Liter. Jaargang 18

[p. 14]

Hassan Blasim
De nachtmerries van Carlos Fuentes
Vertaald door Hisham Hamad

In Irak was zijn naam Salim Abdul-Hussein. Hij werkte in de hoofdstad bij de gemeentelijke reinigingsdienst, binnen de ploeg die door de directeur speciaal was aangewezen voor de opruimingswerkzaamheden na explosies. In 2009 stierf hij, in Nederland, onder een andere naam: Carlos Fuentes.

Salim stond, net als op iedere andere zwarte dag, samen met zijn collega's vol walging en tegenzin een marktplaats aan te vegen. Vlakbij was een benzinetruck met een autobom tot ontploffing gebracht, en overal op de markt waren kippen, groenten, vruchten en mensen in brand gevlogen. Ze veegden traag en voorzichtig. Ze waren bang dat ze samen met het puin ook menselijke ledematen zouden opvegen, of wat daarvan over was. Maar ze waren ook altijd op zoek naar een portemonnee die ongeschonden uit de brand was gekomen of misschien een gouden ketting of ring, of een horloge dat nog niet was opgehouden met het wegtikken van de tijd. Salim had minder geluk dan zijn collega's bij het vinden van kostbaarheden die de dood had laten liggen. Hij had geld nodig voor een visum om naar Nederland te reizen, en te kunnen ontsnappen uit die hel van vuur en dood. Zijn enige buit was de vinger van een man met daaraan een prachtige, kostbare zilveren ring. Salim had zijn schoen op de vinger gezet, was voorzichtig voorover gebogen en had vol afgrijzen de zilveren ring eraf getrokken. Daarna had hij de vinger opgeraapt en die in een zwarte zak gedaan, die ze gebruikten om menselijke resten te verzamelen. De ring was om Salims vinger gegaan. Vol verbazing had hij de steen van de ring bewonderd, en uiteindelijk had hij besloten hem niet te verkopen. Je zou misschien kunnen zeggen dat hij een verborgen spirituele band voelde met de ring.

Bij zijn asielaanvraag in Nederland had hij ook een verzoek tot naamswijziging ingediend: van Salim Abdul-Hussein naar Carlos Fuentes. Tegenover de ambtenaar van de immigratiedienst had hij als reden opgevoerd dat hij bang was voor extremistische moslimgroeperingen. Het verhaal bij zijn asielaanvraag was dat hij als vertaler voor het Amerikaanse leger had gewerkt, en bang was geëxecuteerd te worden op beschuldiging van landverraad. Salim had zijn neef, die in Frankrijk woonde, om advies gevraagd bij het veranderen van zijn naam. Vanaf het immigratiekantoor had hij hem met een mobiele telefoon opgebeld, omdat hij niet goed wist wat voor nieuwe buitenlandse naam bij hem zou passen. De neef

[p. 15]

had in zijn appartement net een flinke hijs van een joint genomen toen Salim belde. Hij onderdrukte een lachkick en zei: ‘Luister... je hebt helemaal gelijk, in Europa kun je honderd keer beter uit Senegal of China komen dan een Arabische naam hebben, maar we kunnen je moeilijk Jack of Stephen noemen... Een Europese naam bedoel ik dus... misschien moet je een donkere naam kiezen... uit Cuba of Argentinië, iets wat past bij je huidskleur. Je bent immers zo zwart als een verbrand stuk gerstebrood, hahaha...’ Zonder te stoppen met praten begon hij in de keuken een stapel kranten te doorzoeken, want hij herinnerde zich dat hij twee dagen daarvoor een naam had gelezen, iets Spaans ofzo, in een literair artikel waar hij verder weinig van had meegekregen. Salim bedankte zijn neef hartelijk voor de bewezen dienst en wenste hem een gelukkig leven toe in het geweldige Frankrijk.

Carlos Fuentes was dolblij met zijn nieuwe naam, en het mooie Amsterdam stemde hem vrolijk. Fuentes verspilde geen tijd. Hij schreef zich in voor een cursus Nederlands, en nam zich heilig voor na die dag geen Arabisch meer te spreken en zich ook niet meer met Irakezen en Arabieren in te laten, hoe zijn leven er ook uit zag: ‘genoeg misère, achterlijkheid, dood, stront, zeik en kamelen’. In het eerste jaar van zijn nieuwe leven was er niets wat hij niet vergeleek met de situatie in zijn land van oorsprong. Hij zette overal vraag- en uitroeptekens bij. Dan liep hij op straat vol afgunst in zichzelf te mopperen: ‘kijk nou hoe schoon die straten zijn. Kijk naar de wc-bril, die is zo schoon dat hij blinkt. Waarom eten wij niet net als zij? Wij werken het naar binnen alsof het ieder moment van ons bord kan verdwijnen. Dat meisje daar, als zij nu met haar korte rokje en blote benen op het Bevrijdingsplein in Bagdad zou rondlopen, zou ze onmiddellijk van de aardbodem verdwijnen. Na tien meter zou de grond al opensplijten en haar opslokken. Waarom zijn de bomen hier zo mooi groen dat het net lijkt of ze dagelijks met water worden schoongespoeld? Waarom worden wij niet zo vredelievend als zij? Wij leven als vee in onze huizen, terwijl hun huizen warm, veilig en vol kleur zijn. Waarom hebben zij voor honden evenveel respect als voor mensen, en zitten wij vierentwintig uur per dag te masturberen? Waar vinden wij net als zij een eerbiedwaardige overheid?’ Alles riep bij Carlos Fuentes tegelijkertijd gevoelens van schaamte en verbazing op. Van hoe zacht het toiletpapier in Nederland was tot de beveiliging van het parlementsgebouw, die slechts bestond uit een paar surveillancecamera's.

Het leven van Carlos Fuentes verliep zoals hij het had uitgestippeld, en iedere dag kwam hij een stukje verder met het begraven van zijn verleden en zijn identiteit. Hij stak voortdurend de draak met andere vluchtelingen en buitenlanders die zich niet aan de regels van het leven in Nederland hielden en voortdurend liepen te klagen. Voor hem waren het achterlijke woestijnratten. Ze werkten zwart

[p. 16]

in restaurants, betaalden geen belasting en hadden lak aan de wet. Woestelingen uit het stenen tijdperk. Ze haatten de Nederlanders die hen brood en onderdak gaven. Hij had het gevoel dat hij het als enige had verdiend om opgenomen te worden door dit barmhartige en tolerante land, en vond dat de Nederlandse regering iedereen die ook maar de kleinste overtreding beging of niet fatsoenlijk de taal leerde het land uit moest zetten, al waren ze maar ergens de straat overgestoken waar dat niet mocht. Het is toch één groot riool waar ze vandaan komen. Laat ze daar lekker schijten.

Carlos Fuentes had altijd werk, betaalde zijn belasting en weigerde van de bijstand te leven. In een recordtijd had hij uitstekend Nederlands geleerd en iedereen was met stomheid geslagen. Fuentes' inspanningen om met gevoel en verstand te integreren in de Nederlandse samenleving werden bekroond toen hij een lief Nederlands vriendinnetje kreeg dat van hem hield en hem respecteerde. Ze woog negentig kilo en had een kinderlijk gezicht, dat uit een tekenfilm leek te komen. Fuentes deed zijn best om haar net zo begrijpend en ruimdenkend te behandelen als westerse mannen, of zelfs nog wel een beetje meer. Natuurlijk stelde hij zich altijd aan anderen voor als iemand die van oorsprong Mexicaans was, en van wie de vader naar Irak was geëmigreerd en zich daar had gevestigd om als ingenieur bij een oliemaatschappij te gaan werken. Carlos genoot ervan om het Iraakse volk te karakteriseren als een achterlijk en barbaars volk dat de betekenis van beschaving niet kende: ‘Wat primitieve stammen, meer niet.’

Zijn huwelijk met de Nederlandse, samen met zijn goede beheersing van de taal, zijn frequente deelname aan cursussen over de Nederlandse cultuur en geschiedenis, het feit dat hij nooit werkloos was en zijn blanco strafblad, hadden ervoor gezorgd dat hij in zeer korte tijd de Nederlandse nationaliteit kreeg. Daar had niet één andere vluchteling ook maar van durven dromen. Carlos Fuentes besloot de dag waarop hij zijn Nederlandse nationaliteit kreeg ieder jaar te vieren. Het voelde alsof hij voorgoed een nieuwe huid had gekregen, dat er nieuw bloed door zijn aderen vloeide en dat zijn longen nu het ware leven inademden. Om zijn vastberadenheid kracht bij te zetten, zei hij altijd: ‘Ja, geef mij een land dat mij respecteert, dan zal ik ervoor bidden en het mijn leven lang dienen.’

Zo stonden de zaken ervoor toen het probleem van de dromen opdook en alles in de war schopte. Zoals men zegt: oude wijsheden vergaan niet; het is de mens die vergaat. En zo keerde de wal het schip van Fuentes.

De eerste droom was hard en confronterend. Het lukte hem niet om Nederlands te spreken. Hij stond tegenover zijn Nederlandse baas en sprak in het Iraakse dialect, wat hem enorm benauwde en hem een verschrikkelijke hoofdpijn bezorgde. Badend in het zweet werd hij wakker, en hij barstte in tranen uit. Eerst dacht hij dat het maar vluchtige dromen zouden zijn, die onvermijdelijk een keer

[p. 17]

zouden ophouden. Maar de dromen bleven hem meedogenloos bestoken. In zijn dromen zag hij de volksbuurt waar hij geboren was, waar een groep kinderen hem achterna rende en zijn nieuwe naam belachelijk maakte. Terwijl ze in hun handen klapten riepen ze hem na: Carlos de schijterd... Carlos de flikker... Carlos de kleuter. Naarmate de nachten verstreken veranderden deze ergerlijke dromen steeds meer in ijzingwekkende nachtmerries. Op een nacht droomde hij dat hij een auto opblies in het centrum van Amsterdam. Hij stond in de rechtszaal en schaamde zich vreselijk; de rechters waren streng en stonden het niet toe dat hij Nederlands sprak. Ze waren erop uit hem te schofferen en te vernederen. Ze lieten een Iraakse tolk komen, die hem zei dat hij niet in dat onverstaanbare boerse dialect moest spreken. De kwelling werd hierdoor alleen maar erger.

Fuentes ging naar de bibliotheek en zat daar urenlang boeken over dromen te bestuderen. Bij zijn eerste bezoek stuitte hij op een boek met de titel De vergeten taal, van een schrijver met de naam Erich Fromm. Hij had weinig op met de ideeën van de auteur. Hij kon er nauwelijks een touw aan vastknopen, aangezien hij niet eens de basisschool had afgemaakt. ‘Wat een geouwehoer’ zei Fuentes in zichzelf terwijl hij las:

‘Tijdens de slaap zijn we vrij, nog vrijer zelfs dan wanneer we wakker zijn... Sterker nog, misschien zijn we wel als engelen omdat de wetten van de realiteit voor ons niet meer gelden. Tijdens de slaap maakt het domein van de noodzakelijkheid plaats voor het domein van de vrijheid en blijft de essentie van het “ik” over als enige bron van gedachten en emoties.’

Barstend van de hoofdpijn zette Fuentes het boek terug. Hoe kunnen we nu vrij zijn als we onze dromen helemaal niet in de hand hebben? Wat is dat voor flauwekul? Fuentes vroeg de bibliothecaresse of er ook eenvoudige boeken over dromen waren. Ze begreep niet wat hij bedoelde, of misschien wilde ze graag blijk geven van haar algemene ontwikkeling en haar kennis over dit onderwerp. Ze vertelde hem over een boek dat ging over het verband tussen dromen en hoe men slaapt en eet, en gaf hem wat tips en informatie. Ook wees ze hem op een boekhandel met gespecialiseerde tijdschriften over de droomwereld en haar geheimen.

Fuentes' eet- en slaapgewoontes en zijn vreemde gedrag waren zijn vrouw al opgevallen. Ook de tijden dat hij de badkamer in en uit ging waren veranderd. Hij at geen aardappelen meer, terwijl hij die altijd lekker had gevonden, ongeacht hoe ze waren klaargemaakt. En hij kocht steeds gevogelte, terwijl dat waarschijnlijk heel duur was. Zij wist natuurlijk niet dat hij had gelezen dat het consumeren van alle groenten die in de grond groeien meestal de oorzaak is van dromen die te maken hebben met het verleden en de wortels van de mens. Het eten van plantenwortels heeft een ander effect dan het eten van vissen, die in het water leven, of van vruchten die aan de bomen hangen. Aan tafel zat Fuentes als een kameel zijn

[p. 18]

eten te vermalen. Hij had namelijk gelezen dat goed kauwen helpt om van nachtmerries af te komen. Hij had niets over gevogelte gelezen, maar veronderstelde zelf dat het eten van hemelvogels wellicht wat meer geluk en vrijheid in zijn dromen zou brengen. Hij bracht zijn verbeelding samen met de kennis die hij in boeken had opgedaan, en kwam zo uiteindelijk op het idee van ‘droomintegratie’. Hij ambieerde namelijk meer dan alleen verlost te zijn van die vervelende dromen. Hij moest zijn dromen onder controle krijgen. Dan zou hij ze kunnen aanpassen, ze zuiveren van de bedorven lucht, en zou hij kunnen integreren in het pure Nederlandse leven en de regels die daarbij horen. Dromen moesten de taal van het land leren om zo nieuwe beelden en ideeën te kunnen vormen. Alle sombere, ellendige gezichten van vroeger moesten verdwijnen. En zo groeide de stapel boeken en tijdschriften die Fuentes las over de geheimen van de slaap en de dromen, en die zich niet meer alleen beperkten tot filosofie en methodiek. Fuentes sliep niet meer naakt, en raakte zijn vrouw ook niet meer aan als zij naakt was. Hij sliep in een dikke wollen jas, waardoor hij ruzie kreeg met zijn vrouw, en op de bank in de woonkamer belandde. Naaktheid brengt de slaper terug naar zijn kindertijd, dat had hij ook gelezen. Iedere dag om precies vijf over twaalf ging hij zich wassen, en na het verlaten van de badkamer ging hij aan de keukentafel zitten om een paar druppels jasmijnbloesemolie in te nemen. Voor het slapengaan schreef hij de belangrijkste kalmerende voedingsmiddelen die hij de volgende dag zou kopen op een papiertje. Dit ging meer dan een maand zo door, zonder bevredigend resultaat. Maar hij hield vol en zijn wilskracht was onoverwinnelijk. Toen kwam het moment dat hij obscure rituelen begon uit te voeren. Hij verfde zijn haar en teennagels groen en ging liggend op zijn buik vreemde woorden opzeggen. Er was een nacht dat hij zijn gezicht opverfde als een indiaan en in een doorschijnende oranje pyjama sliep, met onder zijn kussen drie veren die uit verschillende vogels waren getrokken.

Fuentes kon het niet over zijn hart verkrijgen zijn vrouw te vertellen wat er met hem aan het gebeuren was. Hij vond dat het zijn probleem was, en dat het hem zou moeten lukken om het achter zich te laten, want hij was het die vroeger de moeilijkste en meest ellendige omstandigheden had overwonnen. Aan de andere kant had zijn vrouw buitengewoon veel geduld voor zijn bizarre gedrag; ze was niet vergeten hoe lief en goedaardig hij was. Ze besloot hem nog een kans te gunnen voor ze zou ingrijpen en een einde zou maken aan deze toestand. Op een mooie zomernacht lag Fuentes te slapen in een legeruniform met naast zich een plastic speelgoedgeweertje. Zijn slaap was nog maar net overgegaan in een droom toen een van de wensen die hij zo lang had gekoesterd, werkelijkheid werd. In zijn droom was hij zich ervan bewust geworden hij dat hij droomde. Dit was precies waar hij naar op zoek was geweest: dat zijn bewustzijn binnen de droom aan het werk zou gaan, om alle troep van het onderbewustzijn op te vegen. In de

[p. 19]

droom stond hij voor de deur van een oud gebouw dat eruitzag alsof het in een vorig leven een zware brand te verduren had gehad. Het gebouw stond midden in Bagdad. Het hinderde hem dat hij de dingen zag door het vizier van het geweer dat hij in zijn handen had. Fuentes trapte de deur van het gebouw in en ging het ene na het andere appartement binnen, waar hij iedereen genadeloos afmaakte. Zelfs kinderen waren niet veilig voor de kogelregen. Er werd geschreeuwd, er was paniek, er was chaos. Met een grote mate van kundigheid en precisie maaide hij in koelen bloede zijn slachtoffers neer. Hij was bang dat hij wakker zou worden voordat hij zijn missie had voltooid. Hij dacht: ‘Als ik nu eens handgranaten had, zou ik het werk in dit gebouw veel sneller kunnen afronden, en dan naar de volgende plek gaan.’ Maar toen hij op de zesde verdieping het eerste appartement binnenstormde werd hij als door een donderslag bij heldere hemel verrast: plotseling stond hij oog in oog met Salim Abdul-Hussein! Salim stond naakt bij het raam, en hij had een met bloed besmeurde bezem in zijn hand. Met trillende handen richtte Fuentes zijn geweer op het hoofd van Salim die glimlachte en honend begon te scanderen: ‘Salim de Hollander, Salim de Mexicaan, Salim de Irakees, Salim de Fransman, Salim de Indiër, Salim de Pakistaan, Salim de Nigeriaan...’ Fuentes' zenuwen begaven het en de paniek sloeg toe. Hij slaakte een luide kreet en begon zijn geweer leeg te schieten op Salim Abdul-Hussein, maar die sprong uit het raam zonder ook maar door één kogel te worden geraakt.

Toen de vrouw van Fuentes wakker schrok van de schreeuw, en haar hoofd uit het raam stak, lag daar Carlos Fuentes dood op de stoep, zijn hoofd in een langzaam groter wordende plas bloed. Misschien zal Fuentes het de Nederlandse kranten nog vergeven dat ze schreven: ‘Nachtelijke zelfmoord Irakees door sprong van zesde verdieping’, in plaats van: ‘Zelfmoord Nederlands staatsburger...’. Maar hij zal het zijn broers absoluut nooit vergeven dat ze hem terugbrachten naar Irak en hem begroeven op de begraafplaats van Najaf. Toch was het mooiste aan het verhaal van Fuentes de foto die genomen was door een amateurfotograaf die in de buurt van de plaats des onheils woonde. De jongeman had de foto vanuit een lage hoek genomen. Het lichaam was al bedekt door de politie, en alleen zijn rechterhand stak onder het blauwe laken uit. De foto was zwart-wit, maar op de voorgrond lichtte de steen van de ring om Carlos Fuentes' vinger rood op, als een zon in de hel.

Dit verhaal is een vertaling van ‘The Nightmares of Carlos Fuentes’, uit de verhalenbundel ‘The Madman of Freedom Square’ (2009). Copyright (©) Hassan Blasim en Comma Press. commapress.co.uk/@commapress.

Hisham Hamad vertaalde dit Irakese verhaal uit het Arabisch.

Nog niet eerder is werk van Blasim naar het Nederlands vertaald.