Liter. Jaargang 19

[p. 81]

Maatwerk

- ‘Maatwerk’ presenteert opiniërende, actuele of persoonlijke stukken, of combinaties daarvan, over boeken en andere gebeurtenissen -

Het geloof opzij

De huidige leerlingen van de Guido de Brès in Rotterdam kunnen het zich nauwelijks voorstellen: ‘Margriet van der Linden, de mol van vorig jaar, heeft zij hier op school gezeten?’ Van der Linden is inderdaad allesbehalve het reformatorisch ogende meisje dat zij toch ooit geweest moet zijn. Ze presenteerde Zomergasten, was hoofdredacteur van het feministische blad Opzij en mol in het bekende televisieprogramma Wie is de mol? Helemaal een vrouw van deze wereld. In het najaar van 2015 verscheen haar roman De liefde niet, waarin ze haar reformatorische jeugd van zich af schrijft.

Welwillend ben ik aan het boek begonnen. Homoseksualiteit en biblebelt-geloof; dat is nu eenmaal lastig met elkaar te rijmen. Bovendien had ik een gesprek met Van der Linden enkele jaren geleden als verrijkend ervaren. Als oud-leerling van de Guido de Brès vertelde ze in de glossy Guido - in 2011 ter gelegenheid van het veertigjarig jubileum - haar verhaal. Eerlijk en kwetsbaar:

‘Ik weet wel, in seculiere kringen is homofilie ook een moeilijk punt, dan ren je als puber ook niet meteen naar je ouders als je dit bij jezelf ontdekt. Toch denk ik dat er een verschil is. [...] In het milieu van thuis en de Guido werd het gelijk gekoppeld aan zondig, fout. Je voelt: dit wordt een groot probleem. En ergens ontken je het, je stopt het weg. Ik had bijvoorbeeld altijd vriendjes, verkering, terwijl ik natuurlijk best voelde: dit is niet hoe ik ben. Soms dacht ik: ik ga er gewoon nooit iets over zeggen. Toen me steeds duidelijker werd dat dit niet zomaar zou gaan, ben ik zeker niet meteen huilend in mijn meisjesbed gaan liggen. Wel heb ik heel wat gebeden, God gevraagd of het over mocht gaan. Of ik geloofde dat dat kon helpen? Natuurlijk, anders had ik er geen tijd in gestoken.’

Het lijkt alsof Van der Linden enkele jaren later meer verhard is. Destijds vertelde ze dat journalisten vaak vroegen naar de relatie met haar ouders, maar dat ze hier niet op inging: ‘Zij hebben hier niet om gevraagd.’ Dat vond ik chique; ondanks haar eigen ontwikkeling beschermde ze haar thuisfront tegen sensatiebeluste journalisten. Ook de tekst op Wikipedia - ze bezocht met tegenzin de reformatorische school Guido de Brès - relativeerde ze destijds: ‘Ik had geen zin in die school, maar uiteindelijk bewaar ik er ook goede herinneringen aan en kijk ik niet met rancune terug.’

Dertig jaar later verwerkt ze in De liefde niet haar eigen meisjesjaren in het verhaal van M, inclusief conflicten thuis en negatieve ervaringen met docenten die ze bij name noemt. Zelf zegt ze dat het boek slechts deels biografisch is; toch zijn veel elementen in het verhaal rechtstreeks terug te leiden tot haar eigen jeugd. En hoewel je enerzijds meevoelt met haar eenzaamheid, heeft dat ook iets afstotends. Waarom je eigen

[p. 82]

opvoeders zo negatief in de etalage zetten? Het verhaal van de ouders blijft ongeschreven.

Elke jongere die opgroeit in een gelovig gezin komt een keer voor de vraag te staan: wat betekent het geloof voor mij? Elke puber - ook de reformatorische - experimenteert en rebelleert in meer of mindere mate tegen opgelegde regels van thuis, school en kerk. In die zin bevat het verhaal over M een universele lijn. Waar kom ik vandaan, wat is mij geleerd en hoe verhoud ik mij daartoe? Dat zijn geen vragen waar je makkelijk antwoord op geeft. Maar de antwoorden zijn wel bepalend voor je identiteit en de koers die je leven gaat. Of zoals Van der Linden het destijds zei: ‘Ik deed afstand van het geloof, zoals dat in ons gezin, de kerk en op school werd beleefd, maar mensen als Bart Jan Spruyt, jij en anderen komen na doordenking tot de overtuiging dat het geloof hun wel past.’

De vraag doet zich voor in hoeverre de breuk met het christelijke geloof samenhangt met de homoseksualiteit van M. Vanaf het moment dat ze naar de Christelijke Hogeschool Ede vertrekt voor de opleiding journalistiek, vervreemdt ze verder van haar achtergrond. Het burgerlijke leven staat haar tegen. Haar homoseksuele geaardheid houdt ze nog enige tijd voor zichzelf, maar de seksuele fantasieën nemen toe in frequentie en intensiteit. Na verloop van tijd neemt ze een enkeling in vertrouwen. Als lezer word je dan nieuwsgierig: hoe gaat het thuisfront dit oppakken?

Vooral die vraag is spiegelend voor christenen. Is homoseksualiteit nog steeds een taboe, hoe worden jongeren die hiermee worstelen opgevangen? Anderzijds is het van M ook een keuze om haar eenzaamheid om te zetten in afstand. Ze gaat er bij voorbaat vanuit dat haar ouders geen begrip zullen tonen en geeft hen daarmee eigenlijk geen kans om het tegendeel te bewijzen. Haar kwetsbaarheid verstopt ze in een cocon en je wilt haar als het ware een duwtje geven: ‘Bespreek het met je moeder, probeer het!’

Toch is het feit dat M uiteindelijk afstand neemt van het geloof niet alleen aan haar geaardheid toe te schrijven. Geloof staat voor haar symbool voor het principe waar ze zo'n afkeer van heeft: er wordt voor je gedacht. Een opgelegde waarheid staat haar tegen; ze ervaart hierin te weinig ruimte voor haar persoonlijkheid. Uiteindelijk wil ze zélf de touwtjes in handen hebben. Ze lijkt daarbij niet te beseffen dat ze zelf zeker net zo onverbiddelijk is. Al met al tekent de titel (ontleend aan 1 Korintiërs 13) het boek: De liefde niet. M mist de liefde in het geloof, waardoor het niet authentiek wordt.

Deze debuutroman is te rekenen tot de verwerkingsliteratuur. De overeenkomst tussen Margriet van der Linden en Franca Treur is bijvoorbeeld duidelijk. Beiden doen in hun studententijd afstand van het geloof, verpakken hun jeugd in een verhaal. Evenals Treur schrijft Van der Linden over ‘de vader’ en ‘de moeder’, waarmee de afstandelijkheid voelbaar wordt. Toch is er ook een groot verschil. Treurs Dorsvloer vol confetti (2010) is meer beschrijvend, luchtiger ook, met meer humor, en stopt voordat de echte crisis begint. De liefde niet gaat verder. Het is een ontworsteling, een boek dat vanaf het begin zwaar op de maag ligt door de heftige innerlijke tweestrijd van M, het conflict dat zij voert met zichzelf en haar omgeving.

Met dit boek laat Van der Linden evenals haar voorgangers Maarten 't Hart, Jan Siebelink en Franca Treur zien welke verstikkende werking het christelijke geloof kan heb-

[p. 83]

ben. En dat terwijl het toch een leven in vrijheid voorstaat. Hoog tijd dat iemand dat eens geloofwaardig beschrijft.

Margriet van der Linden, De liefde niet.

Uitgeverij Querido, Amsterdam/Antwerpen 2015, 391 blz., € 19,95.

Marja Verhoeve