Liter. Jaargang 19

[p. 18]

Benno Barnard
Flard van een heldensage
Emile Verhaeren, 1855-1916

Over de Belgische dichter Emile Verhaeren heb ik al veel geschreven, onder andere een paar pagina's die ik zojuist per ongeluk heb gewist op mijn nieuwe computer (een gevolg van het feit dat computers worden ontworpen door autistische ingenieurs, die niet kunnen begrijpen hoe normale mensen denken). Ik verwijs u nu maar naar het hoofdstuk dat ik aan deze Franstalige Vlaming heb gewijd in mijn boek Dichters van het Avondland (2006).

De internationalist Verhaeren stierf als een Belgische patriot die alle contacten had verbroken met Stefan Zweig, zijn biograaf en Duitse vertaler. De joodse kosmopoliet Zweig was een pacifist, die niets moest hebben van de Duitse en Oostenrijks-Hongaarse oorlogsmachine. Dat was de eerste tragedie.

De tweede was Verhaerens dood, een flard van een heldensage.

Op 26 november 1916 hield hij een lezing in Rouen, niet ver van Sainte-Adresse, waar de Belgische regering in ballingschap resideerde. Daags nadien zou hij de trein nemen naar Parijs, waar hij toen woonde. Op het perron stapte hij mis en hij belandde tussen twee wagons - zijn benen werden onder de knie afgesneden en hij stierf minuten later op het perron. De trein, het symbool bij uitstek van de progressie waarin hij zo geloofd had, executeerde hem. Het klopte natuurlijk wel: zijn verzen waren vervuld van geloof in de toekomst van de mensheid en Europa; de oorlog had ze in één klap onwaar gemaakt. Zijn laatste woorden luidden: ‘Ik sterf... mijn vrouw... mijn vaderland...’

Hij was op een paar weken na precies even oud als ik nu ben. Dat heeft geen enkele betekenis, behalve voor mijzelf.

In zijn geboortedorp Sint-Amands, op een half uur van Antwerpen, ligt hij met zijn vrouw Marthe begraven in een monument aan de Schelde, die daar een fraaie bocht maakt; het graf lijkt op een granieten sarcofaag die ieder ogenblik het water in kan glijden. Het dorp - uitzonderlijk genoeg niet verpest door de nouveaux riches die het grootste deel van het Vlaamse platteland om zeep hebben geholpen, meer dan de ‘villes tentaculaires’, de octopusachtige steden waarvan de vooruitgangsoptimist Verhaeren vreesde dat ze zijn geliefde geboortestreek zouden verwoesten - dat dorp is de moeite van een bezoek waard: er is een interessant museum gevestigd in het geboortehuis, en links en rechts zijn vertaalde gedichten van Verhaeren aangebracht.

[p. 19]

Mocht u daar ooit ronddwalen, dan zult u op tweehonderd meter van het museum het gedicht aantreffen dat ik in opdracht voor hem geschreven heb:

Nog altijd klauwt dat Christusbloot
Naar een oneindigheid
In Sint-Amands. Uw onverzadigbare
Utopie, uw nieuwe universum
Kwam niet, Verhaeren.

Dat zwarte graf, gelegd om u en Marthe
- Sarcofaag, stenen boot
In de langzame bocht van het water
Gezakt, wachtende op zijn reis -
Zou u ons pathos besparen.

Bloeit in de schor aan de andere kant
Het grootwarkruid, de veldkers,
Waadt een steltloper tegen het grijs
Dat voor uw einder hangt,
Of is dat allemaal een oud Frans vers?

U hebt een straat hier^* op de Linkeroever:
Daar ben ik nooit geweest,
Daar is uit het slik een noordelijk
Soort modernisme, een woordelijk
Soort wonen opgestaan van niemand die u leest.

De Schelde, de Schelde, Verhaeren,
Blijft het gebaar dat Vlaanderen
Om het oneindige te grijpen naar de zee zal maken
Totdat uw beenderen de westrand van de aarde
Tegenvaren.

* Ik woonde nog in Antwerpen toen ik dit gedicht schreef.