Lust en Gratie. Jaargang 2

[p. 84]

Twee reacties

Twee redactieleden geven een kort commentaar op het pamflet van Anja Meulenbelt dat zij schreef als antwoord op Carla Brünotts analyse van Anja Meulenbelts roman ‘Alba’. Het pamflet is getiteld: ‘In het huis van onze moeder zijn vele kamers. Opmerkingen over feministische literatuurkritiek’, met een voorwoord van Elly de Waard (Van Gennep, Amsterdam, 1985).

Commentaar uit de zijkamer - Carla Brünott

Op het pamflet van Anja Meulenbelt dat zij schreef als reactie op mijn analyse van haar roman ‘Alba’ wil ik hier in het kort reageren. Hoewel ik mij ervan bewust was in een hachelijke situatie te belanden, vond ik het toch geoorloofd om de schrijfster en de ik-persoon uit de roman met elkaar te vereenzelvigen, omdat het werk en de feministische activiteiten van de auteur mij redelijk bekend zijn.

Ik ben geen literatuurcritica maar heb een politiek commentaar geleverd op díe passages die handelen over vrouwen en vrouwenbeweging, en die door hun oppervlakkigheid en eenduidigheid mij zeer verbaasden omdat zij uit de pen van een doorgewinterde feministe kwamen. Dat ik mij door deze zeer persoonlijke visie ongewild op het terrein van de literatuurkritiek heb begeven, had ik niet voorzien, noch dat dit pamflet zoveel onterechte beschuldigingen en vooroordelen omtrent mijn persoon zou opleveren. Als Meulenbelt in mijn analyse wil lezen dat ik dogmatisch zou zijn, haar ‘excommuniceer’, lesbische liefde superieur acht aan heterorelaties, als zij meent dat ik zit te wachten op een roman waarin ideale vrouwspersonen schitteren, of haar beoordeel op grond van haar liefde voor een man, als zij denkt dat ik haar verbied om kritiek te hebben op de vrouwenbeweging, dan zijn die uitspraken voor haar verantwoording. Ik vind het zonde van mijn energie om mij tegenover dergelijke nonsens te verweren en laat graag aan de kritische lezeres/lezer over om haar beweringen op hun waarde te toetsen.

[p. 85]

Nadat ik het boek achteraf nog eens grondig heb doorgeworsteld en me voor die gelegenheid heb onderworpen aan de norm om auteur en ik-persoon te scheiden, kom ik tot dezelfde conclusie. Meulenbelt heeft een boek geschreven met vrouwvijandige passages die mij in ieder geval hebben gekwetst. Jammer vind ik dat zij haar eigen opmerking ‘om de pijn die vrouwen elkaar aan kunnen doen serieus te nemen maar niet te snel te vertalen in ideologie en in veroordelingen’ (pag. 32), niet op mijn kritiek heeft toegepast. Daarnaast vind ik de inhoud van het pamflet op een aantal punten de moeite waard om te gebruiken als uitgangspunt voor verdere discussie over feministische literatuurkritiek.

Overdressed - Ineke van Mourik

‘Zoals u weet, verbreidt hij bijvoorbeeld het gerucht, dat ik homofiel zou zijn, terwijl dit gehele motief slechts in mijn werk staat ter bevordering van de verkoop Hij (Hermans) is - echt Nederlands - volslagen symboolblind, en denkt dat de ik van een roman identiek is aan de auteur’
(Gerard Reve, Brieven aan geschoolde arbeiders)

Van iemand als Anja Meulenbelt verwacht je, op grond van haar ervaringen in en met de vrouwenbeweging en haar lesbische relaties, en zeker als er literaire pretenties bijkomen, meer dan de oppervlakkigheid en eenduidigheid die zij hierover in haar roman ‘Alba’ tentoonspreidt.

Zoals je van een romanfiguur kunt zeggen dat zij een ‘flat character’ heeft, zo zou je dat ook kunnen zeggen van bepaalde gebeurtenissen. Natuurlijk mag er lelijk worden gedaan over ‘de’ vrouwenbeweging, maar als nergens uit blijkt hoe alles zo gekomen is, wie wat deed en waarom, dan is het beschrevene op zijn minst plat.

Als je als lezeres zou kunnen meevoelen (of die gevoelens nu aangenaam of onaangenaam zijn), waardoor de dingen zijn zoals ze zijn; als vorm, stijl en taalgebruik dat bij je kunnen oproepen, dan is er sprake van literair talent. Als er alleen maar platitudes ter tafel komen, dan is dat op zijn zachtst gezegd teleurstellend.

Je kunt het beter laten als je iets nog niet goed literair kunt verwoorden of zoals Renate Dorrestein ooit deed, een heel manuscript weggooien omdat zij zich wel degelijk realiseerde dat een tekst niet in een vacuüm valt, maar dat die op verschillend niveau zal worden gelezen. Een gezonde vorm van zelfcensuur

[p. 86]

In haar pamflet geeft Meulenbelt aan dat de scheidslijn tussen de feministe en de auteur een dunne is, maar zij weet er toch niet goed raad mee. Zo schrijft zij op pagina 18: ‘Had ik een rechtvaardiging willen schrijven voor mijn werkelijke gedrag in het echte leven dan had ik een ander boek geschreven. Ik had dan bijvoorbeeld de relatie van de ik-figuur met Martha niet zo summier beschreven en meer laten zien van wat zich al aan moeilijkheden tussen vrouwen af kan spelen ook zonder dat mannen verschijnen aan de horizon.’

Moet ik nu uit deze opmerking concluderen dat Meulenbelt de relatie met Martha niet heeft uitgediept omdat dat anders de suggestie van rechtvaardiging zou wekken? Als dat waar is dan kijkt Meulenbelt toch meer dan zij zelf vermoedt met de ogen van een feministe dan van een literair auteur. Het gaat niet om wat je schrijft maar hoe je het schrijft. Monika van Paemel, die zij op pagina 34 instemmend citeert, zegt: ‘Natuurlijk zul je in mijn boeken dezelfde thema's (over vrouwenemancipatie) weervinden, maar een literaire tekst is meervoudig.’ (cursivering van mij, IvM). En daar ontbreekt het, mijns inziens, nu juist bij Meulenbelts ‘Alba’ aan.

Meulenbelt zegt dat het autobiografische in ‘Alba’ aanwezig is maar door de discussie op hoog literair niveau te gaan voeren, tilt zij de verantwoordelijkheid voor haar teksten naar dat van de literaire vrijheid. Zij schraagt haar betoog dan met een uitgebreid citaat van Andreas Burnier (pagina 13/14). De literaire vrijheid ontslaat haar echter niet van verantwoordelijkheid als literair auteur.

Hoe minder biografisch je schrijft, hoe minder de zelfcensuur een rol speelt. Of zoals Burnier ook ergens heeft gezegd: ‘De puur verzonnen bellettrie is de intiemste aller biografieën.’ Zoals een droom die je argeloos vertelt voor de goede luisteraar een onbewuste laag kan blootleggen. Maar als die luisteraar die interpretatie vervolgens aan je voorlegt dan kun je die altijd als niet welgevallig opzij schuiven want ‘bewijzen’ in strikt materiële en rationele zin zijn er niet.

Meulenbelt is een beginner op literair gebied en maakt in haar boek ‘Alba’ beginnersfouten. Daar is niets op tegen en daarvoor moeten we haar zeker, zoals Elly de Waard in haar inleiding opmerkt, ‘the benefit of the doubt’ geven. Maar Meulenbelt kan haar identiteit als feministe en als literair auteur nog niet zodanig verenigen / uit elkaar houden dat er helderheid ontstaat zoals bij een meer ervaren literair schrijfster als Monika van Paemel. Om je dan bovendien te wagen aan een pamflet over eigen werk maakt de zaak nog ondoorzichtiger.

In het voorwoord zegt Elly de Waard dat het haar is opgevallen dat feministische vrouwen, wanneer haar dit uitkomt, de ideeën van

[p. 87]

mannen overnemen. Zoals mannelijke critici als de inhoud van een boek hen niet bevalt het boek afdoen met het de vorm betreffende, kwalitatieve oordeel: het is slecht. Nu is het opvallend dat het pamflet niet over dat soort kritiek gaat maar slechts over één kritiek, die van Brünott die haar oordeel juist niet baseert op vorm maar de inhoud die haar interesseert omdat zij de wereld van vrouwen belangrijk vindt.

Brünott draaft door in haar vermenging van auteur en ik-persoon en haar conclusies, hoewel het ‘bewijs’ van haar ongelijk even moeilijk kan worden geleverd als Meulenbelts gelijk. In het pamflet is Meulenbelt als polemiste goed op dreef en heeft zij kwaliteiten waarvan ik zou wensen dat zij ze ook op literair gebied had, maar zij doet afbreuk aan haar betoog door haar literair zwakke boek ‘Alba’ en één reactie daarop als uitgangspunt te nemen. Om als beginnend literair auteur de ongeschreven wet, om niet op je critici te reageren, te overtreden, is riskant.

Het pamflet van Anja Meulenbelt gaat voor mij gekleed in smoking, maar zit in plaats van in het tweesterrenrestaurant in het eetcafé. Overdressed.