Liter. Jaargang 19

[p. 9]

Len Borgdorff
De eland
Verhaal

Voor Stevo Akkerman

Zweden overweegt om geen verkeersborden meer te plaatsen met een eland erop. Die worden te vaak als verzamelobject meegenomen. Zelf zou ik nooit op dat idee gekomen zijn, al hebben de borden mij wel geïntrigeerd vanaf de eerste keer dat ik in Scandinavië kwam. Maar nooit kwam er een eland langs.

In de zomer van '71 waren we weer eens in Noorwegen: mijn vriendinnetje Mente, mijn ouders, mijn jongste broer, en die zomer ook Oom Kees en Tante Trees. Mijn oudste broer en gezin waren ook in Noorwegen, maar ergens anders. Ze kwamen af en toe langs.

We hadden twee auto's tot onze beschikking en er werd regelmatig gewisseld van chauffeur en van passagiers. Toen mijn vader een keer naast Oom Kees in de auto zat en een verkeersbord zag met een eland erop zei hij ‘Dag Kees’. Zodra mijn oom in de verte een volgend bord in de smiezen had, zei hij ‘Dag Rius’. Zo ging dat door. Vaker zat mijn vader in zijn eigen auto en oom Kees in de zijne. Maar als er een bord in zicht kwam met een eland erop was het altijd ‘Dag Kees’ of ‘Dag Rius’.

Daar hadden die twee mannen plezier in. Niemand nam hun grapje over. Dat was iets tussen die twee. Wel hielden we allemaal eventuele borden met eland extra goed in de gaten, we zagen ze vaak eerder dan Rius of Kees, maar we zwegen en grinnikten bij elke ‘Dag Rius’ of ‘Dag Kees’. Daarbij werd trouwens dan ook nonchalant de rechterhand opgestoken. Dat hoorde erbij.

Een grapje, dat groeten, maar het was vanaf de eerste keer al de bezegeling van een vriendschap van twee mannen die elkaar vonden in hun kwetsbaarheid. Er was geen denken aan om met hun grapje aan de haal te gaan. Behalve als ze er niet bij waren. Dan zei iemand - mijn broer, mijn vriendinnetje, mijn moeder of tante of ik: ‘Dag Kees’ en reageerde een ander met ‘Dag Rius’.

Later, in Nederland, moesten de verkeersborden met een hert erop daaraan geloven. Ook weer als Kees en Rius er niet bij waren. Anderen namen het over, als grapje, ja, maar ook als een lichte vorm van eerbetoon, en als een groet uit een dierbaar ooit.

[p. 10]

Ik heb begrepen dat mijn vader ceremoniemeester was toen Oom Kees trouwde met zijn Trees. Dat was in 1948, maar dat ze elkaars dierbaarste vriend zouden worden, lag toen niet voor de hand: daarvoor was mijn vader te exuberant en Oom Kees te stilletjes en te zachtaardig. Halverwege de jaren zestig had mijn vader een aanrijding omdat hij te veel gedronken had. Gelukkig beperkte het ongeluk zich tot blikschade, maar mijn vader kreeg naast de ontzegging van zijn rijbevoegdheid, zoals dat heet, ook een gevangenisstraf, die mijn moeder, de arme ziel, voor iedereen verborgen hield: voor mij, maar ook voor haar broer Kees.

Toen Kees op een avond met zijn koor optrad in een Haagse gevangenis, zag hij tot zijn verbijstering op de voorste rij zijn zwager zitten. Hij durfde niets te laten merken, maar hij had hem wel gezien; het zingen lukte niet meer. Mijn vader op zijn beurt zag zijn zwager tussen de tenoren staan, maar hij had hem genegeerd om hem niet nog meer van streek te maken.

Een jaar daarna kwam mijn oom in het ziekenhuis. Zijn hart. Hij was lang uit de roulatie en zou als een broos mannetje verder leven. Ook moest hij van de cardioloog één borreltje per dag drinken. Dat was goed voor zijn hart. Nu hadden zowel mijn vader als mijn oom een drankprobleem, een broze gezondheid en een gedeeld geheim. Het resultaat was dat ze elkaar steeds vaker opzochten. Mijn vader schonk dan het borreltje in dat Oom Kees op doktersvoorschrift drinken moest. Kees schonk mijn vader in. Zo deden ze samen bijzonder lang over hun ene borreltje, al kreeg mijn vader soms een tweede. Ze gingen ook weleens een weekend weg, met mijn moeder en met Tante Trees. Dan droeg mijn vader de koffer of tas van Oom Kees en die droeg niets. Daar kwam mijn moeder later nog vaak op terug: dat mijn vader de bagage droeg van haar broer Kees.

De gezondheid van de twee ging achteruit, maar hun vriendschap werd alleen maar hechter. Toch was Oom Kees niet bij de begrafenis van mijn vader. Hij was toen in Zwitserland en zo van streek dat hij dag en nacht bewaakt werd voor zijn eigen veiligheid. Tante Trees kwam wel op de begrafenis, maar reisde direct daarna weer terug naar Kees.

Een paar weken later nam ik hen mee naar het graf. ‘Ja, Len,’ zong Tante Trees, ‘die twee, dat waren echte vrienden. Echte vrienden.’ Als zij iets zei, leek het altijd op zingen. ‘Echte vr...,’ stamelde Oom Kees en verder kwam hij niet. Dat is de enige keer dat ik hem heb zien huilen.

Het was niet meer dan de bevestiging van hun vriendschap.

Twee jaar later overleed Oom Kees, hij was toen 63.

[p. 11]

[p. 12]

Als Mente en ik een verkeersbord zien met een hert erop, zegt de een ‘Dag Kees’ en de ander ‘Dag Rius’. Onze kinderen hebben dat overgenomen, al hebben zij hun grootvader en oudoom niet gekend.

In de loop der jaren veranderde voor mij het zwarte rendier op het verkeersbord in een gat, in de contouren van afwezigheid. Dat gold ook voor het hert op het Nederlandse bord, terwijl dat niet eens een eland was op een Scandinavisch bord. Alles was beeld geworden voor iets anders dat er óók nooit was geweest.

Pas geleden waren Mente en ik een paar weken in Zweden. We kochten ansichtkaarten met een eland erop. Ik schreef mijn broer dat elanden niet bestaan. ‘Je komt ze alleen maar tegen op verkeersborden, als knuffel, op ansichtkaarten, en in verhalen wordt over de verschijning ervan gepraat alsof het om Onze Lieve Heer gaat, maar ik ben opnieuw op onderzoek uit gegaan en ik kan je verzekeren: elanden bestaan niet.’

Maar een paar dagen later - we reden langzaam - slofte er eentje uit de struiken links van de weg tevoorschijn. Hij stak de smalle weg over zonder enige aandacht voor het rode autootje dat stilstond om hem rustig te laten oversteken. Wij bestonden blijkbaar niet voor hem. ‘Dag Kees,’ zei Mente. ‘Dag Rius,’ zei ik. Rechts van de weg was een even luie als kale helling zodat we alle tijd hadden om hem te zien verdwijnen. ‘Moet je geen foto maken?’ vroeg Mente. ‘Ik wil dit zien,’ zei ik.

Dat was op een vrijdag. Op de derde dag daarna, de zondag, reden we naar Noorwegen om een bezoek te brengen aan mijn nicht. Haar man wist precies te vertellen hoeveel elanden er rondlopen in het bos bij Trøgstad en hij verheugde zich op de opening van het jachtseizoen. Dat duurde niet lang meer. Dan zou de vriezer weer goed gevuld worden. Nu had hij nog wel wat worst die de slager had gemaakt van een eland die hij vorig jaar had geschoten. We moesten maar een stuk meenemen.

Nu neem ik iedere dag twee boterhammen met elandworst. Mente weigert het te eten om dezelfde reden waarom ik het wel doe. Het heeft te maken met nagedachtenis, vergeefsheid, verbondenheid, zijn en niet zijn.

Vanmorgen keek ik in het bed van mijn kleindochter. Daarin liggen haar knuffels. Het konijn is favoriet, maar de eland is onmisbaar. Dat is waar ook: die kocht ik zodra ik hoorde dat ik grootvader zou worden. Ik weet niet of hij een naam heeft.

Len Borgdorff (1952) zit achter zijn bureau. Hij wandelt en fietst. Daarnaast schrijft hij gedichten, columns en verhalen.