Liter. Jaargang 18

[p. 13]

Benno Barnard
De eindeloosheid van het Engels
Les Murray herlezen [3]

For Sydney Jewish museum

and Peter Wagner

Museums are an external brain
to hold what yours can't bear

and can't bear to let go.
Museums are terrible with There,

but mastered, on the walls. Not
still that age, amid the frozen urine,

thirst-wagons and soul-detaching fear.
Museums are numinous with Before:

The thumbed shawl waistcoats and organdie
that preceded the fall of the air.

Museums are also a fortress
in which you keep alive the Enemy

so that his descendants must come
to see what else made him jaunty,

but beware: preserve the defeated
and all the defeated win.

Only gone, beyond Pascal's wager,
is each person just as they are.

Les Murray

Uit: Subhuman Redneck Poems (Carcanet Press Ltd., 1996)

[p. 14]

Voor het Joods Museum in Sydney

en Peter Wagner

Musea zijn een uitwendig brein:
ze bevatten wat jij maar

niet bevatten of loslaten kan.
Musea zijn vol gruwelijk Daar,

overmeesterd, aan de muren. Niet
nog steeds toen, tussen bevroren urine,

dorst-wagons en zielsontzettende angst.
Musea zijn vol geheiligd Vroeger:

de beduimelde vesten en organdie
van voor de pose ten onder ging.

Musea zijn ook een vesting
waar je de Vijand in leven houdt,

zodat zijn nageslacht kan komen
zien wat een mooie meneer het was,

maar kijk uit: behoud wie verslagen is
en al wie verslagen is wint.

Weg alleen, achter Pascals weddenschap,
is ieder mens zoals hij is.

Vertaling: Benno Barnard

Les Murray bracht zijn kindertijd door in New South Wales, waar zijn ouders een boerderij hadden. Pas aan de universiteit in Sydney kwam hij rechtstreeks in aanraking met de moderne beschaving, die hem vanaf die tijd zowel is blijven fascineren als afstoten. Dat is een Heideggeriaanse levenshouding, maar ook een Barnardiaanse. Ik pleeg mezelf als een landjonker te omschrijven; Murray noemt zichzelf gewoon een boerenpummel en een Untermensch, een ‘subhuman red-

[p. 15]

neck’ - wat alles bij elkaar wel zo'n beetje het verschil tussen de heuvels buiten Brussel en het Australische platteland samenvat.

Een paradoxale dichter, deze Murray. Zijn poëzie is vaak heel eenvoudig en tegelijk even ontoegankelijk als de outback - zoals Auden verlustigt hij zich op het behaagzieke af in de eindeloosheid van de Engelse woordenschat. ‘Hij is simpelweg degene bij uitstek dankzij wie de taal voortleeft’, zei Joseph Brodsky, uit wiens Russische ziel weleens vaker een overdrijving vloeide.

Zelfs een schijnbaar simpel gedicht als het bovenstaande levert nog interpretatieproblemen op. Ik moet eerlijk zeggen dat ik niet weet of ik het goed begrepen heb, laat staan goed vertaald. Het begin is wel duidelijk, dat gaat ondubbelzinnig over de Holocaust. Maar ‘shawl waistcoat’ moest ik al opzoeken in de Oxford English Dictionary - door het bijgeleverde vergrootglas las ik in dat monsterlijke woordenboek met het microscopische lettercorps dat het een ‘vest met een patroon gelijkend op een oosterse sjaal’ betrof. De Engelse taal heeft de wereld gekoloniseerd en kwelt nu systematisch de overwonnen inlanders met onbegrijpelijke woorden. Of misschien ken je als Aboriginal de woorden wel, maar desondanks snap je niet wat de versregels of beelden betekenen. En wat hebben die vesten en de mousseline-achtige stof geheten organdie nu met de Holocaust te maken?

Ik bel mijn vriend David Colmer in Amsterdam. Deze voortreffelijke vertaler van Nederlandse literatuur is afkomstig uit Sydney en kent behalve Engels ook het Joods Museum. Ik ben zo geconditioneerd dat mijn interne brein bij die woordcombinatie enkel ‘Shoah’ kan denken; maar David weet me te vertellen dat er in het museum allerlei ouwe Joodse rommel van lang voor het Derde Rijk wordt bewaard.

Maar wat betekent dan in hemelsnaam ‘the fall of the air’? En welke les wordt ons over de Vijand voorgehouden?

We komen na enig overleg tot de conclusie dat die val ‘de ondergang van overdreven verfijnd gedrag’ moet betekenen, het soort gedrag dat tijdens de belle époque in zwang was, zodat deze regel zowel op 1914 als op de jaren dertig kan slaan. Maar het vervolg stelt ons voor onoplosbare ambiguïteiten. ‘Maybe he means that, while preserving the memory of the victims, you also preserve Evil’, zwam ik.

‘Of misschien is de Vijand wel de tijd en zijn de overwonnenen de slachtoffers van de Holocaust’, zegt hij. ‘Of de Vijand is de Europese cultuur, die een zwierige heer was tot 1914. Dat jaunty lijkt me erg sarcastisch.’

Een religieuze dichter is Murray ook. Zijn poëzie is ‘geworteld in het sacrale’, volgens Derek Walcott. Murray is een katholieke bekeerling; voorin Subhuman Redneck Poems prijkt de ietwat anachronistisch klinkende opdracht ‘To the glory of God’. Een gedicht over de dood van zijn vader eindigt met deze uitdagende regels, die waarlijk geen vertaling behoeven:

[p. 16]

 

Snobs mind us off religion

 

nowadays, if they can.

 

Fuck thém. I wish you God.

In de Nederlandse outback is het niet aan te bevelen dat soort woorden op te schrijven, want dan ben je een geestelijk gehandicapte aan wie de Verlichting voorbij is gegaan.

‘Wat is die weddenschap van Pascal?’ vraagt David. Dat weet ik toevallig. In pensée nr. 233 stelt Pascal dat wedden op het bestaan van God het voordeel biedt van hemels loon als Hij inderdaad bestaat - en mocht Hij niet bestaan, dan gebeurt er verder niks. Je treft veel behartigenswaardigs in de Pensées aan, maar ook geweldige onzin. Dat is onvermijdelijk wanneer je de Heilige Schrift met filosofie verwart - net als poëzie vereist religie namelijk een denksprong.