Liter. Jaargang 19

[p. 2]

Benno Barnard
‘Ik ben enigszins mythomaan’
Benno Barnard in gesprek met Benno Barnard

Hoe was uw jeugd?

Idyllisch. Je dient als schrijver in een plattelandspastorie op te groeien, een hoop tweehonderd jaar eerder opgestapelde bakstenen, gelegen in een licht verwilderde tuin, in de schaduw van een kasteel waar een oude verarmde baron woont. Een deel van dat laatste bouwwerk is afgesloten omdat er een brand heeft gewoed en de edelman is met het laatste dienstmeisje van zijn ouders getrouwd, wat de enige methode was om nog aan personeel te komen. Het dorp ligt in het verleden, wat u zegt, maar daar lag het in het verleden ook al, alsof er zich verledens als kringen omheen blijven vormen.

Ik zou graag iets over uw vader horen.

Het dorp was hiërarchisch: mijn vader was als het ware de hofpredikant van de bejaarde aristocraat, die nooit een voet in de kerk zette, maar ons in de derde week van Advent wel eigenhandig geschoten wild en een kerstboom liet bezorgen. Op mijn tiende verjaardag stond hij onaangekondigd voor de deur, tot schrik van mijn moeder, en diepte uit een lederen weitas een pocket op, een Prisma (‘leeftijd 11-14 jaar’) met de magnetische titel Het geheim van de oude herberg. Staande in de keuken dronk hij mijn moeders thee en nuttigde een taartje, zonder zijn lange kale vooroorlogse jas uit te trekken. Dat was me een jas! Me dunkt dat hij uit een soort gewatteerd zeemleer was vervaardigd, dat de adellijke bronchiën tijdens de inspectie van de voorouderlijke landouwen tegen optrekkend vocht moest beschermen; voor de jacht leek hij tamelijk onpraktisch. Ondertussen kon ik mijn ogen niet van het uiterst verleidelijke voorplat van mijn nieuwe aanwinst afhouden: een donkere gestalte sloop door een gang en een paar kinderen, zaklantaren in de hand, volgden hem...

U dwaalt af.

Afdwalen is de enige manier om ter zake te komen, zeker in mijn geval. Dat dorp en de er overlevende archaïsche verhoudingen hebben mij gevormd. Opgroeien in zo'n dorp is beslist noodzakelijk, als je tenminste mij wilt worden. Bedenk dat we de jaren zestig schrijven, een fatale periode in de westerse beschaving. Wat zou er van mij geworden zijn als mijn ouders hippies waren geweest, zonder het minste benul van de geschiedenis en de ware aard van de mens?

[p. 3]

Een anachronistische idylle dus.

Zo u wilt. Of misschien is het correcter te zeggen dat mijn geheugen van mijn kinderjaren een idylle heeft gemaakt.

Waarom vindt u het zo erg als men u ‘domineeszoon’ noemt?

O hemel. Straks vraagt u me nog om in de Berggasse langs te gaan. Vindt u het goed als ik eerst een wandeling met de hond maak? Het is kwart voor twee op een koude dag in januari, mij omringt een winterzonovergoten heuvellandschap en ik ben mijzelf even beu. Ik beloof u onderweg over mijn predestinatie na te denken.

Ah, daar bent u weer. Hoe was de wandeling?

Alles was zoals het moest zijn: het januarigroen fonkelde vochtig, de hond kwam nijver met een stok aanzetten, schapen reageerden schaapachtig op ons bezoek, een roofvogel bad, een andere wandelaar groette ons op de innemende wijze der Engelsen; kortom, natuur en mens gedroegen zich wetmatig. Maar goed. Domineeszoon dus. Nederland is veertig jaar lang door achtenzestigers en hun nazaten bezet geweest. In mijn vaderland roept ‘dominee’ in de oren van tot schier totale onwetendheid opgevoede postmoderne mensen beelden op van achterlijkheid en vreugdeloosheid. En in Vlaanderen, waar ik veel te lang heb gewoond, zijn de aan Maarten 't Hart ontleende karikaturen nog erger. Daar ontmoet je zelden een ontwikkeld mens, met kennis van en begrip voor het protestantisme en zijn relatieve zegeningen. Niet dat ik zo dol ben op het protestantisme...

Bent u niet anglicaans?

In mijn borst worstelen niet twee maar drie zielen met elkaar. Een protestants betwetertje van tien roept dat het protestantisme de Nederlanders heeft leren lezen en schrijven. Een katholieke estheet acht de preek overbodig; hij eist daarentegen sublieme muziek, een liturgische traditie van eeuwen, klokgelui, kaarsen, brokaat, een vage sfeer van homoseksualiteit en de nodige op wierook omhoogkringelende flauwekul. En de derde ziel roept dat hij niet bestaat.

Wie niet, God?

God sowieso niet. Maar hijzelf, ziel zijnde, evenmin. Begrijpt u wel?

Wat zijn uw slechte eigenschappen?

Eens kijken. Ik ben ongeduldig, driftig, geneigd tot ruziezoeken. Ik vind de meeste mensen betrekkelijk dom, wat ze natuurlijk ook zijn. Geen levenshouding

[p. 4]

waarmee je veel vrienden maakt. De typische situatie is die waarin iemand een ongelooflijk stupide opmerking maakt en ik hem of haar vervolgens in drie zinnen uitleg waarom hij of zij een idioot is. Gewoonlijk betreft het een of andere opinion chic, in de salons op een pedestal gezet en eerbiedig toegeknikt. ‘Taal verandert nu eenmaal’, ‘er staan veel wrede verhalen in de Bijbel’, dat soort geklets. Of iemand neemt in verzaligde stompzinnigheid de psychologie serieus, onze substituutreligie. Eeuwen van bloedvergieten hebben ons de Verlichting en de mensenrechten opgeleverd, maar de psychologie had nog geen eeuw nodig om ons naar de rand van de afgrond te voeren.

Ik had u naar uw ergernissen willen vragen, maar dat lijkt me niet meer nodig. Hebt u nog meer kwalijke eigenaardigheden?

Ik ben ook tamelijk sentimenteel: onder ruziezoekers is de larme facile een populaire vloeistof. We zijn in wezen op zoek naar mensen die ons begrijpen. Of vergeven.

Of bewonderen. Maar u bent zowaar aan het psychologiseren!

Dat heb ik niet gehoord. Wat ben ik nog vergeten. Arrogant. Of niet zozeer arrogant als wel zelfverzekerd. Ik vind bijvoorbeeld dat ik redelijk superieur kan formuleren.

Ik moet even glimlachen.

Ik zie het. O, en ik ben enigszins mythomaan. Neem nu die jas van de baron. Voor uw vermaak verzonnen. Net als zijn weitas. U dacht toch niet dat ik als tienjarige dat woord kende? Maar dat is het nu juist. Het zijn de woorden. Ik word door de magisch-rustieke klank van dat ‘weitas’ tot leugens en verzinsels verleid. Zo'n woord is een Sirene voor mij en niemand bindt mij aan de mast vast.

Alle schrijvers fantaseren er toch op los?

Misschien. Maar het gaat nog veel verder. Ik heb een complete persoonlijke mythe bedacht, een genealogische mythe, waarin mijn moeder van een naar Holland gevluchte, later gekerstende Sefardische Jood afstamt en mijn vader van een Engelse edelman die tijdens de Tachtigjarige Oorlog met een regiment van Leicester naar de Republiek is getransporteerd. Maar de enige zekerheid aan moederszijde is het ongewoon donkere uiterlijk van mijn grootmoeder en haar dochters. Sommige dochters dan nog, want mijn moeder zag er noordelijk uit, grijsblauwe ogen, licht haar, naar het bleke neigende complexie. Ik schrijf ‘ongewoon donker’ en ook dat bijwoord is een Sirene - ik had ‘nogal’ of ‘betrekkelijk’ kunnen schrijven. En op basis van hun teint had ik ook een Spaanse goj als voorouder kunnen

[p. 5]

creëren. Al deed er wel een soort gerucht de ronde in mijn moeders familie. Of heb ik haar ooit horen zeggen dat er ‘wie weet’ een Jood voor het duistere Spaanse katholicisme was gevlucht...?

Als ik u onderbreken mag: hoe zit het met die Engelse edelman?

Mijn familienaam is Engels, dat is de enige zekerheid aan vaderskant. Voor hem volstond dat om na de oorlog hopeloos verliefd te raken op Engeland en om zijn kinderen - mij vooral - met die liefde te besmetten. Vorig jaar ben ik, kort voor Kerstmis, naar Sussex verhuisd. Die wandeling van een paar uur geleden maakten Roffel en ik in de vallei van de Tillingham, een riviertje dat een paar mijl verderop het stadje Rye bereikt en daar in de Rother uitmondt. In Rye heb ik tien jaar geleden al eens gewoond; daarover heb ik het boek Een vage buitenlander (2009) geschreven, dat ik u in alle bescheidenheid kan aanbevelen.

Ik ken het. Het is een meesterwerk.

Wat aardig van u om te zeggen! Ik bloos ervan.

Wat zijn uw goede eigenschappen?

Ik ben enigszins mythomaan.

En verder?

Ik ben een loyale vriend, geloof ik. Vriendschap is voor mij erg belangrijk. Ik hoop dat ik mijn vrienden veel te bieden heb; in elk geval stel ik hoge eisen aan hen.

Wie zijn uw vrienden?

Ik heb tijdens mijn passage door de geschiedenis al veel interessante soortgenoten ontmoet. Allereerst Peter. Krullen, snor, donker brilmontuur - knappe kerel om te zien, een en al integriteit, een soort vegetarische ladykiller als u mij deze dolle metafoor vergunt. Hij woonde honderd meter van de pastorie. Wij kennen elkaar meer dan vijftig jaar. Nu woont hij al meer dan dertig jaar in Franstalig Zwitserland. Het is een vriendschap die enkel met onszelf ten onder kan gaan. En dan is er Pim. Minder knap maar de geestigste man in mijn vriendenkring. Ken ik sinds mijn studententijd.

Wat hebt u eigenlijk gestudeerd?

We hebben elkaar in Brussel ontmoet, tijdens mijn theologische fase. Welke overigens samenviel met mijn atheïstische fase, die voort zou duren tot de geboorte van mijn zoon. Dit terzijde. Die studie heb ik nooit afgemaakt. Verder heb ik

[p. 6]

geschiedenis en Engels gestudeerd, onder meer in Engeland. Ook nooit afgemaakt. Alles welbeschouwd zijn het ook onafmaakbare onderwerpen. De geschiedenis kent geen einde; de theologie is de hulpwetenschap van de Verlichting, maar alleen voor werkelijk onafhankelijke geesten; en Engels... ach, Engels, dat studeer ik elke dag. Gisteren noteerde ik nog ‘bobby-dazzler’ in mijn kleine zwarte boekje. Nee, zoekt u het zelf maar op.

En wie zijn uw vrienden in de literatuur?

Wilt u soms dat ik ze in alfabetische volgorde opsom? U bent niet goed lekker. Ik ga hier toch niet mijn literaire vrienden bijeenzetten, als marmeren busten in een galerij? Dat doe je alleen met doden. Mijn doden heten Herman de Coninck en Guillaume van der Graft.

Wat bewondert u in die anonieme literaire vrienden? Hun schrijfkunst?

Nou, als ik vond dat het literaire prutsers waren, zou dat een vriendschap nogal bemoeilijken. Los daarvan heb ik vooral achting voor hun menselijke kwaliteiten, het niet geringe talent dat een vriendschap met mij vergt voorop.

Hoe is uw verhouding met vrouwen?

Ik ben helaas dol op vrouwen. Maar ik hoop te zijn gerijpt van donjuaneske dwaas tot charmante gespreksgenoot, die dames vaker in dan uit hun kleren helpt. Wat een opdringerige vraag à propos.

En met uw eigen vrouw?

U durft nogal. Joy... ik ken haar al meer dan dertig jaar. Ze betovert me nog steeds. Maar ik voel een larme facile opwellen... Vraagt u maar niks over mijn kinderen.

Wie is uw favoriete dichter, schilder, componist?

Het is ondertussen zes uur. Hebt u geen trek in een kom soep? Nee? Ik sta zo weer tot uw beschikking.

Goeie soep?

Uitstekende soep, al zeg ik het zelf. Eergisteren bereid uit een nog vlezig kippenkarkas, een half bord spruiten met kastanjes en een ouwe schoen. Wat vroeg u ook alweer? Och ja. Geliefde kunstenaars. W.H. Auden, Joseph Brodsky, Ted Hughes en nog een stuk of tien anderen. De Vlaamse Primitieven, Fra Angelico, de pentekeningen van Rembrandt, Vermeer... Eens kijken. De Franse late negentiende eeuw als ik in de gepaste melige stemming ben. Hopper om zijn narratieve

[p. 7]

kwaliteiten. Een paar Nederlandse fantasten à la Dick Ket. Jan Mankes. Ik weet niet veel van beeldende kunst, maar ik houd niet van abstracte schilderijen en ik verafschuw de conceptuele uitvluchten om niet te hoeven kunnen schilderen naar de werkelijkheid. En die Vlaming, hoe heet hij, we hebben ooit nog een stamkroeg gedeeld... die vent die alleen maar foto's naschildert... Luc Tuymans. Dat is een oplichter, een stroman van de maffia der galeriehouders, verzamelaars en andere corrupte belanghebbenden.

En componisten?

Ik heb een nogal ongedifferentieerde smaak. Kamermuziek allereerst. En dan vocale muziek, van Bachs cantates tot Italiaanse volksliedjes. Maar paradoxaal genoeg kan ik ook eindeloos luisteren naar de Canto Ostinato van Simeon ten Holt. Ik word soms bij het schrijven van een gedicht gestimuleerd, achtervolgd bijna, door de repetitieve eentonigheid van dat werk. Het bedwelmt en jaagt op tegelijkertijd, een tegenstrijdigheid waardoor mijn zenuwcellen functioneler contact schijnen te hebben. U vergeet kinderboekenschrijvers.

Kinderliteratuur is een hobby van u.

Wat wilt u ook! Mijn vader was een toegewijd lezer van Engelse kinderboeken en ik heb zijn bibliotheek geërfd, waar ik alleen nog maar een passend huis omheen diende te kopen, dat uitsluitend de pastorie uit mijn jeugd of een Engelse cottage kon wezen. Die aankoop heeft inmiddels plaatsgevonden: van Robinson Crusoe tot Harry Potter worden zijn boeken thans beschermd door muren uit 1680, waarbinnen Pad en Rat zich koesteren in de warmte van een manshoge haard, die zijn archetypische troost ontleent aan het noodzakelijk contrast met een sneeuwstorm. Nee, het sneeuwt momenteel niet, ik heb het over een klassiek kinderboek. Lieve hemel, u kent de titel toch wel? Momenteel zit ik iets anders te lezen, The Gay Dolphin Adventure van Malcolm Saville, gepubliceerd in 1945. De auteur woonde in Rye en het verhaal speelt aldaar in een gefantaseerde herberg. Het stadje, vier mijl hiervandaan, wordt minutieus beschreven en het avontuur leidt, na de vereiste tegenkanting van een Misdadigersbende Die Voor Niets Terugdeinst, op hoogst bevredigende wijze via een onderaardse gang naar de vondst van een schat. De helden converseren in hoffelijk Engels en verontschuldigen zich voortdurend tegenover elkaar. De verhouding met hun ouders is rimpelloos. Ze eten vleespasteitjes en sandwiches met marmelade. De vaders hebben King George vi gediend in de raf. Met hun moeder gaan ze op zondag naar St Mary, een kerk die ik goed ken. Geen hippie te bespeuren...

[p. 8]

U lijkt me een ware nostalgicus.

U bent een scherp observator. Natuurlijk ben ik een nostalgicus. De nostalgicus is de historicus die het verdwijnen tegengaat door te pogen het verdwijnende en verdwenene te achterhalen. Proust was een nostalgicus. Maar wat dat boek betreft: toen ik in Rye woonde heb ik de zoon van de schrijver ontmoet, een statige, in tweed geklede heer van achter in de zeventig. Ik heb hem niet naar zijn vader gevraagd, zelf ontelbare keren naar mijn vader gevraagd zijnde, maar bedankte in stilte de geest van Malcolm Saville voor alle uren van jongensboekenleesgenot, een halve eeuw geleden. Nu ligt op de tafel waaraan ik dit schrijf naast The Gay Dolphin Adventure een vertaling in slecht Nederlands (‘Het is koud en nat en juffrouw Ballinger is verlangend om weg te gaan’), gemaakt door ene S.H.M. Horrevorts-Hueber en uitgegeven in 1963. Voorin heb ik op 21 november 1964 geschreven: ‘Gekregen van Baron Van Pallandt’.