Liter. Jaargang 19

‘God ondergraaft de stilte’

In Duitsland heet het boek Gott braucht dich nicht, een wat harde titel, die ook nog eens vergezeld gaat van de ondertitel Eine Bekehrung. Bij mij komen die woorden behoorlijk zwart-wit binnen, maar gelukkig ontdekte ik ze pas toen ik al flink op weg was in de vertaling van de roman, die allesbehalve zwart-wit blijkt te zijn. In het Nederlands heet dit autobiografische verhaal en debuut van Esther Maria Magnis Mintijteer (waaruit werd voorgepubliceerd in Liter 80). Dat uit de klanken van een lied opgevangen woord is hoofdpersoon en ik-verteller Esther onbewust altijd bijgebleven: ‘Ik hoorde “mintijteer”, en dat was iets heel groots, het was zeer ernstig, maar ook lief, het was majesteitelijk als de Alpen, maar veel vriendelijker [...] het was er altijd en het zou op me wachten [...].’

‘Alle gedachten over God die in dit boek staan waren er al eens eerder. Het staat allemaal al ergens beter en mooier en grondiger doordacht’, schrijft Magnis als haar relaas over rouw en strijd met God vergevorderd is. ‘Dat klopt, maar zo echt en eerlijk ben ik ze zelden tegengekomen’, zeg ik, want ik ben inmiddels met haar in gesprek geraakt. Esther - liefkozend Esthertje genoemd door vader en broer - verliest hen allebei aan kanker, terwijl ze met geloofwaardige oprechtheid voor hun genezing bad. God is om minder de rug toegekeerd. Esther probeert zich tevergeefs van God af te wenden. Al voor haar vaders overlijden gruwt ze van mensen die zich als verlicht beschouwen, omdat ze nu eenmaal na de verlichting geboren zijn. Wanneer een collega van haar vader aan tafel zegt dat niemand God kan bewijzen en dat het dus dom is in God en in de onsterfelijke menselijke ziel te geloven, zegt puber Esther zonder ook maar ergens puberaal te willen zijn: ‘Houdt u eigenlijk van uw vrouw? [...] Ik geloof dat namelijk niet. U kunt het niet bewijzen. U kunt alleen maar zeggen dat ze een geur heeft die u aantrekt, dat uw trouw aan haar door de samenleving wordt opgelegd of nuttig is voor uzelf, omdat u nestwarmte nodig hebt en zij uw jongen grootbrengt. Ik zou het erg treurig vinden als ik uw vrouw was.’ Esthers liefde voor haar familie is juist groter dan groot.

[p. 79]

Het nihilisme, waarin Esther zich na de dood van haar vader probeert te storten, zint haar niet: ‘Als er geen waarheid bestaat, dan is het ook niet waar dat er geen waarheid bestaat.’ Het lukt Esther niet om God dood te verklaren, dus moet ze zich tot hem verhouden. Esther denkt zich een slag in de rondte. Maar haar doordachte geloof sluit een meer mystieke geloofsbeleving niet uit. Dit samengaan van hoofd en hart raakte me nog het meest. En daarop werd ik, die opgesloten zit in mijn hoofd, jaloers. Esthers gesprek met God stokt, maar ze pakt het weer op. Mijn spreken met God droogde op toen ik mezelf ervan verdacht het als doekje voor het bloeden te gebruiken, terwijl het beter was de wond onder ogen te komen. Mijn geloof kreeg een nieuwe, voor mij geloofwaardige vorm. Nu bedank ik niet God, maar mijn zoontje 's avonds voor de fijne dag samen. Ik bid niet om genezing voor mensen, maar stuur hen post. Ik ben gaan geloven dat God ons wel degelijk ‘braucht’, een tendens in de kerk van Esthers jeugd waarop ze spuugt, omdat het God klein zou maken. Misschien wil ik het liever zo formuleren: God wil ons nodig hebben. Maar Esthers roman doet me mezelf afvragen of ik God nog denk nodig te hebben. Haar geloof dat God haar vader beter had kunnen maken, is benijdenswaardig. En mijn onafhankelijkheid heeft iets arrogants. Je toch weer te durven overgeven aan een God die zich op de meest onhandige momenten in zwijgen hulde, dat vergt moed. Volgens Esther is Gods zwijgen veelzeggend: ‘Zijn macht moet wel in de stilte liggen. Zijn zwijgen verzet zich onverbiddelijk tegen het zwijgen van de wereld. Zijn stilte heeft geen genade met de dood. Die stilte doet het niets uit elkaar klappen. [...] God ondergraaft de stilte. Daar moet een macht in liggen, die ik niet begrijp.’

Esther Maria Magnis, Mintijteer. Van Wijnen, Franeker 2016, 238 blz., € 16,95. Oorspr. titel: Gott braucht dich nicht, vert. Dingeman van Wijnen.

Elizabeth Kooman