Liter. Jaargang 18

Iemand die het web ontwart

Veel protestants opgevoede lezers kennen B. Nijenhuis als een schrijver die je als tiener met genoegen op je leeslijst zette. Twee jaar geleden werd De tornado (1956), het hoogtepunt van zijn werk, opnieuw uitgegeven en opgenomen in de serie Christelijke Klassieken.

Een terechte, en mooi verzorgde heruitgave: vanaf het begin boeide het me weer, dit gelaagde verhaal over Vergy Malveau, een stugge man die een afgelegen boerderij koopt en daarmee een ‘zone’ betreedt waarin hij de confrontatie aangaat met de spoken uit zijn verleden, en met de irrationele krachten van de natuur. Nijenhuis' klassieker toont de worsteling van een moderne Job met God, die altijd anders is dan wij verwachten.

In november, honderd jaar na de geboortedag van Nijenhuis, is opnieuw een herziene en bewerkte versie van een roman van Nijenhuis op de markt gebracht: ditmaal gaat het om Laatste wagon uit 1954, twee jaar eerder dus dan De tornado.

Het is nogal een springerig boek, Laatste wagon, qua structuur is het beslist de mindere van De tornado en eigenlijk moet je goed tussen de regels door lezen, wil je zicht krijgen op de specifieke kwaliteiten van dit boek.

Hoofdpersoon Tampy Burgerheem is 24 jaar en heeft al een heel leven achter de rug: haar ouders zijn omgekomen in de oorlog tijdens het bombardement van Rotterdam. Zelf heeft ze een fout vriendje gehad, dat haar de gevangenis in geholpen heeft. Aan het begin van het verhaal is ze vrijgekomen, maar ze kan haar draai nog niet echt vinden in de maatschappij.

Wat Tampy een boeiend personage

[p. 76]

maakt, is het feit dat ze last heeft van wanen. Ze ziet bijvoorbeeld een spin op de wand van een hotelkamer, die er in werkelijkheid niet is. Nou ja, in werkelijkheid: er is wel degelijk iets wat haar dwarszit, maar dat wordt pas tegen het einde van de roman onthuld.

Laatste wagon graaft behoorlijk diep als het gaat om het in kaart brengen van irrationele angsten, en als lezer word je, in een literair spel, gaandeweg meegenomen in de desoriëntatie waarin de hoofdpersoon verkeert.

Interessant is dat Nijenhuis zijn personage volstrekt serieus neemt, waardoor je beseft dat er zoiets is als een psychische werkelijkheid. Tampy's wiebelige wanen zijn zo gek nog niet, ze weerspiegelen een realiteit die alleen zij kent: haar minnaar van vroeger - een oplichter - heeft nog steeds haar leven in zijn macht en bepaalt wat zij doet. Een eng gegeven, dat veel mensen aan de zelfkant bekend zal voorkomen.

Laatste wagon is een vertelling over geloof, en over de werking van het kwaad. Het kwade is een afbuiging van het goede, de ziel van een mens is kwetsbaar en omringd door machinaties die je gerust duivels kunt noemen. Het is hier waar Nijenhuis' romankunst raakt aan de essays van een christelijk denker als C.S. Lewis, die in Brieven uit de hel op fenomenale manier liet zien hoe duistere machten kunnen werken.

De filosofische dialoog aan het begin van de roman zorgt voor een moeizame start, maar als je aan het eind nog eens terugbladert, snap je wel waarom Nijenhuis zo begint. Deze dialoog bij een bushalte over geloof heeft wel wat weg van Wachten op Godot van Beckett, met dien verstande dat dit verhaal anders afloopt. Nijenhuis' boeken gaan altijd over redding.

Laatste wagon is zeker niet de beste roman die Nijenhuis schreef, maar het verhaal grijpt uiteindelijk wel mooi in elkaar. Tampy komt er alleen niet uit, ze krijgt haar leven niet op de rit. Het wachten is op iemand die haar peilt, die het web ontwart, die in haar gelooft.

B. Nijenhuis, Laatste wagon. Kok, Utrecht 2014, 320 blz., €17,99.

Nels Fahner