Lust en Gratie. Jaargang 8

[p. 16]

Astrid Roemer. Foto A. Bouchacourt

[p. 17]

Mijn-zelf - de kracht achter alles wat ik onderneem
astrid roemer

Er bestaat voor mij slechts één ‘ik’ en dat is ‘mijn-zelf’: de persoon die ik ben en die steeds beter te operationaliseren valt in kwaliteit en condities.

Dit ‘ik’ is het enige van het bestaan in het algemeen, dat ik werkelijk ken en volledig en onvoorwaardelijk respecteer en bemin.

Dit ‘ik’, het ‘mijn-zelf’ is de leefkracht, de voelkracht, de droomkracht, de denkkracht achter alles wat er aan immaterieel produkt uit mij komt - in dit verband: het werk dat ik als publiciste aflever.

Dit ‘schrijvend ik’ is absoluut geen onderdeel van ‘mijn-zelf’, maar het totale zelf, dat zich inzet voor het ‘schrijf-proces’

Het schrijf-proces vindt wat mij betreft plaats onder bepaalde condities: goed doordachte en op jarenlange ervaring gebaseerde voorwaarden die mijn karakter, mijn levensfeiten en mijn ideeën als uitgangspunt hebben.

Relevant voor deze uiteenzetting zijn de volgende voorwaarden:

Ten eerste: Ik maak gebruik van metaforen om met de buitenwereld te communiceren: oraal (verbaal en vocaal), schriftelijk (proza en poëzie), visueel (bladspiegel en interpunctie) en mimisch (fysieke en gelaatsuitdrukking tijdens lezingen, interviews en andere optredens in het openbaar) zowel op fictief als non-fictief niveau.

Metaforen zijn in dit verband ‘min of meer herkenbare beelden’ die verwijzen naar betekenisvelden die min of meer actueel zijn; hoewel

[p. 18]

ik van mijn-zelf mag bekennen dat het vaardig is in het ontwerpen van totaal nieuwe metaforen. Dat metaforen cultureel, dus relatief en niet tijdloos zijn is uiteraard evident, ook al zijn er metaforen te noemen die het eeuwige leven schijnen te hebben (bij voorbeeld vuur = hartstocht, maar ‘vuur’ is dan ook een element van haast eenduidige interculturele en interetnische waarde!).

Ten tweede: Het ‘ik’ reflecteert kunstmatig de kilometers banden aan ‘ervaringen’ die door de jaren zijn opgeslagen; kunst-matig omdat het ‘onbewerkt en onverwerkt’ weergeven te ver afstaat van het beoefenen van de kunst van het schrijven.

Literatuur is voor mij: her-scheppen, minstens her-ordenen!

Eigenlijk treedt het ‘ik’ voortdurend in overleg met de feiten van de binnenwereld en de buitenwereld. De werkcode is: alles verandert en alles blijft, dus er zijn constanten en er zijn variabelen. De kunst is: constanten en variabelen in een ‘vorm’ te vangen en aldus te ‘bevriezen’ dat de enige beweging wordt: de erváring die de lezer(es) ondergaat; een lezer(es) moet zowel voor de eigen binnen- als buitenwereld minstens tot een her-ordening komen na het ondergaan van de KUNST.

Ten derde: De autobiografische werkelijkheid van ‘mijn-zelf’ heeft uiteraard een uitermate belangrijke functie bij het herscheppen en herordenen. Die werkelijkheid levert het ik de ideeën, de gevoelens en de dromen op dus de bouwstenen om de kunstvorm van het literaire schrijven te beoefenen.

Toch behoren autobiografische feiten in dit verband niet tot het puur persoonlijke. Autobiografisch is het totaal van wat zintuiglijk ‘mijn-zelf’ binnendringt; en: er is werkelijk niets wat zich in confrontatie met mij daaraan kan onttrekken. Want dit ik is toegerust met een zintuiglijke gevoeligheid die ver buiten het bereik van het puur persoonlijke reikt! Die gevoeligheid kan genoemd worden: talent, training of psychische constellatie!

Meteen moet worden opgemerkt dat het ‘ik’ een onvoorstelbare kracht moet opbrengen om uit de chaotische stroom van informatie van de binnen- en de buitenwereld tot herscheppen en herordenen te komen.

[p. 19]

Ten vierde: Ik maak gebruik van diverse vormen en metaforen bij het herscheppen en herordenen. Het zijn keuzes die zorgvuldig worden overwogen.

Vormen (roman, kort verhaal, gedicht, lied, theater, hoorspel en dergelijke) hebben met de omvang van het werk te maken maar meer nog met de tijd, de ruimte en de handeling die het thema behoeft om door te dringen tot de binnen- en de buitenwereld van anderen. In die zin heeft de vorm ook iets met de communicatiestructuur te maken. Mijn vormen zijn dus eigenlijk communicatiestructuren.

Metaforen zijn ook ‘communicatiestructuren’ maar meer op het inhoudelijke niveau. Voorbeeld: zoals ik wijn nooit uit een kopje zal drinken zal ik voor een ècht liefdesverhaal altijd de ‘ik’ als metafoor kiezen.

De metafoor ‘ik’ staat voor: centrum, concentratie, confrontatie - hart, ziel, verstand. Het is een eenduidig beeld en voor ‘mijn-zelf’ het meest waardevolle, want: het ‘ik’ wordt zich van zich-zelf bewust door in relatie te staan tot de ander! Dit is interessant, want in literaire zin doet die ander zich voor in metaforen. In de relatie tussen het metaforische ik en de metaforische ander kan de waarheid (= het thema) zich openbaren.

Maar: ‘de waarheid’ is nooit eenduidig en behoeft ook metaforen om ‘geopenbaard’ (of geoperationaliseerd) te worden. Daarom kan ik diverse liefdesverhalen schrijven: vanuit het ik-perspectief en gebruikmakend van diverse communicatiestructuren (= metaforen en vormen).

Het is jammer dat metaforen doorgaans een eigen leven gaan leiden en niet worden ervaren als communicatiestructuren, dus als ‘plaatsvervangende tekens’ voor iets wat zich bij voorbeeld niet-onder-woorden-laat-brengen omdat het niet eenduidig is of/en omdat het te complex is voor onze uitdrukkingsmogelijkheden.

Het misverstand tussen diverse culturen, religies, etniciteiten, seksen zou meteen zijn opgelost indien men ‘voorbij’ de metaforen kon kijken.

Van metaforen kan men genieten zoals men geniet van de natuurverschijnselen; zoals men geniet van melodielijnen en ritmemotieven uitgevoerd in de eigen kleur, die de klankregisters van diverse instrumenten hebben; zoals ik onlangs heb genoten van de uitgesproken kleuren van een Karel Appel-expositie in het Haags Gemeentemuseum.

[p. 20]

Wanneer men romans begrijpt vanuit mijn zogenoemde communicatiestructuren en iedere religie metaforisch interpreteert dan gaat er een wereld van ruimte open die tot genot en bewondering leidt. En elke culturele conditionering smelt weg en doet ‘het-zelf’ overblijven als een een-duidig ik dat zintuiglijk nog meer open gaat staan voor informatie van de binnen- en buitenwereld.

Iemand die ‘het-zelf’, dus het ‘ik’ niet kent en niet ervaart als eenduidig zou zich niet mogen wagen aan het maken van literatuur, omdat taalexperimenten en taalcommunicatiestructuren om uiterste concentratie vragen.

Ten vijfde: Het kost mij geen moeite te beweren dat ik ‘mijn-zelf’ door het herscheppen en herordenen, steeds beter heb leren kennen; zoals een ballerina door de dans als professie uit te oefenen de grenzen van haar fysieke mogelijkheden steeds beter leert kennen: elke nieuwe metafoor in de choreografie stelt andere eisen aan haar fysiek.

Tijdens het schrijf-proces ‘doorleef’ ik zoveel mogelijk ‘ervaringsbanden’, zoekend naar geschikt materiaal: en die zoektocht kan gevoelsmatig zowel extatisch als uiterst pijnlijk zijn.

Gelukkig hoef ik niet voor al de vormen waarin ik publiceer zo ver in ‘mijn-zelf’ te reizen.

Bij voorbeeld: columns en essays schrijf ik onder andere voorwaarden; het taalgebruik is meestal rechtlijnig, dus zonder de ‘omwegen’ van metaforen. Beter gezegd: het communicatiesysteem is helder en algemeen toegankelijk. Ook het thema is veelal niet complex of wordt niet als zodanig behandeld.

Bij poëzie heb ik tot nu toe twee sporen gevolgd.

Enerzijds heb ik veelvuldig gebruik gemaakt van metaforen zoals dat in mijn romankunst gebruikelijk is. Dat gaf mij de ruimte en de vrijheid om poëzie te maken die ver buiten mijn puur persoonlijk ervaren ligt. Uiteraard maakt dat die gedichten niet minder geloofwaardig, maar die gedichten leveren geen stof op voor waarheidsgetrouwe en realistische (auto)biografieën.

Het andere spoor betreft het feit dat ik de metafoor probeer te vermijden en rechtstreeks in relatie probeer te komen met de ander (die echter altijd een metafoor blijft!). Meestal lukt dat niet goed omdat hierbij het gevaar aanwezig is dat ‘de ander’ als metafoor toch

[p. 21]

een eigen leven gaat leiden: ‘de geliefde’ bij voorbeeld.

Zodra het ‘ik’ in mijn poëzie niet metaforisch is, zijn mijn gedichten relatief en partijdig; dat wil zeggen: ze zijn doortrokken van allerlei culturele conditioneringen. Een probleem is dat niet, want poëzie is de uitdrukking van het meest persoonlijke!

Alleen dan neem ik risico's met mijn-zelf; zoals een schilderes in haar vinger snijdt om de lippen van een bepaald portret bloedrood te tekenen. Zoiets gaat verder dan de mentale en de fysieke kracht die nodig is om een roman te bouwen.

Echter, voor het schrijven van een roman bevrijd ik ‘mijn-zelf’ van culturele conditioneringen, en: veelzijdig partijdig, dus met evenveel betrokkenheid in relatie tot mijn communicatiestructuren (personages, metaforen, thema en dergelijke) wordt de roman opgebouwd.

Zelfs in mijn dagboeken valt het niet mee de metaforische ik te vermijden alsof metaforen de enige sporen zijn waarlangs mijn schrijf-act zich kan ontwikkelen.

Misschien is dat niet zo vreemd; ik ben bij uitstek een fictieauteur: een sprookjesverteller in het bezit van een eenduidig zelf: ik -!