Liter. Jaargang 18

[p. 69]

Maatwerk

- ‘Maatwerk’ presenteert opiniërende, actuele of persoonlijke stukken, of combinaties daarvan, over boeken en andere gebeurtenissen -

Een brief is een liefkozing

‘Een e-mail is een por waar een brief een liefkozing is, en brieven hou je om je heen om ze later opnieuw te ontdekken’, schrijft Simon Garfield in Ode aan de brief. Kroniek van een verdwijnend fenomeen. Ik ben geboren in 1988, dus brieven waren voor mij nooit een gewoon communicatiemiddel. Als kind had ik nog een penvriendin, maar na een paar jaar vervingen we onze handgeschreven velletjes briefpapier door snellere e-mails. Toch greep ik weer naar de pen toen ik verliefd werd op een klasgenoot (en hij ook op mij). Alle overdadige liefdeswoorden die ik als tiener naar hem schreef, hoorden slechts thuis in een brief. Dat onderstreepte dat het ernst was met die gevoelens.

Garfield wil ervoor waken een te pessimistisch ‘anti-emailboek’ te maken, schrijft hij. Maar door de gedrevenheid waarmee hij een schat aan brievenrijkdom opgraaft, is zijn boek één groot pleidooi voor het blijven schrijven van brieven; en dus toch een klein beetje anti-email. De bijzondere kaft van Ode aan de brief wekt bij mij meteen gevoelens van nostalgie op: in rood-wit-blauw reliëf bootst de omslag het randje na van de Britse envelop. Garfield: ‘[Dit] is een boek over wat we zijn kwijtgeraakt door de e-mail in plaats te stellen van de brief: de post, de envelop, een pen, trager malende hersens, het gebruik van onze gehele hand (en niet slechts de vingertoppen).’

Zijn enthousiasme over de brief in al zijn gedaantes spat van de pagina's af. Hij schrijft over de brief in de Romeinse tijd, over het schrijven van de perfecte brief, over het kopen van brieven en, natuurlijk, over liefdesbrieven. Eigenlijk zeg ik het verkeerd: hij schrijft niet over, maar laat juist de brieven en hun verhaal spreken. Pagina's lang vertelt Garfield anekdotes en informatie rondom sappige, literaire, pittige briefpassages. Hij is een boeiend verteller, en brengt de lezer tussendoor veel bij over de geschiedenis van de brief.

Geënthousiasmeerd door Garfield spitte ik mijn verzameling met oude schrijfsels door. Tussen de brieven die ik heb bewaard sprong er voor mij één in het bijzonder uit. De brief die me op stel en sprong innam voor de afzender ervan. Op een dag lag deze brief op mijn deurmat, onverwachts, na een bijzondere avond in zijn gezelschap de week ervoor. Helaas was hij getypt, maar hij ondertekende hem met pen: ‘Sorry voor het typen’. Nog steeds denk ik dat zijn brieven er mede de oorzaak van zijn dat ik verliefd op hem werd. Maar waarom werken brieven zo betoverend? Dat heb ik me toen regelmatig afgevraagd.

In mijn scriptie over de soms erotisch getinte liefdesbrieven van Anna Blaman, onderzocht ik (misschien wel een beetje om die persoonlijke reden) de verleidingskracht van brieven. Ik analyseerde hoe Anna Blaman in haar brieven intimiteit creëert tussen haarzelf en de geadresseerde. Een manier om dit te doen is ‘writing to the moment’, een uitdrukking van briefromanschrijver Samuel Richardson: het wekken van de suggestie van directheid. Een andere manier is juist verwijzen naar de materialiteit van de brief

[p. 70]

zelf, het briefpapier en de inkt. De tastbaarheid van de brief compenseert de fysieke aanwezigheid van de afzender enigszins.

Brieven zijn geschreven in de afwezigheid van de geadresseerde, de ‘jij’, en misschien is dat de reden dat de taal van brieven zo doordrenkt is van aanwezigheid - de afstand moet worden overbrugd. Dat lukt soms tot op grote hoogte. De ‘ik’ en ‘jij’ in brieven kunnen een heel intieme relatie met elkaar aangaan in brieven, al zien ze elkaar nooit in het echt.

In zijn nawoord schrijft Garfield: ‘Katherine Mansfield schreef eens aan een vriendin: “Dit is geen brief, maar wel heel even mijn armen om je heen”, en misschien zou elke persoonlijke brief na lezing dat gevoel moeten geven.’ Het gedicht ‘Voor wie dit leest’ van Leo Vroman, illustreert volgens mij erg goed hoe dit kan gaan, hoe een brief liefkozend kan zijn. Daarom hieronder drie strofen uit dit gedicht in briefvorm, dat al jaren de afstand tot vele lezers verkleint:

Gedrukte letters laat ik U hier kijken, / maar met mijn warme mond kan ik niet spreken, / mijn hete hand uit dit papier niet steken; / wat kan ik doen? Ik kan U niet bereiken. // [...] Ik zou wel onder deze bladzij willen zijn / en door de letters heen van dit gedicht / kijken naar uw lezende gezicht / en hunkeren naar het smelten van Uw pijn. // [...] Lees dit dan als een lang verwachte brief, / en wees gerust, en vrees niet de gedachte / dat U door deze woorden werd gekust: / Ik heb je zo lief.

Simon Garfield, Ode aan de brief. Kroniek van een verdwijnend fenomeen. Uitgeverij Podium, Amsterdam 2014, 430 blz., €25,00.

Janneke van der Veer