Raadsel en fantasie
‘Niet de schrijver, de lezer moet fantasie hebben.’ Deze bekende uitspraak van Harry Mulisch was ooit te zien op het omslag van een jaargang van Liter. De fraaie vormgeving van het citaat - met dank aan Steven van der Gaauw - spreekt boekdelen. Het omslag is al enkele jaren bij wijze van motto te zien op onze website (www.leesliter.nl).
Sander Bax probeert in zijn vuistdikke biografie De Mulisch Mythe (2015) het publieke optreden van de befaamde schrijver in beeld te brengen. Het is dus duidelijk geen biografie in de traditionele zin van het woord. Bax is, om het met zijn eigen woorden te zeggen, niet op zoek naar de ‘ware auteur’ die zich achter de beeldvorming schuilhoudt, maar op zoek naar de auteur die in de beeldvorming tot stand komt.
Het boek bestaat uit vijf bedrijven. Dat is geen verrassing als je het werk van Harry Mulisch kent. Eén van de belangrijke onderwerpen is de spanning tussen Mulisch' autonome schrijverschap en zijn (politieke) engagement. Bax ziet het politiek geëngageerde schrijverschap van Mulisch als tijdgebonden - het brokkelde langzaam af. Toch is er ook bijzonder veel voor te zeggen dat deze twee altijd en dus ook in Mulisch' latere leven en werk naast elkaar bleven bestaan.
De Mulisch Mythe leert je veel over de publieke persoon van Harry Mulisch. De eerste helft van het boek las ik dan ook tamelijk makkelijk weg. Hoe verder ik echter kwam, hoe taaier het werd en hoe vaker ik het soms oneens was met de schrijver. Harry Mulisch hulde alles rond zijn persoon graag in nevelen. Af en toe lichtte hij tipjes van de sluier op, liet een kant van zichzelf zien, maar altijd met een mysterieuze zweem die op veel manieren uitgelegd kan worden. Hij toonde zijn maskers aan het publiek, maar zelfs zijn maskers kunnen weer verschillend ‘gelezen’ worden.
Dit is dan ook mijn grootste kanttekening bij het boek. Bax interpreteert de beeldvorming rond Harry Mulisch op zijn manier, maar ik wil vrijgelaten worden in mijn interpretatie. Hierin speelt mee dat ik, voor ik het boek opensloeg, al het nodige van de persoon en de romans van Harry Mulisch wist. Ik vermoed dat iemand die minder thuis is in het leven en werk van deze schrijver de Mulisch Mythe heel anders tot zich zal nemen. Misschien is het boek dus juist een aanrader voor deze lezers. Ikzelf moest al lezend steeds meer denken aan de schitterende uitspraak waar ik mee begon. De lezer zal als het gaat om de persoon en het werk van Harry Mulisch altijd zijn fantasie moeten blijven gebruiken. Harry Mulisch is één van de grootste onoplosbare raadsels in de Nederlandse literaire wereld. Ik wil graag nog een tijdje blijven puzzelen.
Sander Bax, De Mulisch Mythe. Harry Mulisch: schrijver, intellectueel, icoon. Meulenhoff, Amsterdam 2015, 478 blz., €29,99.
Els Meeuse
Auteursrechtelijk beschermd