Lust en Gratie. Jaargang 2

[p. 80]

saskia wieringa
sylvia borren
Nairobi conferentie
Een lesbische luxe?

[p. 81]

‘Drie jaar geleden vroeg een Israëlische vrouw me: ‘Zijn er bij jullie in Argentinië ook lesbische vrouwen?’ Ik antwoordde haar toen nog vanuit mijn grote naïeve verontwaardiging, ‘welnee, natuurlijk niet! Iedereen werkt bij ons heel hard! Dacht jij dat wij tijd hadden om ons aan dat soort dingen over te geven?’ Gloria Bonder, één van de bekendste Latijns-Amerikaanse feministen moet lachen als ze eraan terugdenkt: ‘Ik denk dat ik zoiets zei vanuit een onbewuste herinnering aan de vermaningen van de oude seksuologen om allerlei “onkuise neigingen” via “gezonde sport en spel” te bestrijden. Maar natuurlijk ook omdat er op dat moment in Argentinië geen enkele relatie bestond tussen de feministische beweging en de lesbische groepen die heel erg ondergronds opereerden.’

We zitten tegenover elkaar tijdens de lunchpauze van een Unesco-conferentie over vrouwenstudies die in het Institute of Social Studies in Den Haag is georganiseerd. Verschillende vrouwen merkten tijdens de debatten op dat ze haar vrouwenprogramma's en vrouwencentra onder andere hadden kunnen opzetten door te verwijzen naar uitspraken over het nut van vrouwenstudies die waren gedaan op internationale podia, vooral in Verenigde Naties-verband. Sommige vrouwen kunnen met behulp van dergelijke uitspraken haar

[p. 82]

regering onder druk zetten om geld beschikbaar te stellen voor vrouwenstudies, en ze kunnen er het werk dat ze soms al jaren onder moeilijke omstandigheden doen mee legitimeren. We praten nog even door over de snelle groei van de beweging in Latijns-Amerika. Geen enkele Latijnse feministe kan nu nog om het onderwerp ‘lesbianisme’ heen. De toenadering tussen feministische en lesbische groepen steunt ook die lesbische vrouwen die binnen de lesbische beweging heteronormen ter discussie willen stellen. Vooral de Tweede Ontmoeting van Feministen uit Latijns-Amerika en het Caribisch Gebied, die in juli 1983 in Lima (Peru) plaatsvond, heeft een belangrijke impuls gegeven aan deze ontwikkeling.¹

Via onze contacten met Latijnse feministen begrijpen we dat op veel plekken, vooral in Mexico, Peru en Brazilië, heftige discussies over gedwongen heteroseksualiteit worden gevoerd en dat lesbische feministen zich durven profileren. Voor het eerst kwamen er zoveel Latijnse lesbiennes bij elkaar; alleen al door de kracht van haar aanwezigheid dwongen zij de feministen zich met de vervolging en stigmatisering van lesbische vrouwen bezig te houden. Men verwacht dat er tijdens de Derde Ontmoeting in augustus van dit jaar in São Paulo (Brazilië) een bruisend lesbisch bestaan zichtbaar zal worden.

1 Zie Peruaanse passie en Canadese kou. Lust en Gratie no 2. 1984

De officiële conferentie en het Forum

Deze zomer vindt er in Nairobi (Kenia) de afsluitende conferentie plaats van het door de Verenigde Naties uitgeroepen Decennium voor Vrouwen. Het begin van dit Decennium werd tien jaar geleden gemarkeerd door een conferentie in Mexico, het hoogtepunt van het Internationale Jaar van de Vrouw. In 1980 werd in Kopenhagen een tussentijdse evaluatie gehouden. De officiële conferentie werd toen overschaduwd door internationale politieke geschilpunten, maar tijdens het onofficiële gedeelte, het Forum, hadden de duizenden vrouwen die uit de hele wereld waren toegestroomd (met een grote oververtegenwoordiging van westerse feministen) de gelegenheid om over onze eigen punten te discussiëren. Spontaan organiseerden enkele lesbische vrouwen workshops om met elkaar van gedachten te wisselen. Net zoals de enige persfoto van de Ontmoeting in Lima die in de Peruaanse kranten verscheen er één was waarop de fotograaf een paar vrouwen had betrapt die met blote borsten lagen te zonnen (hij moet uren gezocht hebben, vrijwel niemand had dat opgemerkt), zo werd ook de berichtgeving over de conferentie in Kopenhagen door

[p. 83]

zonnende vrouwen beheerst. Vooral vrouwen uit niet-westerse landen moesten zich na thuiskomst vaak verdedigen tegen de in de pers gehanteerde formule: feministisch = lesbisch = zedeloos. Veel officiële instanties hebben niets op met radicale vrouwen en de Keniase regering is geen uitzondering. Vrouwen die in Kenia waren, vertelden ons dat de overheid op alle mogelijke manieren probeert te vermijden dat er radicale vrouweneisen worden gesteld. Hooggeplaatste feministen zijn ontslagen of weggepromoveerd zodat zij niet op de officiële conferentie de regering onwelgevallige dingen kunnen vertellen. Ook zijn er verschillende pogingen ondernomen om de gevreesde invloed van het Forum te neutraliseren. Aanvankelijk werd de datum van het Forum verschoven tot een paar weken vóór het officiële gedeelte, met het argument dat Nairobi niet zoveel vrouwen tegelijk kan huisvesten. Men hoopte ook dat de wereldpers die eerste weken niet zou volgen. Pas onlangs is er besloten dat het Forum tóch tegelijk met de officiële conferentie moet plaatsvinden. Duizenden vrouwen moeten nu inderhaast haar reisplannen veranderen, terwijl vliegtuigen en hotels al volgeboekt zijn door de deelneemsters aan de conferentie. Ook circuleren er geruchten dat lesbische vrouwen de toegang tot Kenia zal worden ontzegd. De berichtgeving hierover is nogal verward. De Keniase regering heeft tot nu toe geen duidelijke uitspraken over dit onderwerp gedaan. Men verwacht dat het wel zal meevallen.

Veel concrete resultaten van deze conferentie zullen wij als lesbische vrouwen temidden van al dit politieke gekonkel niet kunnen verwachten. Op lange termijn heeft het echter misschien wél effect. Als we erin slagen een officiële uitspraak over bijvoorbeeld het verwerpelijke van alle vormen van discriminatie van vrouwen, zowel naar ras als naar seksuele voorkeur uit te lokken, dan zou dat voor veel lesbische vrouwen een grote steun in de rug zijn. Uiteindelijk is het de bedoeling dat in Nairobi ook richtlijnen worden gegeven over het beleid tot het eind van deze eeuw. Een dergelijke uitspraak zal ons in Nederland kunnen helpen om de Wet Gelijke Behandeling ongeschonden door de Kamers te loodsen. Daarnaast zijn de workshops van het Forum erg belangrijk, omdat lesbiennes uit westerse en niet-westerse landen hier vanuit elkaars argumenten en strijd opnieuw een eigen strategie kunnen bepalen.

Lesbisch en politiek

Het is echter niet erg waarschijnlijk dat er op het officiële gedeelte een ‘lesbische’ uitspraak wordt gedaan. De meeste regeringen en

[p. 84]

vrouwenorganisaties over de hele wereld zijn het er nu wel over eens dat feminisme niet alléén een westers verschijnsel is. Vooral door een arrogante, in wezen racistische houding van veel westerse feministen die het feminisme zoals dat in onze omgeving is ontwikkeld als het feminisme zagen, is dit een lang en pijnlijk proces geweest. Nog steeds bestaat er bij sommige vrouwen in zowel niet-westerse als in westerse context, de angst om voor lesbisch te worden uitgemaakt als ze haar feminisme naar voren brengen en over heteronormen en seksualiteit willen praten. Sommige feministen van linkse origine en veel politici, journalisten en mensen die fondsen beheren, zijn nog steeds van mening dat dit alleen westerse luxeproblemen zijn. Andere derde wereld-feministen (en dat is een snel groeiende groep), verzetten zich fel tegen deze opvatting. Zij eisen het recht om over haar eigen seksuele problematiek te praten. En ze vinden deze opvatting, vooral als het uit het westen komt, een overblijfsel van koloniaal denken. Slaven werden vroeger ook óf als zeer seksuele wezens, óf als juist zeer aseksuele mensen getypeerd. Nooit als ‘gewone’ mensen die zowel arbeid verrichtten als een seksueel leven leidden. Dus hoewel feminisme al wel een geaccepteerd politiek bestaan leidt, is er nog grote weerstand tegen vrouwen die het recht op eigen seksualiteit opeisen en op haar eigen manier haar bestaan vorm willen geven.

In de eerste plaats zullen we wegen moeten zoeken om elkaar internationaal politiek te ondersteunen. Op de Tweede Ontmoeting in Lima is er een motie aangenomen om het recht op een eigen seksualiteit als één van de mensenrechten te beschouwen. Dit punt werd vooral naar voren gebracht door Latijnse vrouwen die vanwege haar lesbisch-zijn haar land ontvlucht waren en nu in de Verenigde Staten of in Groot-Brittannië wonen. Zij hadden de grootste moeite gehad erkenning als politieke vluchtelingen te verwerven. De asielgevende landen ontkenden dat er lesbische vrouwen vermoord en verkracht waren en dat er andere vrouwen in psychiatrische inrichtingen werden opgesloten uitsluitend vanwege haar seksuele voorkeur. Chili, en ook Argentinie ten tijde van de militaire dictatuur, zijn beruchte voorbeelden van landen waarin lesbische vrouwen werden vervolgd In Chili werd bijvoorbeeld op klaarlichte dag een lesbische vakbondsvrouw doodgeschoten toen ze uit een café kwam. Waarschijnlijk behoorden de daders tot de geheime politie. Als deze door de Latijnse vrouwen aangenomen motie internationale steun zou verwerven, zullen lesbische vrouwen die haar land ontvluchten misschien makkelijker de status van politiek vluchteling verkrijgen. Dit is slechts één voorbeeld waarbij niet-westerse en westerse vrouwen

[p. 85]

Iima 1983
bijeenkomst over lesbianisme tijdens de tweede ontmoeting van feministen uit latijns-amerika en het caribisch gebied

[p. 86]

elkaar kunnen helpen. (In Nederland kan vervolging op grond van homoseksualiteit reden zijn tot het verlenen van de vluchtelingenstatus - echter alleen nog ‘op papier’. Aan ons de taak om via politieke lobby te zorgen dat dit ook in de praktijk gebeurt.)

Lesbische netwerken

Ten tweede zal vooral het Forum in Nairobi veel vrouwen de gelegenheid bieden met elkaar in contact te komen en ervaringen uit te wisselen. De bestaande netwerken, zoals de ILIS (International Lesbian Information Service), zullen zich waarschijnlijk kunnen uitbreiden en versterken. De ILIS heeft in ieder geval al een workshop over ‘Global Lesbian Networking’ aangevraagd. Hopelijk kan de westerse basis van de ILIS daardoor verbreed worden. Vrouwen die internationale conferenties hebben bijgewoond waar - meestal spontaan - een workshop van en door lesbische vrouwen werd georganiseerd (zoals op het internationale vrouwengezondheidscongres dat in de zomer van 1984 in Amsterdam gehouden werd) weten hoe inspirerend zo'n internationale gedachtenuitwisseling kan zijn.

Nederland (of één van de andere kleinere Noordeuropese landen) is waarschijnlijk het enige land dat op de officiële conferentie aandacht kan vragen voor lesbische eisen, omdat homoseksualiteit in onze nationale (zie Wet Gelijke Behandeling) en zeker in de internationale politiek een zeer gevoelig punt is. Bovendien staat Nederland in de derde wereld vrij goed aangeschreven, omdat wij als één van de weinige landen ontwikkelingshulp tamelijk serieus nemen.

In de derde plaats: de meeste beschuldigingen tegen ‘westerse, liberalistische en overgeseksualiseerde’ feministen zijn tegen Noordamerikaanse vrouwen gericht. Veel Europese feministen hebben hun socialistische wortels nooit helemaal opgegeven. Wat dat betreft staan wij dichter bij veel derde wereld-feministen, die de relatie tussen economische en seksuele onderdrukking nooit uit het oog kunnen verliezen.

Eisen van Nederlandse lesbiennes

Ongeveer dertig Nederlandse vrouwen, daartoe gestimuleerd door vrouwen van het Lesbisch Archief Leeuwarden en het COC (Interpot en het Politiseringsproject) hebben een map samengesteld waarin een aantal eisen verwoord is ten aanzien van de drie thema's van de Nairobi-conferentie, namelijk onderwijs, gezondheidszorg en arbeid.

[p. 87]

Naar aanleiding van deze map vond een discussiedag plaats Eén van de deelnemende groepen diende het voorstel in de motie van de Tweede Ontmoeting in Lima te ondersteunen om het recht op je eigen opvatting over seksualiteit te beschouwen als één van de mensenrechten

Eind april hield de Nederlandse Vrouwenraad haar Nairobi-dag Ook de artikelen van de lesbische leesmap werden toen bij de stukken gevoegd en in workshops werd de positie van lesbische vrouwen besproken. Inmiddels heeft de Emancipatieraad in haar Nairobi-advies gesteld dat ook ‘de positie van lesbische vrouwen (welke in de VN-stukken met genoemd worden) moet worden aangesneden’ in de rede die staatssecretaris Kappeijne van de Coppello in Nairobi zal houden.

Daarnaast wordt geprobeerd de eisen van de Nederlandse lesbische vrouwen via de ILIS op het Forum te brengen. In april werden tijdens de ILIS-bijeenkomst in Keulen de volgende vijf eisen aangenomen

-	Vrouwen moeten onvoorwaardelijk zeggenschap hebben over hun eigen lichaam,
-	Vrouwen hebben recht op onderwijs dat met heteroseksistisch is;
-	Lesbische vrouwen hebben recht op eigen organisaties;
-	Verwijdering van discriminerende wetgeving ten aanzien van lesbische vrouwen;
-	wetgeving op gebied van mensenrechten en gelijke behandeling van alle overheden.

De ILIS heeft al workshops aangevraagd op het forum over deze onderwerpen. Het is nu de vraag of de officiele Nederlandse delegatie de politieke moed zal hebben onze punten naar voren te brengen

In de vijf jaar tussen Kopenhagen en Nairobi heeft de lesbische beweging een enorme groei doorgemaakt Hoe dat precies gestalte zal krijgen in Nairobi is vooralsnog met duidelijk De effecten van de besprekingen in Nairobi zullen met meteen te merken zijn De resultaten van de lesbische netwerken zullen ook pas na enige tijd waarneembaar worden En als er een officiele uitspraak over discriminatie van lesbische vrouwen komt, zal het nog wel enkele jaren duren voordat vrouwengroepen daar bij haar nationale regeringen klinkende munt uit kunnen slaan