Liter. Jaargang 19

[p. 74]

Maatwerk

- ‘Maatwerk’ presenteert opiniërende, actuele of persoonlijke stukken, of combinaties daarvan, over boeken en andere gebeurtenissen. -

De troost van de biechtvader

In de Tsjechische ondertitel van dit boek komt het woord postoptimistické voor. De vermoedelijke vertaling ervan - postoptimistisch - staat hier en daar ook in de tekst. Maar dat woord heeft de ondertitel van de Nederlandse vertaling niet gehaald. Misschien omdat die wervender moest zijn voor aspirant-kopers die zich zorgen maken of het in deze tijd nog wel vol te houden is te geloven wat een kerk beweert. Lezers kunnen met zulke vragen inderdaad uitstekend bij Tomáš Halík terecht. Hij is priester in de kerkelijke ruïne die Tsjechië is. Voorman van een bijna geheel leeggelopen katholieke kerk in een samenleving die niet meer op hem en de zijnen rekent. Dat lag overigens anders voor mensen als paus Johannes Paulus ii en president Václav Havel, die beiden jarenlang warmliepen voor gesprekken met en adviezen van Halík. Het is beide wereldverbeteraars zeer gegund geweest, deze raadgever en vriend.

Dit boek werd, net als Halíks vorige boek, geschreven tijdens een retraite in een klooster. Het ademt de rust en de precisie die bij zo een verblijf lijken te passen. Als tegenhanger voor dat andere prachtboek, het dichterlijke en springerige Mijn heldere afgrond (Nederlandse vertaling: 2016), waarin Christian Wiman uitlegt hoe hij de liefde ontdekte en God leerde kennen, is het vrijwel perfect. Het is niet Halíks bedoeling om geloof weer tot een salonfähig gebeuren te maken, maar men kan zich na het lezen van deze twee boeken wel weer wat veiliger in een gesprek over hedendaagse religie mengen. Bescheidenheid blijft belangrijk; ook dat weet deze biechtvader als geen ander.

Halík is rustig en precies, maar tegelijk zeker niet rustgevend. Hij is niet van plan om de moeilijke vragen te ontlopen, want daar heeft hij geen goede ervaringen mee: ‘[...] ik kreeg het gevoel dat ik in het gezin van een ernstig zieke verkeer waar de stilzwijgende afspraak geldt dat er niet over de ziekte gesproken wordt.’ Halík is de biechtvader van die van buiten ingestorte kerk in de tijd waarin het vermoeden sterker wordt dat het niet allemaal vanzelf beter wordt, en dat het niet een kwestie van tijd is voor de laatste probleempjes zijn opgelost. Desondanks gelooft Halík nog altijd in de kerk. Zolang ze maar bereid is vanuit Pasen te denken, in de zin van de machteloosheid, de vernedering en het verlies: de paradox van de overwinning door de nederlaag.

Halík weet dat het geloof twee vrienden heeft, de liefde en de hoop. Om met de liefde te beginnen: ‘Martin Buber vertelde graag het verhaal van een verlichtingsgeleerde die een rabbijn zijn boeken vol verpletterende argumenten tegen God en het geloof opdrong [...]. De rabbijn woog die boeken [...] in zijn hand. Toen streelde hij zacht de Bijbel en met zijn blik op dat boek zei hij: “maar misschien is het toch waar”.’

En er is de hoop dat het allemaal niet zo eenvoudig hoeft te zijn als het soms lijkt, eenvoudig in de zin van onherroepelijk en verdwenen: ‘[...] alleen wij denken dat de

[p. 75]

hele wereld voor het kind ten onder zou gaan als het zou zien dat niet Sinterklaas, maar de ouders de cadeautjes bij de schoen leggen. Alleen wij zijn zo dwaas om te denken dat de waarheid of het één, of het ander moet zijn.’ En tegelijk: ‘We kunnen niet terugkeren naar het geloof van onze kindertijd, [...] wellicht verwijst [...] het Bijbelse beeld van het Paradijs waaruit we verjaagd werden [...] onder andere naar deze situatie.’

Halík weet het goed te vertellen, soms als een vriend die zich met een goed glas naar je toebuigt en met je in een soepel gesprek wegzakt. En soms klinkt hij dan opeens als een onderwijzer: ‘[De taal van de theologie] moet zich daar laten corrigeren waar hij dreigt te vergeten dat hij alleen maar beweegt in het gebied van de analogische en metaforische taal [om niet] de drempel van het ontoegankelijk licht van het geheim te overschrijden en in de zandbank van ideologie en banaliteit te belanden.’ Maar er staan ook eenvoudiger zinnen in het boek, die op hetzelfde neerkomen en tegelijk goed te onthouden zijn, of zelfs te laten tatoeëren, voor de doorzetters onder de lezers. Op pagina 65 haalt Halík Augustinus aan: ‘Si comprehendus, non est Deus’: ‘Als ik het begrijp, dan is het niet God’.

Mocht het bovenstaande onvoldoende zijn om tot ogenblikkelijke aanschaf van dit boek over te gaan, vind dan iemand die het wel heeft gekocht en lees, desnoods staande voor de uitlenersboekenkast, alleen het laatste en zestiende hoofdstuk, ‘Christendom van de tweede adem’. We hebben de grootste schokken in het christendom nog niet gehad, zo vermoedt Halík. ‘[...] veel verdwijnt en zal voorbijgaan. Wat blijft [zijn] [...] geloof, hoop en liefde, deze drie. Het tijdperk dat we op het punt staan te betreden heeft, vermoed ik, het meeste behoefte aan de hoop.’

Tomáš Halík, De nacht van de biechtvader. Christelijk geloof in een tijd van onzekerheid. Boekencentrum, Zoetermeer 2016 (2005), 192 blz., € 19,50.

Menno van der Beek