Lust en Gratie. Jaargang 2

(1985)– [tijdschrift] Lust en Gratie– rechtenstatus



[pagina 26]
eef keijzer mieke van schermbeek Over de weerspiegeling van gebouwen in gebouwen Foto's van Marian Bakker
[pagina 27]
Marian Bakker is fotografe. Acht jaar geleden liep ze voor het eerst verwonderd rond in ‘La Défense’, het grote zakencentrum even buiten het centrum van Parijs. Wat haar daar toen onaangenaam trof was de macht van de gebouwen. Ze zegt nu: ‘Ik was onder de indruk van het autoritaire, het keiharde, het hoge. Dat was mij bijgebleven. Ik wilde er terug gaan en het vastleggen. Kijk, dat is de macht en die bouwt zo!’ De tweede keer gebeurde er iets anders, iets onverwachts. ‘Toen ik daar kwam zag ik de spiegelingen in de glazen wanden van de gebouwen, en toen zag ik ook dat de kritiek die ik op de gebouwen wilde leveren met mijn foto's niet nodig was. De kritiek zat in de gebouwen zelf. In de spiegeling verbrokkelt de macht. In de spiegeling toont de macht ook hoe de architectuur alles in zich kan opnemen, kan absorberen. Het is niet alleen kritiek.’ In de glazen wanden weerspiegelen de gebouwen. Met het vastleggen van deze spiegeling deed ze iets volkomen anders dan de meeste fotografen. Meestal maken fotografen een opname liggend onder een gebouw met groothoeklens. Het effect is een ontzettend fallisch ding voor je neus. Wanneer je niet omhoog kijkt valt de werking van de spiegeling niet op. Marian vertelt over drie mannen die uit een van de gebouwen kwamen. Ze werkten er waarschijnlijk al jaren. Ze vroegen
[pagina 28]
haar wat ze deed. Toen ze het uitlegde keken ze verbaasd omhoog. Het was hen nooit opgevallen. De eerste opnamen van ‘La Défense’ vormen een diaserie. Na ‘La Défense’ ontdekte ze op meer plaatsen hetzelfde verschijnsel. De volgende serie dia's maakte ze in ‘Les Halles’. Van die serie zijn hier vier foto's opgenomen. Het zijn kleuropnamen, zwart-wit afgedrukt. In de dia's geeft de kleur een versterking van het effect. De kleur speelt in de spiegeling dan ook een rol. Het blauw wordt bijvoorbeeld aquariumachtig. In de projectie van de dia's laat Marian de beelden in elkaar overvloeien. Zo blijft het vluchtige van de opnamen behouden. In de hier getoonde zwart-witfoto's is de deformatie door de spiegeling absoluut. De gebouwen van ‘La Défense’ en ‘Les Halles’ zijn gericht op representatie. Dat is wat beide situaties aan elkaar bindt. De gebouwen van ‘Les Halles’ verschijnen in de spiegeling als een theater van de verleiding. De architectuur verleidt de mensen hun geld uit te geven. Met de rondingen, de trappen, het paleisachtige, geven de gebouwen je het idee dat je in een soort paradijs bent. De spiegeling in ‘Les Halles’ laat herkenbare vormen zien. Het nieuwe complex staat in een oude wijk. ‘La Défense’ geeft je het gevoel dat je in de toekomst loopt, zonder referentie, zonder herkenning. In de fotografie van de weerspiegeling van de gebouwen krijgt de architectuur verschillende dimensies. Deze manier van werken paste ze al eerder toe in de portretfotografie. In de meer traditionele portretfotografie wordt gepoogd de geportretteerde in één beeld te vangen. Daardoor wordt door middel van de camera een eenduidige identiteit opgelegd aan de afgebeelde persoon. Marian maakte een diaserie van het gezicht van een vrouw. In de projectie werkte ze met het proces van de overvloei. Het ene beeld komt heel langzaam op, door de projectie van de vorige opname heen. Zo lijken delen van het gezicht af te brokkelen, andere zich juist te verdubbelen. Tot er weer een nieuw beeld als geheel zichtbaar wordt en het proces zich herhaalt. Het is een vorm van reconstructie en deconstructie tegelijkertijd. De eenduidigheid van de identiteit wordt opgelost. De hier afgebeelde foto's zijn een uitnodiging tot het zien van de totale diaserie.
[pagina 30-31]


[pagina 32]
Perspectief perspectief spiegeling zonder horizon zonder begrenzing in de tijd haar bron ondefinieerbaar als strijkend licht langs de reflectie heen platte vlakken van eindeloze diepte heel dichtbij in de zoemer van de lens stelt het frame-werk rond de ramen haar grenzen aan de realiteit een raster over de andere werkelijkheid waarin wat voor is achter weerschijnt
[pagina 33]
telelens - door het gebruik van een telelens wordt het beeld dichtbij gehaald. Dat kleine stuk wordt door die opname een wereld op zich. Je gaat door de spiegel heen en komt in een andere wereld alsof je het beeld wordt ingezogen. frame - het effect van in het beeld gezogen worden, wordt afgezwakt door het frame. Het lijkt alsof je door het hekwerk kijkt naar de ruimte erachter. Het frame is voor de beschouwer de enige referentie met de reële positie van de fotograaf. referentie - elke andere vaste referentie is uit het beeld ver- dwenen. Er is geen achtergrond of voorgrond. Een auto, een lan- taarn, een stuk muur voor de spiegeling in beeld gebracht,
[pagina 34-35]


[pagina 36]
Fatamorgana fatamorgana reflectie afgetekend tegen de lucht door de kracht van het licht heftig intens en vluchtig tegelijk in het richten van haar blik laat zij mij omhoog zien aan spiegelende wanden voorbij het beeld in beweging bij elke stap na elke draai in het zoeken door een lens naar het beeld van een stad weerkaatst in glas luchtkastelen in de weerschijn van gebouwen de ogen in de spiegeling verloren als in een droom een betovering gevangen binnen het blikveld van de camera kan ik niet afzien van het kijken
[pagina 37]
zou de betovering van de re- flectie teniet doen. fragmentatie - de architectuur valt uiteen in vlakken. Binnen de vlakken verspringen de archi- tectonische ruimten. Soms zelfs verdubbelen de ruimten zich en komen op een andere manier in beeld terug. Er wordt geen poging gedaan om door recon- structie de eenheid te herstel- len. licht - er is geen directe licht- bron aanwijsbaar. Het licht is gelijkmatig verdeeld over het vlak. Het is er als het ware in verweven. Geen dramatiek, een bijna afstandelijk kijken. perspectief - er zijn geen duidelijke grenzen in het spie- gelbeeld. De wetten van het traditioneel perspectief gelden
[pagina 38-39]


[pagina 40]
Fascinaties fascinaties verleiding als boodschap door bogen door trappen overgedragen in parodie op het barokke tonen trillende lijnen de wankelbaarheid van een structuur beroering in het harde staal van de constructie haalt de architectuur uit haar balans oneindig in vervorming vervloeien de dimensies in de vervlakking door de spiegeling verraden door de reflectie de schijn door strakke lijnen verhuld weerkaatsen de gebouwen nu dat ze zijn wat ze niet zijn
[pagina 41]
niet. Plat vlak en diepte gaan samen. Er is sprake van een eindeloosheid in een denk- beeldige opeenvolging van beelden. fascinatie - in de spiegeling leveren de gebouwen hun eigen kritiek. Daarin gaat er nog een andere fascinatie uit van de ge- bouwen. Wat boeit is het harde materiaal dat in de spiegeling zacht, week wordt. In de reflec- tie komen de harde gebouwen weer tot leven. Op een andere manier wordt dit duidelijk in de dia- serie van ‘La Défense’. Er zijn beelden waarop, in de spiegeling, een reusachtige rode hijskraan verschijnt. Door de vervorming wordt de kraan een monster met enorme metalen kaken. Dan doet de fantasie opnieuw haar intrede.
[pagina 42-43]