Liter. Jaargang 19

[p. 9]

Dimitré Dinev
In den vreemde schrijven
‘In der Fremde schreiben’ (2004), vertaald door Jantsje Post

Wat betekent het om in den vreemde te schrijven? Om deze vraag te beantwoorden, moet aan enkele voor de hand liggende, logische en heel eenvoudige voorwaarden worden voldaan. Maar niet alles wat voor het verstand eenvoudig is, is ook eenvoudig voor het lichaam.

Om in den vreemde te kunnen schrijven, moet je in den vreemde leven. Een logische, voor het verstand heel eenvoudige voorwaarde. Om in den vreemde te kunnen leven, moet je echter in den vreemde zien te komen. Een even logische, maar voor het lichaam zeer inspannende voorwaarde. (Van deze analyse uitgesloten zijn uiteraard degenen die in het bezit zijn van wat Brodsky in zijn essay over Dostojewski het vijfde element noemt, dus geld. Voor hen spelen geografische omstandigheden, afstanden en grenzen geen belangrijke rol. Zij gaan anders om met ruimte en tijd.)

Om in den vreemde te kunnen schrijven, moet je dus eerst met veel mensensmokkelaars onderhandelen en de juiste kiezen. Als het de eerste keer niet lukt, ontwikkel je tenminste een goed gevoel voor mensen, situaties en valuta. Of je ziet af van een smokkelaar en doet het op eigen houtje.

Om in den vreemde te kunnen schrijven, moet je over prikkeldraad heen springen of eronderdoor kruipen, of het nu sneeuwt of regent, je moet sneller zijn dan de grenspolitie van twee landen, in sommige gevallen is het ook bevorderlijk om de kunst van het zwemmen machtig te zijn, en je moet in donkere, onbekende bossen in geen geval je richtingsgevoel kwijtraken, je kunt het beste een kompas bij je hebben en niet te veel vertrouwen op je intuïtie of op wat er van de aardrijkskundelessen is blijven hangen, want, hoe kan het ook anders in den vreemde, ook de bossen, rotsen en rivieren zijn er vreemd.

Als je eindelijk in den vreemde bent aangekomen, moet je de kortste weg naar het kamp vinden, want het mag dan zo zijn dat het niet eenvoudig is om in den vreemde te komen, het is nog moeilijker om in den vreemde te blijven. Er is namelijk één eigenschap waaraan de meeste analytici van den vreemde merkwaardig genoeg niet veel aandacht besteden of die ze helemaal over het hoofd zien. En dat terwijl het de meest fundamentele, kenmerkende eigenschap van den vreemde is: je kunt er worden uitgewezen. Wat in je vaderland verbanning is, heet in den vreemde uitwijzing. Behalve dat je veel gemakkelijker uitgewezen kunt worden

[p. 10]

dan verbannen. Kort en simpel gezegd: ‘den vreemde’ is waar je elk moment kunt worden uitgewezen. (Hoe je je voelt of wat je hebt gedaan is daarbij slechts bijzaak. Het volstaat bijvoorbeeld als je niet binnen een bepaald quotum valt.)

Om in den vreemde te kunnen schrijven, moet je eerst door het kamp, je moet in zaaltjes met twintig of meer (zelden minder) bedden overnachten en je ondergoed van thuis (vaak zijn dat niet meer dan twee onderbroeken) net zo lang dragen tot je werk, respectievelijk geld hebt gevonden. Helaas is het grootste deel van de mensheid op zoek naar een van die twee. Maar voor een vluchteling zijn beide onontbeerlijk.

Verder moet je, om in den vreemde te kunnen schrijven, in parken, onder bruggen, in gerangeerde treinen of in publieke toiletten, tussen ratten, vogels en mensen kunnen overnachten, en toch werk vinden. Je moet dus onvoorwaardelijk bereid zijn om te graven, te schoffelen, te zagen, te snijden, te schuiven, te strijken, te schilderen, te zweten, te sjouwen, te serveren, te metselen, te tillen, te plakken, te schuren, te poetsen, te bouwen, te klimmen, te rijden, te ruimen, te pompen, te boren, te timmeren, te koken, te wassen en vooral te zoeken en te vragen. In den vreemde schrijven betekent schrijven nadat je tien uren hebt gewerkt of acht uren naar werk hebt gezocht.

In den vreemde schrijven betekent dezelfde hemel, dezelfde zon, dezelfde sterren, dezelfde maan zien als de inwoners van het land waar je verblijft, dezelfde lucht inademen als zij, aan dezelfde natuur onderhevig zijn, maar niet onder dezelfde wetten vallen.

En wat voor de arbeidsmarkt geldt, geldt net zo goed voor de literatuur. Waarom ook niet? Ook literatuur is werk. Dus zijn de meeste literaire beurzen, evenals de arbeidsplaatsen, gekoppeld aan het staatsburgerschap. De herkomst van de auteur is belangrijker dan zijn taal. Dat maakt de beoordeling ook een stuk gemakkelijker. De vraag waar je vandaan komt is veel gemakkelijker te beantwoorden dan de vraag wie je bent, of de vraag waar je naartoe gaat, laat staan hoe goed je schrijft.

Het is een lange weg om in den vreemde te komen, maar nog langer is de weg van de hand naar de pen. Maar als je die weg ook gaat en het eerste woord opschrijft en dan het volgende, tot het blad even zwart als wit is, als je dus in den vreemde op een dag verder schrijft, of er voor het eerst mee begint, dan heb je begrepen wat elke schrijver op een bepaald moment ontdekt, namelijk, dat het woord zijn thuis is.