Lust en Gratie. Jaargang 2

[p. 52]

Marian Papavoine
Horen tot nieuw spreken

‘Nelle Morton is een geestelijke leidsvrouw geweest, die me altijd herinnerde aan het onbeschrijflijk belang van beelden. Ze hoort me tot nieuw spreken (hears me to new speach) en vanwege haar kan ik nooit meer vergeten dat ‘in den beginne het horen is,’ zegt Mary Daly in de inleiding van haar derde boek ‘Gyn/Ecology’. Met deze erkenning geeft Daly aan dat Nelle Morton een plaats inneemt in haar context van Vriendin-nen¹. Tegelijk noemt Daly in één zin een aantal van de inzichten waarmee Nelle Morton in haar artikelen en lezingen van de laatste jaren steeds opnieuw intensief bezig is geweest.

Nelle Morton is één van de eerste theologes die taal, beelden, symbolen en metaforen heeft geanalyseerd. Zij was de eerste die op universitair niveau college heeft gegeven over vrouwen, theologie en taal, in 1968. Ze zag dat discriminatie van vrouwen en de religieuze taal die daar aanleiding toe gaf nogal wat theologische implicaties had. Door haar studie van het structuralisme wist ze hoe een beeld of symbool zichzelf kan uitspinnen in een sociale en politieke vorm. Het kostte weinig meer werk om te zien hoezeer de rituelen van de patriarchale religie, met zijn beelden en symbolen, bijdragen aan het creëren, vormen en in stand houden van de sociale, politieke en economische systemen waarvan wij deel uitma-

1 Zie Irmgard Busch et al, ‘De Andere/Wereld/Reis van Mary Daly’, in Lust & Gratie no 7, herfst 1985, p 63 en Mary Daly, ‘Vrieridin-nen en vrouwenvriendschappen’, pp 76-85.

[p. 53]

ken². Van daaruit verdiepte ze zich steeds meer in de kracht van beelden en de manier waarop deze functioneren, in het bijzonder beelden die worden geprojecteerd door theologische en religieuze taal.

Het dualisme dat ten grondslag ligt aan het patriarchaat houdt ook een scheiding tussen concepten en beelden in stand. Beelden en theologische concepten zijn gescheiden geraakt. Beelden zijn ondergronds gegaan, in het persoonlijke en/of collectieve onbewuste. Deze beelden kunnen een eigen leven leiden los van de concepten. In de theologie wordt vervolgens over de concepten gesproken. Concepten kunnen worden bediscussieerd, gecorrigeerd en veranderd; beelden niet. Beelden moeten worden verbrijzeld of uitgedreven, anders blijven ze hun eigen leven leiden. Om ze van binnenuit te kunnen breken moet je ze volgen en observeren hoe ze werken.

Waar Nelle Morton deze inzichten heeft ontwikkeld is het Mary Daly die dit in haar boeken voortdurend praktiseert en uitwerkt³. Daly maakt met haar methoden van exorcisme en extase van de taal een instrument om beelden uit te drijven en ruimte te maken voor nieuwe.

Een ander belangrijk inzicht, door Nelle Morton ontwikkeld, is een nieuw begrijpen van horen en spreken. ‘Hearing to speech’ is de uitdrukking die ze steeds opnieuw gebruikt; zó horen dat anderen gaan spreken. Dat is een omkering van de normale logica waarin iemand precies en duidelijk spreekt zodat er beter geluisterd wordt. Wat ze in vrouwengroepen steeds opnieuw meemaakte was een manier van elkaar horen die plaatsvindt voor het spreken. Een horen dat spreken oproept, een horen dat de verhalen naar boven haalt die nooit zijn verteld. Horen op deze manier is kracht geven. Vrouwen horen elkaar tot nieuw spreken. Horen is voorwaarde voor het spreken en niet andersom.

‘In den beginne was het Woord,’ zo wordt wel gezegd. Nelle Morton keert dit om. ‘Stel je voor,’ zegt ze, ‘in den beginne was het horen.’ Een horen dat zo intensief was dat er wel spreken op moest volgen. Stel je voor dat het zo ontstond!

Ook de rol van metaforen en symbolen in de taal heeft ze uitgewerkt, en Mary Daly neemt dit van haar over. Een metafoor begint altijd bij het concrete en verwijst van daaruit naar verandering. Metaforen noemen/ roepen een schok op, een breuk met de gangbare logica. Ze verwijzen naar de Andere Werkelijkheid⁴. In een artikel over ‘de Godin

2 Nelle Morton, ‘The Journey is Home’, Boston (Beacon Press) 1985, p. xx.

3 Zie ‘De Andere/Wereld/Reis van Mary Daly’, zie ook noot 1

4 Zie ‘De Andere/Wereld/Reis van Mary Daly’, p 57

[p. 54]

als metafoor’ werkt Nelle Morton deze ideeën verder uit⁵.

In het hierna vertaalde essay onderzoekt ze de geschiedenis en de oorsprong van het woord ‘spirit’/spiritualiteit, om te kijken of dit van oudsher zo belangrijk symbool recht doet aan alles wat er onder die noemer in de vrouwenbeweging gebeurt. Juist vanwege het inspirerende in de vrouwenbeweging is het van belang dit gebeuren met het goede woord te benoemen.

Bovengenoemde artikelen van Nelle Morton zijn onder andere te vinden in een boek met als titel ‘The Journey is Home’, verschenen in 1985. Dit boek wordt Nelle Mortons spirituele autobiografie genoemd; een reis in, door en voorbij patriarchale religie. In dit boek zijn artikelen en lezingen van haar gebundeld uit de periode 1970-1980, van ieder jaar één. De artikelen en lezingen zijn opgenomen als markatiepunten van radicale veranderingen in haar leven. Ieder stuk wordt voorafgegaan door een korte introductie, waarin ze tijd, plaats en ervaringen noemt van waaruit het geschrevene ontstond. Deze tijd en plaats en ervaringen staan niet los van de ontwikkeling van vrouwen en religie. Op deze manier weerspiegelt het boek de ontwikkeling van haar denken en tegelijk de veranderingen in religie als resultaat van de vrouwenbeweging.

Nelle Morton heeft deze stukken tot een boek gecomponeerd toen ze als emerita (hooglerares met pensioen!) tijd, ruimte en rust vond om terug te zien op haar lange geschiedenis. Een geschiedenis waarin strijd voor burgerrechten in het zuiden, strijd voor de vrede, strijd voor vrouwenbevrijding in de kerken, lesgeven als hoogleraar aan een Theologische Faculteit een belangrijke rol spelen. Zelf geeft ze aan dat haar wortels liggen in het zuiden van de Verenigde Staten, in een presbyteriaanse gemeenschap in het Appalachian gebergte waar ze is geboren. In haar taal gebruikt ze veel theologische beelden. ‘Meer dan veertig jaar professioneel theologisch werk laat zijn sporen na.’ Vanuit deze traditie onderzoekt ze oude symbolen, heroverweegt ze en plaatst ze in een andere context. Tijdens de negen jaar van haar emeritaat is ze zelf tot nieuw spreken ‘gehoord’.

In de Verenigde Staten is en blijft ze voor velen een levendige bron van inspiratie en spirituele kracht.

5 Nelle Morton, ‘The Goddess as Metaphoric Image’, in ‘The Journey Is Home’

[p. 55]

nelle morton foto nancy webster