Liter. Jaargang 17

[p. 75]

Berichten van de strijd aan de taalgrens

Mijn lief zat op een draagbaar scherm naar een verslag van de behandeling van een drugsverslaafde te kijken, terwijl ik, bij kaarslicht en rooibosthee, in dit Dagboek van een landjonker (dagboekaantekeningen 2008-2011) van Benno Barnard behoorlijk op gang begon te komen, bladzijde 180 of iets in die omgeving. Tot twee- of driemaal toe zette ze de koptelefoon af, keek me eerst nog vriendelijk maar later met een lichte ergernis aan, zeggende ‘Wat zei je?’. Elke keer realiseerde ik me dat ik tegen het boek zat te praten. Dat soort gesprekken heb ik alleen met dagboeken, en dan ook nog alleen met dagboeken waar ik iets van vind. Dat ik hier iets van vind, komt vermoedelijk dan weer omdat Benno Barnard nogal het een en ander vindt, en dat wervend en prikkelend weet op te schrijven. Men krijgt door dit boek een goed beeld van de strijd, innerlijk, maar ook tegen de anderen, die daar in het Vlaamse land door deze melancholicus wordt gevoerd.

‘Dirk van Bastelaere - ook een uit de kudde lemmingen die zich naar de gapende hoogte van de post-Europese toekomst reppen - beweert dat ik de rol van “Europese grootburger” probeer te spelen (ik faal natuurlijk hopeloos). Maar met dat afschuwelijke Germanisme beledigt hij me niet! Deze nooit uit zijn Wase laagvlakte weggeraakte provinciaal [...] begrijpt nog minder van mij dan de kettinghond die zo tekeerging toen ik zijn erf passeerde’ (blz. 70).

Deze strijd naar aanleiding van Barnards schrijven komt in het moderne België als vanzelf. Want Barnard is voorstander van een groot denken in Europeesch verband, en zo bezien zorgt de taalgrens niet voor een langs elkaar heen praten - ‘en Français, s'il te plaît. Wat zegt u?’ - maar is die vooral geschikt om te oefenen om met meer talen en volken onder één dak te zitten. En als dat in België lukt, kan het in Europa ook. Maar de wind die om Sint-Agatha-Rode waait en dus geïrriteerd in de schoorsteen van Barnard loeit, is voornamelijk Vlaams-nationalistisch van richting.

Daarnaast - maar niet los te denken van zijn cultureel-Europese gedachte - is Barnard een conservatief man, zij het van een conservatisme van een geheel eigen snit: ‘De maatschappij is een sociaal contract tussen de doden, de levenden en de ongeborenen - ziehier een geschikte definitie van mijn conservatisme’ (blz. 73). Hij wil graag dat zijn kinderen na afronding van de middelbare school weten wie Gideon was, waar Troje ongeveer ligt en wie met wie heeft gevochten de honderd jaar die vlak achter ons liggen. En helemaal mooi zou zijn als ze dan een regel van T.S. Eliot ongeveer kunnen plaatsen. Computervaardigheden zijn belangrijk, maar Barnard gaat voorlopig vooral voor de boekenkast en voor de vertelling. Die houding wreekt zich soms in een onbegrepen positie, maar aan de andere kant, indien zorgvuldig opgewekt met een mooie fles, ziet hij de dingen plotseling in een nieuw en ontdekkend verband: ‘Zondag (na enige glazen Calvados van uitstekende kwaliteit) - Het ene basisartikel van een verenigd Europa luidt dat het een mensenrecht, nee, een privilege, wat zeg ik... een verdomde plicht is onverbiddelijk, en over alle grenzen heen niet aflatend handel te drijven met elkaar; en het andere dat de doodstraf niet is toegestaan. Over dat laatste heb ik lange tijd nagedacht, tot ik ten slotte de raison d'état ervan begreep: het verenigd Europa is tegen de doodstraf, omdat die bij elke executie een consument minder betekende’ (blz. 77-78).

[p. 76]

Deze landjonker - zelfspot en cultureel bewustzijn in één woord in de titel, voilà, Barnard - is daarnaast een cultureel liefhebber van het christendom: als iemand dogmatisch de ander wil beleren of beperken is hij eventueel bereid op zijn beurt een kettinghond te imiteren, maar hij is bepaald niet te vinden voor de afschaffing van het christendom als een achterhaalde fase in de Europese geschiedenis, zoals velen in zijn België willen, waar mensen zich laten ontdopen (‘dat contraritueel is zowat het kinderachtigste wat een volwassen mens kan doen. Zo blijf je een baby’ (blz. 208)). En ook op dat punt is de barricade om hem heen dus dun bezet, maar hij houdt vol. Met een regelmatig bezoek aan de anglicaanse opvoering van de christelijke voorstelling van zaken.

Maar hij is een schrijver die het verhaal bewondert - ‘Als u religie onzin vindt, zou u zich moeten afvragen of literatuur niet om dezelfde reden onzin is’ (blz. 105). En iemand die zich zorgen maakt over het alternatief: ‘Het christendom, en niets anders, is de uiteindelijke basis van vrijheid, geweten, mensenrechten en democratie, de maatstaven van de westerse beschaving. Tot nu toe is er geen alternatief’ (blz. 155).

En hij is een romanticus. Dat moet ook wel, met het amalgaam Europa, christendom, poëzie en melancholie, in dikke korsten op de ziel. Herman de Coninck was zijn vriend die veel begreep, maar die is gevallen in de strijd. En om dan desnoods maar alleen de romantische barricade te blijven bemannen moet men dan een aantal dingen aannemen om overeind te blijven, bij voorkeur enigszins onverdedigbare en vergezochte aannames: ‘Havel is dood [...] Toen hij president was geworden, kreeg ik een [...] foto van hem opgestuurd. De wazige glimlach, de berusting in de ogen: ik ben ervan overtuigd dat een foto in materiële zin verandert op het moment dat de afgebeelde ziel sterft’ (blz. 219).

Barnard maakt het zichzelf niet gemakkelijk, in het verre België. Hij voert strijd tegen de anderen en tegen de achteruitgang, maar ook tegen de lange, donkere nacht van de ziel: ‘Er is een veel mooiere, anonieme, eveneens Franse omschrijving van het verschijnsel: “La mélancolie, c'est le bonheur d'être triste”’ (blz. 237). De herinneringen aan zijn vader, die hier en daar tussen de strijdbare bespiegelingen staan, laten een kwetsbare en diep ontroerde man zien die bij het ochtendlicht meestal overigens weer strijdbaar blijkt te zijn. En anders gaat hij op reis, bij voorkeur naar Engeland, om in een beleefd land de laatste resten Europese beschaving te consumeren.

Als ik tegen zijn boek aanpraat, zit ik hem dus voornamelijk gelijk te geven. Dit is briljant divertissement, en tegelijk hoop ik ook ernstig dat Benno Barnard standhoudt, daar in de taalstrijd en in de Europese worsteling. En denk ik dat het mooi zou zijn als het hem na dit overtuigende verslag van de toestand op de barricade ook nog zou lukken zijn liefde voor taal, zijn gevoel voor cultuur, zijn soepele schrijfstijl en zijn ergernis in te zetten voor iets als Dichters van het Avondland, zijn boek uit 2006 over de grote Europeesche dichters. Misschien dan dit keer een boek over Emily Dickinson, door Harold Bloom ooit ‘a Protestant sect of one’ genoemd. Want ‘an Anglican sect of one’ zou ook geen slechte omschrijving van Benno Barnard zijn.

Benno Barnard, Dagboek van een landjonker. Atlas Contact, Amsterdam 2013, 320 blz., €24,95.

Menno van der Beek