Liter. Jaargang 17

[p. 66]

Maatwerk

- ‘Maatwerk’ presenteert opiniërende, actuele of persoonlijke stukken, of combinaties daarvan, over boeken en andere gebeurtenissen -

I hate to tell you, Sybil

Jerome David Salinger, geboren in 1919, schreef een aantal sterke verhalenbundels, en één roman: The Catcher in the Rye, die uitkwam in 1951. De kladjes voor de eerste hoofdstukken had hij al opgevouwen in zijn uniform zitten, toen hij in 1944 met de Amerikanen van het twaalfde infanterieregiment landde in Normandië - 3100 soldaten, van wie er een maand later 2500 dood waren. En hij had de eerste scènes met Holden Caulfield, de jonge held uit de Catcher, bij zich toen hij het Ardennenoffensief doorstond. Weer werd praktisch het hele regiment weggevaagd, tijdens Hitlers laatste wanhoopsaanval. Het kale feit dat Salinger bij de inlichtingensectie van zijn eenheid behoorde, en dus niet steeds in de vuurlinie kon liggen, is vermoedelijk de enige reden dat hij de slag overleefde. Maar de kou, de dood, de wanhoop, de doorlopende dreiging van de vijand en het onvoorspelbare opportunisme van de eigen legerleiding, trokken hun diepe sporen in Salinger. Daar, op het strand en in het bos, met zijn dikke sokken aan in de hel van een schuttersput, vertrouwde hij alleen nog de paar maten die met hem overleefden. Het is te lezen in de nieuwe biografie van Salinger, gemakshalve maar Salinger genoemd - een nieuwe poging deze moeilijke man, deze kluizenaar die ons die paar prachtboeken gaf, te begrijpen.

Hij had de hoofdstukken van de Catcher ook bij zich toen hij als een van de eerste Amerikanen concentratiekamp Buchenwald binnenliep. Tussen de stapels half verbrande lichamen bewoog nog af en toe iets, maar het duurde even voor de jongens doorhadden dat dat overlevenden waren. De oorlog was voorbij, maar Salingers boek was nog niet af. In de Catcher zou uiteindelijk niet het verhaal te vinden zijn van zijn Europese verschrikkingen, maar wel de woede en de wanhoop waar Salinger in de oorlog tegenaan liep. Het boek is het geestige verslag van de sociale en geestelijke verlamming van een slimme tiener met een groot hart, die ons, nadat hij net van school is gestuurd, in een lange monoloog toevertrouwt weinig moois in de wereld te zien. In 2014 is het boek ruim zestig miljoen keer gedrukt, en per jaar worden er wereldwijd nog steeds een kwart miljoen van verkocht.

Salingers werk verscheen tussen 1948 en 1963. De roman over Holden Caulfield dus, en een handvol langere en kortere verhalen over de familie Glass, maar toen hij vanaf het midden van de jaren zestig teruggetrokken ging leven op zijn heuveltop in Cornish, New Hampshire, werd er niets meer van hem gepubliceerd, ook al schreef hij driftig door. Zijn leven leent zich misschien moeilijk voor een biografie. Vóór de verschrikkingen van de oorlog is er een onnadrukkelijke jeugd van een lichtelijk moeilijke jongen, die uiteindelijk maar in het leger gaat, en na de oorlog is er het getob met uitgevers die hij niet vertrouwt. Wie dat verhaal chronologisch opschrijft, zoals Kenneth Slawenski in 2010 deed in J.D. Salinger. A Life, schrijft niet vanzelfsprekend een boeiend boek.

Salinger werd gelezen, maar wilde tege-

[p. 67]

lijkertijd in rust kunnen leven; die combinatie zat er niet in. Wat bewoog deze zoon van een joodse vader en een katholieke moeder, deze gevoelige soldaat, deze liefhebber van onschuld? Die vraag deed door de jaren heen allerlei vreemde mensen bij hem aan de deur verschijnen en was aanleiding steeds nieuwe geruchten over de ‘verdwenen’ schrijver in de pers te publiceren. Iedereen wilde alles van hem weten en hij vertelde niets.

Deze nieuwe biografie heeft een originele, verrassend bruikbare invalshoek gevonden: terwijl de biografie soepel de grote lijn vasthoudt, is het boek vrijwel helemaal opgebouwd uit slim gerangschikte citaten. Salingers tijd in het leger, zijn schrijfdagen, zijn jaren als gezinsman met zoon en dochter en zijn kluizenaarsjaren: steeds worden fasen van zijn leven belicht door samenhangend gerangschikte ervaringen, commentaren en oordelen van mensen om hem heen. Soldaten, familieleden, correspondenten, de schaarse vrienden, kennissen, critici, uitgevers, voorbijgangers, geliefden en kinderen - allemaal komen ze aan het woord, afgewisseld met twaalf langere gesprekken over Salinger. Het gevaar dat een zo opgezet boek als los zand samenhangt, ligt op de loer, maar David Shields en Shane Salerno, de auteurs van deze biografie, hebben het boek met een fijn gevoel voor continuïteit kundig gecomponeerd. Aan het eind van dit boek heeft de lezer het gevoel door iedereen die wat van Salinger weet te zijn bijgepraat.

Salinger laat zich vermoedelijk niet kennen, behalve door wat hij kwijt wil in zijn boeken, maar dit boek brengt ons zo dichtbij als mogelijk is. Dichterbij dan de mensen die door de jaren heen over zijn schutting probeerden te klimmen.

Van pagina 328 tot pagina 341 probeert David Shields in een min of meer artistieke vorm samen te vatten wat hij van Salingers boek Negen Verhalen begrijpt. Dat dat dan enigszins verzandt in gezeur is hem vergeven. Het is een kleine onderbreking van een geweldig boek. Een sterk vertaald boek bovendien, met één opvallende vertaalfout: pagina 93 noemt ‘de lange wc-dialoog in “Zooey”’, maar bedoeld is vermoedelijk het diepzinnige gesprek dat Zooey in dat verhaal met zijn moeder heeft terwijl hij in bad zit, en in dit geval kan ‘bathroom’, wat er vermoedelijk in het Engels staat, niet vertaald worden met ‘wc’ - men zou haast gaan denken dat een van de vier vertalers niet het hele oeuvre van Salinger gelezen heeft.

Salinger had een joodse vader, een katholieke moeder en een diepe belangstelling voor hindoeïsme en zenboeddhisme. Religie hield hem al die jaren bij elkaar, voor zover dat ging, en religie lekt aan alle kanten door zijn teksten heen: ultieme liefde en ruimhartigheid, dat is wat Holden zoekt en waar de familie Glass naar streeft. Maar rustig en ontspannen is Salinger er zelf nooit van geworden. Tijdens de jaren op de heuvel in Cornish is hij altijd zijn eigen moeilijke zelf gebleven, bewijst dit boek. Zijn dochter Margareth schreef dat haar vader zijn afzondering vooral gebruikte om de pijn van ieder ander niet te voelen, maar er zijn er ook die milder over hem oordelen. Zijn boekenkopers, bijvoorbeeld.

Tegen het slot wordt de biografie, zoals het slot van de meeste biografieën, voorspelbaar: aan het einde gaat de hoofdpersoon dood. In Salingers misschien wel strakste verhaal, het in zijn oeuvre cruciale ‘A Perfect Day for Bananafish’, had Seymour het kleine meisje Sybill daarvoor al gewaarschuwd: ‘I hate to tell you, Sybill, but they die’. Het overkomt niet alleen de buitengewoon gulzige bananenvis uit Salingers verhaal, maar ook de teruggetrokken schrijver die het onderwerp van deze biografie is. In 2010 over-

[p. 68]

leed Salinger, eenennegentig jaar oud.

‘Ik ben in deze wereld, maar ik maak er geen deel van uit’: de weinige mensen met wie hij nog contact had, zijn zoon, Matthew, en Salingers derde vrouw, Colleen O'Neil, hebben deze woorden naar buiten gebracht als Salingers famous last words - bijzonder passend, voor de man die decennia schrijvend doorbracht in het huis op de heuvel. Losse parafrase van een regel van Jezus, die zin. En misschien de precieze samenvatting van de moeizame veldtocht die het leven van Salinger was: hij heeft het Ardennenoffensief uiteindelijk met 64 jaar overleefd, maar helemaal zijn wereld is het nooit meer geworden.

En dan, als nagekomen mededeling, is er nog hoofdstuk 22: ‘Geheimen’. Want er is nieuw, in de kluizenaarsjaren geschreven werk van Salinger, door de man zelf goedgekeurd voor publicatie. Ik heb niet, toen ik het boek beet had, meteen naar het eind van de biografie gebladerd om te zien of het waar is, al scheelde dat weinig. Maar het is waar; u hoeft dus ook niet naar het eind te bladeren. Er komen nieuwe boeken van Salinger aan, de komende jaren. Weet u dat vast. Welke, dat moet u zelf maar lezen, nadat u dit soepele verhaal, deze verzameling indrukken, deze biografie hebt gelezen. Want dat is de manier om aan te sluiten bij de groep mensen die dan toch nog het een en ander willen begrijpen van deze moeilijke man. Thuis lastig vallen zullen we hem niet meer.

David Shields & Shane Salerno, Salinger. De Arbeiderspers (Open Domein), Amsterdam 2014, 768 blz., €39,95.

Menno van der Beek