’ Ik heb haar bedankt en erop gewezen, dat in de overheidsgebouwen in Brussel en Parijs géén aparte wc's voor dames en heren bestaan en het voor een Nederlandse curieus is na afloop van een vergadering langs plassende Europese manlijke collega's te moeten schuifelen.

Maar goed, het is duidelijk dat ik mij er niet aan waag serieus op het omvangrijke litteraire en essayistische werk van A.B. in te gaan. Afgezien van het feit dat ik mijzelf daartoe niet in staat acht, ben ik genoeg in de contramine om vooral het voor mij belangrijke ‘maatschappelijk werkster’ aspect naar voren te halen.

In 1969 schreef ik A.B. dat ik van plan was ‘solistisch’ zoals zij dat in haar antwoord noemde, mijn verjaardag in Kopenhagen te vieren. Ik kreeg daarop van A.B. de opdracht eens te kijken hoe het was gesteld in de dameskroeg ‘Kapitän, Kapitän’, door haar beschreven in De verschrikkingen van het noorden. Die kroeg heette in werkelijkheid anders, naar ik meen: ‘Admiral, Admiral’. De portier deed open en reageerde afwijzend, de juffrouw achter de kassa keek mij doordringend aan. ‘Vrouwen alleen worden hier eigenlijk niet toegelaten’, werd mij gemeld. Hoe kan dat nou, dacht ik, daar is deze tent volgens het verhaal van A.B. toch juist voor bedoeld? Ik zette door en mocht, misschien omdat ik een buitenlandse was, na betaling van vijf kronen het etablissement betreden. Onmiddellijk lag ik in een houdgreep van een stevige zeeman. Na mij uit zijn armen te hebben losgemaakt, werd mij duidelijk dat ik in een niet ongezellig, kleurrijk bordeel was terechtgekomen. Tegen een schaars geklede dame, met een minder vorsende blik dan die van de kassajuffrouw, durfde ik mijn verbazing te uiten over de omgeving en haar uit te leggen, dat ik iets geheel anders had verwacht uit de beschrijvingen in de Nederlandse literatuur. ‘I'm sorry but we have changed it’, antwoordde zij: aan de haven was een zeemansbordeel lucratiever dan een dameskroeg. Ik wilde vervolgens, als zuinige Nederlandse, het entreegeld terugvragen, hetgeen niet lukte. Wel kreeg de kassajuffrouw, evenals de door mij aangesproken bordeelassistente, medelijden met mij alsof zij met een patiënt te maken had. Zij pakte de telefoongids en schreef op een papiertje het woord ‘Intime’ en een adres gelegen aan de andere kant van Kopenhagen.

Met een taxi aldaar aangekomen en allerhartelijkst begroet door gevoelsge-

[p. 112]

noten van beiderlei kunne, bleek algauw dat niemand van de aanwezigen iets anders dan Deens sprak. Op een moment waarop de gebarentaal wat ontoereikend werd, stond er opeens een jongen met blonde krullen voor mij. ‘U bent vast een Nederlandse’, zei hij, ‘Ik ben Allard uit Rotterdam.’ Van de nood een deugd makend, hebben Allard en ik, te midden van de keurige paartjes, als ‘gemengd stel’ gekletst, gezongen en gesprongen tot de vroege ochtend. Waar een taalbarrière al niet toe kan leiden. De moraal van dit verhaal is dat een tocht in het voetspoor van de thans jubilerende schrijfster verrassingen kan opleveren.

[p. 113]

Thérèse Cornips