Liter. Jaargang 17

[p. 21]

Els Meeuse
Voor mij ben je heilig
Désanne van Brederode herlezen [4] - Over Hart in hart (2007)

De romans van Désanne van Brederode vallen in de categorie boeken die ik pas leer begrijpen door erover te schrijven. Vandaar dat ik de kans om Hart in hart (2007) te herlezen met beide handen aangreep. Bij de schijnbaar onontwarbare kluwen van verhaaldraden verbaast het mij dat de hoofdlijn tamelijk eenvoudig samen te vatten is: Lot Sanders, journalist, weduwe en moeder, ontdekt na de dood van haar man Donald dat hij haar bedrogen heeft. Op dat moment stort de wereld waarin ze geloofd heeft in: die van levenslange liefde en vooral seksuele trouw. Maar als blijkt dat Donald het bed met Mara gedeeld heeft, wankelt haar diepste geloof op zijn grondvesten. Mara doet haar naam eer aan: de affaire levert Lot een flinke dosis bitterheid op. Ze zoekt de overspelige relatie van haar man tot op de bodem uit.

Mara is niet de enige naam met een diepere lading. Hoofdpersoon Lot is een evidente verwijzing naar de bijbelse Lot, een vrouwelijke variant. Lot komt tijdens haar zoektocht ook zelf in een buitenechtelijke relatie terecht, maar ze ontvlucht dit Sodom op den duur. Zonder om te zien. De naam Lot doet ook denken aan het noodlot dat Lot in het verhaal treft. Haar lot is droevig vanwege het weduwschap, maar het lot treft haar nog dieper als het overspel van haar man aan het licht komt. De relatie moet uitgezocht worden. Wieger Berkman (columnist bij het tijdschrift waar Lot voor schrijft), die zijn vrouw Petra regelmatig bedriegt door naar de hoeren te gaan, is de aangewezen man om Mara uit te horen. Vrouw Petra is een rots in de branding; zij is door een slippertje van haar man niet van haar stuk te brengen. Pas als hij het in haar ogen echt bont gemaakt heeft, hij is verliefd, zet ze Wieger uit huis. Als je Donalds naam snel uitspreekt, hoor je wat hij is: dood. Lot zelf heeft altijd een verschrikkelijke hekel aan zijn naam gehad. Ze vindt de naam ‘Donald’ bij reclamejongens horen die per ongeluk snel rijk zijn geworden. Lot laat zich in het boek ook uit over de naam Wieger. ‘Misschien kwam het door het woord wieg dat ik me er een hygiënisch wonder bij voorstelde, iemand die tot op hoge leeftijd naar Zwitsal rook, geur van onschuld, seksloosheid.’ Onschuldig en seksloos is Wieger in eerste instantie allesbehalve. Toch wordt dat in de loop van de roman anders. In de naam Wieger zit ook iets van ‘trooster’ verborgen. En dat is zeker toepasbaar op de situatie. Wieger helpt Lot

[p. 22]

bij het verwerken van Donalds overspel. Kortom, een naam zegt iets over iemands bestaan. En juist over dat bestaan, over het ‘zijn’ gaat deze roman. Wie is de ander met wie ik samenleef? Ken ik hem of haar werkelijk?

Belangrijk onderdeel van deze roman is de zoektocht naar de ‘echte’ Donald. Wieger wordt ingeschakeld om de relatie tussen Mara en Donald uit te zoeken en dit levert verrassende ontdekkingen op. Zo blijkt Donald verslaafd te zijn geweest aan kinderporno. Dit plaatst de ‘kuise’ Donald in een geheel nieuw daglicht. Je beeld van verschillende personages verandert tijdens het lezen van de roman drastisch. Hoerenloper Wieger wordt steeds sympathieker en trouwer en Donald blijkt een steeds grotere boef als het gaat om zijn seksuele uitspattingen. Wat betreft Lot verandert je beeld niet alleen omdat je haar beter leert kennen, maar zij verandert ook zelf.

Het is tijdens het lezen van de roman wachten op het moment dat Wieger en Lot voor elkaar vallen. Toch gebeurt dit uiteindelijk op een verrassende manier. En dat toont precies de verandering die Lot doormaakt. Eerst stond de seksuele liefde (en daarmee verbonden de eeuwige trouw) voor haar voorop. Toen dit idee door het bedrog van haar man als een kaartenhuis instortte, leerde ze een diepere liefde kennen: gekend worden in je diepste wezen. Het gaat uiteindelijk niet om de seksuele kant van liefde, maar om zo diep mogelijk gekend te worden: hart in hart. Zoals ze Wieger Berkman heeft leren kennen, inclusief zijn overspel, heeft ze Donald nooit gekend. Wieger kent haar diepste geheimen, ook de geheimen die haar relatie met Donald herbergde. Ze kan dan ook tegen Wieger zeggen, voor ze met hem vrijt: ‘Voor mij ben je heilig. Ik heb er geen ander woord voor. Niet heilig in kwezelige zin. Dierbaar dan. Iemand met wie ik uiterst voorzichtig... Omdat je al onze geheimen bewaart. De onze. In je lichaam. In je... niet lachen. In je hart.’ Het zal de eerste en enige keer zijn dat ze met hem naar bed is geweest. ‘Ze zullen elkaar missen, maar niet achteromzien. En dat geloven ze.’ Lot zal geen zoutpilaar worden.

De verandering die Lot in de roman doormaakt, doet mij denken aan een verandering in de romans van Van Brederode. De vermenging van mystiek en erotiek is altijd een belangrijke leidraad geweest, maar de erotiek verdwijnt steeds meer naar de achtergrond. In haar laatste roman Stille zaterdag (2011) is zelfs helemaal geen sprake meer van een seksuele relatie tussen de hoofdpersonen. Ze worden weliswaar verliefd, maar verkiezen de diepste geestelijke liefde boven de aardse erotische. In Hart in hart zien we deze verandering in romanvorm. Van Brederode schrijft, tegen Freud in, dat het menselijk handelen niet een sublimatie is van de

[p. 23]

seksuele drift, maar: ‘ons libido is een sublimatie, of liever materialisatie, incarnatie, vleeswording, van een verlangen gekend te worden en te kennen. Van hart tot hart. Nog liever: hart in hart.’ We moeten niet bij de incarnatie van dit verlangen stil blijven staan, maar opklimmen naar het verlangen zelf: kennen en gekend worden. Dat is waar het om draait, dat is de oorsprong van de incarnatie, dat is God zelf.

De schrijver Graham Greene lijkt in de roman symbool te staan voor het leven na de dood en voor de intense liefde van het gekend worden. Hij is een soort ‘god’ voor Lot. Soms valt hij bijna samen met Wieger, die ook heilig is voor Lot en haar heeft leren kennen als geen ander. Maar Lot heeft Wieger op haar beurt ook leren kennen en Greene niet. Greene figureert als mysterieuze inspiratiebron van het geheel, als oorsprong van deze roman die reikt naar een liefde die aardse grenzen overschrijdt.