Liter. Jaargang 19

[p. 67]

Jane Leusink
Negentienhonderdzestien

[I]
Jaar dat woord werd, woord dat vlees werd volgens P. van Ostaijen

De slag in het bos van	Je kunt niet vinden wat je niet kunt zien, zei hij.
Mametz, die in plaats van	Vandaag kijk ik heel anders het verleden in.
vijf uur, vijf dagen duurde,	Alsof je je verplaatst in een droomwereld, een soort sprookje.
gestreden door de
enthousiaste, avontuurlijke,	Aan het eind van het interview zei hij hetzelfde nog eens met
ongetrainde, slecht	andere woorden. We snapten niet precies waarover hij sprak.
uitgeruste jonge mannen	Wat een ontroerende man, zei ik tegen mijn vriend.
van de Welsh Division,
bezweken onder het verbaal	We zaten te kijken. Hoe dan ook er blijft sprake van verplaatsing,
geweld van David Lloyd	misschien zelfs een vlucht. En volgens mij bedoelt hij dat
George, minister van oorlog,	met die shit en donkere wolken.
leverde de eerste
gevechtsdag meer dan	Alsof iets over zijn tentoonstelling hangt wat daar althans
vierhonderd doden op,	volgens zijn universum niet hoort en hij zich lijkt te schamen of
onder wie de broertjes	voelt dat hij zich daarvoor moet verontschuldigen.
Tregaskis, oorspronkelijk uit
Penarth, geëmigreerd naar	Wat is hij toch sympathiek, dacht ik. Maar mijn vriend zei:
Canada en teruggekomen	ik denk dat we niet moeten vergeten dat voor hem deze opdracht
om als vrijwilligers dienst te	precies op het juiste moment kwam. Nu en hier.
nemen in het Britse leger,
waarbij tijdens de eerste	Terwijl wij vandaag de dag iets wat we maar niet kunnen
aanval een van hen in het	onderscheiden met hand en tand willen vinden om het
hoofd werd geschoten, de	te kunnen verdedigen, zei ik. Wij willen ook zo'n universum.
andere, die hem te hulp
kwam, ook werd gedood;	Je maakt er een slogan van, zei mijn vriend, alsof de baby van
de slag waarover de dichter	zijn broer niet onder prikkeldraad is doorgegeven. Alsof de
Robert Graves, toen hij na	fotograaf het niet moest doen met het schijnsel van de maan.
afloop nog eens het bos inliep,
dichtte: ‘Het lag vol Pruisische	Vandaag kijken wij het verleden in en zien we bange diertjes in
gardisten, grote mannen, en	de frontlinie van het sterven, aangespoeld aan een vreemde kust
dode Royal Welch	of tegen een schuurdeur gekwakt en tot stilstand gekomen

[p. 68]

Fusiliers en South Wales	in het jaar dat woord werd, waarin het woord vlees werd.
Borderers, kleine mannen.	Soms is een lichaam net zo heilig als een woord. Soms zijn
Geen enkele boom in het bos	dagen van vlees gemaakt. Komt het voorjaar met bloed in
bleef ongebroken.’	de blaadjes.

[II]
Zingende soldaten volgens M. Nijhoff

Je kunt het misschien beter	Nadat hij via twin viewer was ingelogd en ik vanaf mijn plek
zo zeggen.	toekeek hoe mijn pc op afstand werd bestuurd, vroeg ik:
Je zou je er niet voor moeten	Aad, waar denk jij als eerste aan als ik 1916 zeg?
schamen of het zien als het	Wij kampeerden onder aan de heuvel in het bos
bijpunten van je eigen	van Mametz, ik wist van niks, ik liep de heuvel op en zag
geest.	dat monument dat me later nachtmerries bezorgde.
Ergens moet je engagement	Ik heb het Tineke niet verteld maar het slagveld was zo breed
ook gewoon als een taak	als het stuk van de Garnwerder weg tot aan het Winsumer
zien. In een onvermengde	diep, misschien iets meer dan een kilometer. De Britten
taal als van voor de	legden een bommengordijn. Maar de Duitsers hadden het
zondeval.	door en gingen gewoon een stukje opzij. Even onder ons: die
Een linguïstisch geheel	Britten deugden ook niet, je kon het kanongebulder tot in
met een heldere spanning	Londen horen. O, zei de prime minister, ze zijn begonnen.
als tussen de ijsvogel	Mametz Wood werd ingenomen door de 38e Welsh Division
en zijn steiger, als tussen de	tussen 7 en 12 juli. Met zware verliezen.
bron en zijn water.	Ik heb het daarnet even nagezocht.
Ofzoals Nijhoff zegt:	Maar die hebben later zelf dat monument betaald.
Als tussen de puntige keien	Een woeste rode draak want dat is het embleem van Wales.
en de straten.	Hier heb ik het, de draak verscheurt het prikkeldraad.
Als tussen de pijn en de	O ja, die streek hier wordt de poets walk genoemd.
voeten van de blonde soldaten.	Vanwege Robert Graves en Siegfried Sassoon.
Het verdriet, het smoren van	Die in het voorjaar en de zomer dienden in de Royal Welsh
het verdriet, het verlaten en	Fusiliers. Een van de oudste regimenten, uit 1689.
Marie.	Als je hier induikt dan duik je als het ware terug in de tijd.
Het verre doel en de torens.	Lezen doen we allemaal hè, maar wat ze daar doen is
De tamboer en de muziek.	het echte beleven. Ik weet dit van Yency, geschiedenisgek en
Waar is de tamboer, waar is	-student die meedeed aan de slag bij Waterloo, uitgezonden
de muziek?	bij de Nos op 3 en 18 juni 2015. Yency vond het leven
Als tussen God en de alleen	van een fusilier in 1815 meteen heel erg bij hem passen.
gelaten soldaten.	Ik ben de laagste rang, zei hij, als infanterist, voetvolk, slachtvee
Ons brekend lijf en ons zieke	kanonnenvoer. Aan Yency, zielenvervoerende romanticus, draag
hart.	ik, Aad, hier Sassoons gloeiende woorden op:

[p. 69]

De ring van liefde en de ring	You and I have walked together
van smart.	In the starving winter weather.
De verachting en de granaten.	We've been glad because we knew
Kortom:	Time's too short and friends are few.
Als tussen een goed soldaat en	We've been sad because we missed
zijn grote kinderhart.	One whose yellow head was kissed
Ergens.	By the gods, who thought about him
Zingende soldaten.	Till they couldn't do without him.

De titel van het eerste gedicht is een regel uit ‘Gulden sporen negentienhonderd zestien’ van Paul van Ostaijen. De titel van het tweede gedicht is een regel uit ‘Zingende soldaten’ van Martinus Nijhoff.