Liter. Jaargang 19

[p. 11]

George Orwell
Aan de galg
‘A hanging’ (1931), vertaald door Maria Smolders

Het gebeurde in Birma, op een kletsnatte ochtend in het regenseizoen. Een vaal licht, de kleur van geel tinfolie, viel schuin over de hoge muren op de binnenplaats van de gevangenis. Wij stonden te wachten bij de dodencellen, een rij hokken met aan de voorkant dubbele tralies, kleine dierenkooien leken het. Iedere cel besloeg ongeveer drie bij drie meter en was, op een planken bed en een ketel drinkwater na, helemaal leeg. In een paar ervan zaten bruine mannen zwijgend op hun hurken voor de binnenste rij tralies, met hun deken om zich heen geslagen. Dit waren de veroordeelden, die in de komende weken opgehangen zouden worden.

Een van de gevangenen was uit zijn cel gehaald. Het was een hindoe, een schriel mannetje met een kaalgeschoren hoofd en een vage blik in zijn glanzende ogen. Hij had een dikke, borstelige snor, belachelijk groot in verhouding tot zijn lichaam, eerder de snor van een filmkomiek. Zes rijzige Indiase cipiers bewaakten hem en maakten hem klaar voor de galg. Twee van hen stonden paraat met de bajonet op het geweer, terwijl de anderen hem handboeien omdeden en een ketting door zijn boeien haalden, die ze vastmaakten aan hun broekriem. Ze bonden zijn armen strak tegen zijn lichaam. Ze stonden dicht om hem heen en hielden hem vast in een behoedzame, strelende greep, alsof ze hem voortdurend wilden voelen om zeker te weten dat hij er nog was. Het leek wel of ze een nog levende vis in hun handen hadden die ieder ogenblik terug in het water kon springen. Maar hij stond daar zonder enige weerstand te bieden en liet zijn armen gewillig vastbinden, alsof hij nauwelijks merkte wat er gebeurde.

Het sloeg acht uur en van de afgelegen barakken zweefde het geluid van een hoornsignaal naar ons toe, troosteloos en ijl in de vochtige lucht. De gevangenisdirecteur, die een eindje van ons vandaan humeurig met zijn stok in het grind stond te prikken, keek op bij het horen van dat geluid. Hij was een legerarts en had een grijze snor van tandenborstelhaar en een norse stem. ‘Schiet nou verdorie een beetje op, Francis,’ zei hij geërgerd. ‘De man had al lang dood moeten zijn. Ben je nou nog niet klaar?’

Francis, de hoofdcipier, een dikke Dravidiër in een wit linnen uniform en met een goudgerande bril op, gebaarde met zijn zwarte hand. ‘So, meneer, ja meneer,’ kwetterde hij opgetogen. ‘'t Is helemaal gepiept. De beul is-t-er klaar voor. We gaan beginnen.’

[p. 12]

‘Nou, voorwaarts mars dan. De gevangenen krijgen hun ontbijt pas als het karwei achter de rug is.’

We gingen op weg naar het schavot. Twee bewakers marcheerden aan weerszijden van de gevangene, het geweer op de schouder; twee anderen liepen dicht tegen hem aan en hielden hem stevig bij zijn armen en schouders vast, alsof ze hem tegelijkertijd duwden en ondersteunden. De rest van ons groepje, ambtenaren en wat dies meer zij, liep er achteraan. Plotseling, toen we een meter of tien hadden afgelegd, kwam de stoet zonder enige waarschuwing of bevel tot stilstand. Er was iets vreselijks gebeurd: op de binnenplaats was opeens een hond verschenen, de hemel mag weten waarvandaan. Luid blaffend kwam hij met grote sprongen op ons af, danste in het rond en schudde met zijn hele lijf, dol van vreugde omdat hij zoveel mensen tegelijk had aangetroffen. Het was een grote hond met een wollige vacht, half airedale, half vuilnisbakkenras. Even huppelde hij om ons heen en toen, voor iemand hem tegen kon houden, schoot hij op de gevangene af en sprong tegen hem op in een poging zijn gezicht te likken. Iedereen stond als aan de grond genageld, te verbaasd om zelfs maar te proberen de hond te pakken te krijgen.

‘Wie heeft dat rotbeest hier binnengelaten?’ vroeg de gevangenisdirecteur kwaad. ‘Laat iemand hem vangen.’

Een bewaker maakte zich los uit de groep en ging met onbeholpen passen achter de hond aan, maar die beschouwde het allemaal als een deel van het spel en bleef al dansend en springend net buiten zijn bereik. Een jonge Indo-Europese cipier pakte een handvol grind en probeerde de hond daarmee te verjagen, maar hij ontweek de stenen en kwam weer op ons af. De gevangenismuren weerkaatsten zijn geblaf. De gevangene, vastgehouden door de twee bewakers, keek onverschillig toe, alsof dit gewoon hoorde bij de formaliteiten van de executie. Het duurde een paar minuten voor iemand erin slaagde het beest te vangen. Toen haalden we mijn zakdoek door zijn halsband en liepen verder met de jankende en tegenspartelende hond.

Het was ongeveer veertig meter naar het schavot. Terwijl de gevangene voor mij uit marcheerde staarde ik naar zijn naakte bruine rug. Hij liep moeizaam, doordat zijn armen waren vastgebonden, maar toch met die gelijkmatige, deinende gang van de Indiër die nooit zijn knieën strekt. Bij iedere pas golfden de spieren soepel onder zijn huid, danste de haarlok op zijn schedel op en neer en lieten zijn voeten een afdruk achter in het natte grind. Eén keer deed hij, hoewel hij nog steeds bij de schouders werd vastgehouden, een stapje opzij om een plas op het pad te ontwijken.

Het is gek, maar ik had er nooit eerder bij stilgestaan wat het betekent om een gezond, denkend mens te vernietigen. Toen ik de gevangene opzij zag stappen om

[p. 13]

de plas te ontwijken, besefte ik het mysterie, de afschuwelijke onrechtvaardigheid van het afkappen van een leven in volle bloei. Deze man lag niet op sterven, hij was net zo levend als wij. Alle organen in zijn lichaam functioneerden: ingewanden verteerden voedsel, huid vernieuwde zich, nagels groeiden, nieuw weefsel werd gevormd - alles zwoegde voort met een dwaze ernst. Zijn nagels zouden nog steeds groeien terwijl hij op het valluik stond, terwijl hij door de lucht viel met nog een fractie van een seconde te leven. Zijn ogen zagen het gele grind en de grijze muren, en zijn hersenen bevatten herinneringen, anticipeerden en redeneerden - redeneerden zelfs nog over plassen. Hij en wij vormden een groep mannen die daar samen liepen, keken, hoorden, voelden en dezelfde wereld kenden; en over twee minuten zou een van ons met één klap verdwenen zijn - een denkend wezen minder, een wereld minder.

De galg stond op een veldje dat apart lag van het hoofdterrein van de gevangenis en overgroeid was met hoog stekelig onkruid. Het was een stenen bouwsel dat eruit zag als drie kanten van een schuur, met planken erover en daarop twee palen met een dwarsbalk waar het touw aan bungelde. De beul, een grijsharige gedetineerde in het witte gevangenisuniform, wachtte naast zijn apparaat. Hij begroette ons toen we binnenkwamen met een onderdanige buiging. Op bevel van Francis pakten de twee bewakers de gevangene nog steviger beet, leidden hem half duwend en trekkend naar de galg en hielpen hem moeizaam de ladder op. Toen klom de beul omhoog en legde de strop om de nek van de gevangene.

Wij stonden vijf meter verderop te wachten. De bewakers hadden zich in een kring rond de galg opgesteld. En toen, op het moment dat de lus op zijn plaats zat, begon de gevangene zijn god aan te roepen. Het was een hoge, steeds herhaalde kreet: ‘Ram! Ram! Ram! Ram!’, niet dringend en angstig als een gebed of een roep om hulp, maar gelijkmatig, ritmisch, bijna als het luiden van een bel. De hond beantwoordde het geluid met gejank. De beul, die nog steeds op het schavot stond, haalde een kleine katoenen zak tevoorschijn, net een meelzak, en trok die over het gezicht van de gevangene. Maar het geluid hield aan, gedempt door het doek: ‘Ram! Ram! Ram! Ram! Ram!’

De beul klom de ladder af en ging klaar staan, zijn hand aan de hendel. Er leken minuten te verstrijken. Het gestage, gedempte geroep van de gevangene bleef doorgaan: ‘Ram! Ram! Ram!’ zonder ook maar een ogenblik te verflauwen. De directeur had zijn hoofd laten zakken en prikte traag met zijn stok in de grond; misschien telde hij de kreten en wilde hij de gevangene er een bepaald aantal toestaan - vijftig misschien, of honderd. Iedereen was van kleur verschoten. De Indiërs zagen grauw, als slechte koffie, en enkele bajonetten trilden. We keken naar de vastgebonden man op het valluik met de zak over zijn hoofd en luisterden naar zijn geroep - iedere schreeuw een extra seconde van leven; we hadden allemaal

[p. 14]

dezelfde gedachte: o, maak er snel een eind aan, schiet nou toch op, stop dat afgrijselijke geluid!

Plotseling nam de directeur een besluit. Hij wierp het hoofd in de nek en gebaarde energiek met zijn stok. ‘Chalo!’ brulde hij bijna.

Er klonk een ratelend geluid, toen viel er een doodse stilte. De gevangene was verdwenen, en het touw draaide om zijn as. Ik liet de hond los en hij holde meteen naar de achterkant van het schavot; maar daar aangekomen stond hij plotseling stil, blafte, en droop af naar een hoek van de binnenplaats, waar hij ons van tussen het onkruid angstig in de gaten hield. Wij liepen om de galg heen om het lichaam van de gevangene te inspecteren. Hij bungelde met zijn tenen recht naar beneden en draaide langzaam rond, morsdood.

De directeur porde met zijn stok in het naakte lichaam; het begon licht te slingeren. ‘Ziet er goed uit,’ zei de directeur. Hij liep achteruit onder de galg vandaan en slaakte een diepe zucht. De sombere uitdrukking was opeens van zijn gezicht verdwenen. Hij keek op zijn horloge. ‘Acht minuten over acht. Nou, dat was het dan voor vanmorgen, godzijdank.’

De bewakers klapten hun bajonetten in en marcheerden weg. De hond, tot bedaren gekomen en zich bewust van zijn wangedrag, glipte achter hen aan. We verlieten het galgenveldje en liepen langs de dodencellen met de wachtende gedetineerden de centrale binnenplaats van de gevangenis op. Onder het toeziend oog van bewakers met bamboe wapenstokken kregen de gevangenen ondertussen hun ontbijt.

Ze zaten gehurkt in lange rijen, elk met een tinnen pannetje, terwijl twee bewakers rondliepen met grote emmers en rijst uitdeelden. Na de executie leek het een nogal opgewekt en huiselijk tafereel. Nu het karwei achter de rug was, waren we enorm opgelucht. Je kreeg zin om uit volle borst te gaan zingen, ongemanierd te giechelen of te gaan rennen. Opeens begon iedereen vrolijk door elkaar heen te praten.

De Indo-Europese jongen die naast me liep, knikte met een veelbetekenende glimlach in de richting waar we vandaan kwamen: ‘Weet u, meneer, toen onze vriend...’ (hij bedoelde de dode man), ‘toen die hoorde dat zijn hoger beroep was afgewezen, pieste hij op de vloer van zijn cel. Van angst. - Neemt u toch een sigaret van mij, meneer. Vindt u mijn zilveren sigarettenkoker niet mooi? Gekocht bij een straatventer, voor twee en een halve roepie. Echt sjiek Europees.’

Verschillende mensen begonnen te lachen, niemand wist precies waarom.

Francis liep honderduit te praten tegen de directeur: ‘Nou, meneer, alles is naar grote tevredenheid verlopen. Het was allemaal - floep! - in een oogwenk bekeken. So gaat het niet altijd - ooh, nee! Ik heb gevallen gehad dat de dokter onder de galg moest gaan staan en aan de gevangene s'n benen trekken om 'm te helpen doodgaan. Niet so plesierig, hoor!’

[p. 15]

‘Hingen ze nog te kronkelen? Dat is beroerd,’ zei de directeur.

‘Ach, meneer, het is nog erger als se weerspannig worden. Ik weet nog hoe een man sich vastgreep aan de tralies van sijn cel toen we hem kwamen halen. 't Is niet te geloven, meneer, dat er wel ses bewakers nodig waren om 'm los te wrikken. D'r trokken er drie aan elk been. We probeerden hem over te halen. “Luister eens, vriend”, seiden we, “denk nou eens aan alle moeite en narigheid die je ons besorgt!” Maar nee, hij wilde niet luisteren! Ach, hij was so lastig!’

Ik merkte dat ik hardop stond te lachen. Iedereen stond te lachen. Zelfs de directeur grijnsde toegeeflijk. ‘Komen jullie allemaal maar mee om iets te drinken,’ zei hij joviaal. ‘Ik heb een fles whisky in de auto liggen. Die kunnen we wel gebruiken.’

We liepen door de grote dubbele poort van de gevangenis naar buiten. ‘Ze moesten aan zijn benen trekken,’ riep een Birmese ambtenaar plotseling, en hij begon luid te grinniken. We begonnen allemaal weer te lachen. Op dat moment kwam de anekdote van Francis ons bijzonder grappig voor. Gemoedelijk dronken we allemaal samen een borrel, inlanders en Europeanen door elkaar. De dode man was maar honderd meter van ons vandaan.