Lust en Gratie. Jaargang 6

[p. 67]

de afdaling van judy grahn
Ineke van Mourik

In Lust & Gratie nummer 13, lente 1987, publiceerden wij uit de bundel The Work of a Common Woman van Judy Grahn het lange, aangrijpende gedicht ‘Een vrouw praat met de dood’. In dit gedicht is de invloed van orale tradities duidelijk merkbaar onder andere door het gebruik van directe, alledaagse taal.

‘Afdaling naar de rozen van de familie’, het lange prozagedicht dat wij in dit nummer afdrukken, heeft dezelfde kenmerken. Het is een onderdeel van Judy Grahns The Queen of Swords. A play with Poetic Myth. Dit boek is deel twee van een cyclus A Chronicle of Queens.

In het eerste deel, The Queen of Wands, vertelt Grahn in haar inleiding over de oorsprong van en inspiratie voor deze cyclus. Op een dag krijgt zij een vertaling uit 1913 van een oud-Babylonisch kleitablet onder ogen: A Tablet of Lamentation dat verhaalt over een koningin die wordt geroofd en wordt weggevoerd op een schip. Er zijn meerdere verhalen over geroofde koninginnen, denk maar aan Helena van Troje in de Ilias, en Grahn gaat op zoek naar deze verhalen. Zij wil de namen weten van de geroofde koninginnen en zij wil het motief voor de roof achterhalen. De koningin van het oud-Babylonische tablet identificeert zij als de Queen of Wands (een van de koninginnen uit de Tarot, een occult kaartspel). Zij refereert aan Helena, die in andere tijden onder andere namen in andere mythen en verhalen iedere keer weer opduikt. In de Keltische traditie is zij Elaine, in sprookjes Cinderella, bij de Romeinen is zij Venus. In Goethes Faust is zij nadrukkelijk aanwezig en ook in de moderne literatuur duikt zij op. H.D., in Helen in Egypt, plaatst haar in een haven waar zij oude occulte kennis kan bewaren. William Styron situeert haar in zijn Sophie's Choice in nazi-Duitsland. Ook vinden we haar terug bij Gertrude Stein in Dr. Faustus Lights the Lights.

[p. 68]

In The Queen of Swords, deel twee van de cyclus, grijpt Grahn terug op nog oudere kleitabletten die aan het begin van de eeuw zijn gevonden. Deze tabletten zijn afkomstig uit het oude Sumerië en dateren tenminste uit 3000 v.C. De godin die hier centraal staat is Inanna (de latere Helena), de godin van hemel en aarde.

Een van de verhalen is Inanna's afdaling naar de onderwereld waar zij wordt geconfronteerd met de daar heersende koningin Ereshkigal (in de Tarot is zij de Queen of Swords), de godin van de dood en de transformatie. Inanna heeft de bovenwereld verlaten en is afgedaald naar de onderwereld om meer macht, en daarmee meer welzijn voor haar steden, te verwerven. Zij moet door zeven poorten, die worden bewaakt door een wachter genaamd Neti. In het Sanskriet betekent deze naam ‘niets’. Bij elk van de poorten moet Inanna een van haar tekenen van macht afgeven. Bij de zevende poort wordt zij door zeven onderwereldrechters, de Annunaki, berecht. Ereshkigal laat haar ‘oog van de dood’ op Inanna vallen en hangt haar als een stuk vlees aan een haak. Inanna is dan, in een tocht die drie dagen en drie nachten heeft geduurd, gereduceerd tot ‘niets’.

In de bovenwereld wordt op instigatie van Inanna's trouwe bediende Ninshibur haar redding voorbereid. De vadergod Enki, god van wijsheid en zoete wateren, verzamelt het vuil van onder zijn nagels en maakt daaruit twee geslachtsloze schepsels, Kurgarra en Galaturra die - gewapend met instructies om door middel van list Ereshkigal in te palmen - naar de onderwereld gaan. Zij brengen Inanna tot leven en Ereshkigal staat haar toe naar de bovenwereld terug te keren onder voorwaarde dat zij iemand naar beneden stuurt om haar plaats in te nemen.

Inanna, die nu ook in het bezit is van het ‘oog van de dood’, laat het op haar partner, de stiergod Dumuzi, vallen. Maar voordat de demonen hem mee naar beneden nemen, biedt Dumuzi's zuster Geshtinanna aan, zijn plaats in de onderwereld voor de helft van de tijd in te nemen. Ereshkigal accepteert deze overeenkomst.

Inanna heerst na haar tocht door de onderwereld met meer macht over de bovenwereld. Het verhaal eindigt met Inanna's erkenning en liefde voor de koningin van de onderwereld Ereshkigal: ‘Holy Ereshkigal, sweet is your praise’.

In The Queen of Swords volgen wij het verhaal van Inanna op de voet, maar Grahn situeert het in een moderne context. De onderwereld is een lesbische bar waar ‘Nothing’, de uitsmijter en vrouw achter de bar is. De zeven rechters zijn ‘Crow Dikes’. Het toneelstuk bestaat

[p. 69]

uit drie scènes in de bovenwereld en zeven die in de onderwereld spelen.

Het tweede deel van het boek bevat twee gedichten die eveneens zijn gebaseerd op de afdeling van Inanna. Een hiervan is ‘Afdaling naar de rozen van de familie’. Het gedicht is een lange open brief over de ouders van de auteur (gezien als Dumuzi en Venus) aan haar broer en waarin thema's als mishandeling, alcoholisme, waanzin en witte, mannelijke superioriteit worden aangesneden.

Het beeld van de witte en rode rozen in het gedicht refereert aan het verlies en de onderdrukking van vrouwelijke krachten (waaronder ook woede en agressie). In haar inleiding, waaruit ik dankbaar heb geput, zegt Grahn: ‘Een gevolg van deze onderdrukking is het terugtrekken van vrouwen in vormen van passieve waanzin, of van mannen in stompzinnige wreedheid en zelfhaat; een ander gevolg is de projectie van hartstochtelijke en mysterieuze krachten in andere groepen mensen. In de beeldspraak van witte superioriteit, wordt elke soort verboden kracht omkleed met het woord “nikker” en geprojecteerd op werkelijke zwarte mensen. Vervolgens worden die in een positie gedrukt waarin zij ook de last van de daarmee gepaard gaande verachting en bestraffing moeten dragen en, o ironie van het lot, eveneens de last van de complete onzichtbaarheid van hun eigen persoon.’

‘De afdeling naar de rozen van de familie’ is een poëtisch verhaal waarin wordt verteld hoe de vicieuze cirkel van geweld en machteloosheid, die zich generaties lang voortzet, kan worden doorbroken. Want evenzeer als daarin een traditie bestaat, bestaat er een nog oudere traditie in mythen, verhalen, sprookjes, waarin afdaling niet gelijkstaat met dood, zinloos geweld, passiviteit en machteloosheid, maar met dood, transformatie en het verwerven van nieuwe krachten.

Judy Grahn