Liter. Jaargang 17

[p. 27]

Liesbeth Goedbloed
Over de menswording
Désanne van Brederode herlezen [1] - over Ave Verum Corpus (1994)

Jij hebt dit boek ter hand genomen. Nieuwsgierig? Gewoon uit verveling? Op advies van wie? Begrijp je de titel dan ken je een beetje Latijn. Dat was niet nodig geweest. Ave Verum Corpus is als gezang bekend geworden door Mozart. Wist je dat al? Neem me dan niet kwalijk. Je houdt niet van Mozart? Dan bevind je je in goed gezelschap.

Dit zijn de eerste zinnen uit Ave Verum Corpus (1994), de debuutroman van Désanne van Brederode, en hier begint het al: dit fictieve gesprek tussen lezer en schrijver is hoogst ongebruikelijk. Meestal is de lezer van een roman de buitenstaander bij uitstek, iemand die toekijkt maar geen enkele rol speelt in het fictieve spel. Juist doordat je als lezer erbuiten gehouden wordt, houd je een heldere kijk op iedereen die in de romanwereld rondloopt. Je kunt zelfs opgaan in een van die personages: het wonder van de identificatie.

Als ik lees, zo merk ik, wil ik niets met mezelf te maken hebben. Zodra ik een boek opensla neem ik afscheid van mijn zelf, dat ik niet meer wil kennen en zijn, om zo een ander te worden en door die ander, mijn verlosser, meer waarheid te vinden over de wereld en mezelf. Het klinkt tegenstrijdig, maar juist het feit dat ik er in deze roman meteen bij betrokken word - het eerste woord is ‘jij’ - maakt mij als lezer tot buitenstaander. Het stoort mij in mijn fictieve droom, het maakt identificatie moeilijk en misschien zelfs onmogelijk. Maar ik ben wel meteen gegrepen. Niet door het verhaal zelf - dat is er nog niet - maar wel door de opdringerige toon en het ongewone perspectief. Wat is dit voor boek? Een brief? Een roman? Een gesprek? Een essay?

Een roman - of toch niet?

Lucia, de hoofdpersoon van Ave Verum Corpus, studeert filosofie. Haar leven beweegt zich tussen twee polen - die van de geest, in de vorm van haar eigen gedachten, de filosofische gesprekken met haar medestudenten en de ideeën van de grote filosofen - en die van het lichaam, in de vorm van prettige of weerzinwekkende mannen en prettige of weerzinwekkende seks. De mannen in haar leven lijken op het eerste gezicht een onsamenhangende reeks van willekeurige perso-

[p. 28]

nages die weinig werkelijke invloed op haar hebben, maar ze stuwen haar naar het onafwendbare hoogtepunt van de liefde: Christus. Als je naar deze ontwikkelingen kijkt zou Ave Verum Corpus toch nog een roman kunnen zijn.

Toch zijn de meeste personages voorbijgangers. Ze worden geïntroduceerd: ‘Ik heb ooit een leraar gehad die ik wilde leren kennen’; beschreven: ‘Na vaderdag verspreidde hij een nieuwe, groenere geur’, en weer afgevoerd: ‘Ten slotte werd mijn leraar een leeg begrip dat ik, om mij te troosten, vulde en kleedde met mijn fantasie - mijn eerste romanfiguur.’ Het gaat hier niet om de leraar en ook niet om de manier waarop hij de hoofdpersoon beïnvloedt, maar om dat wat Lucia met hem doet. In feite is dit een mini-essay over een psychologisch verschijnsel - Lucia bestudeert haar eigen gedrag. De leraar is een toneelrekwisiet die niets teweegbrengt, geen invloed heeft op de gebeurtenissen, geen andere wending geeft aan het verhaal. Misschien is Lucia wel het enige personage, de enige die werkelijk deelneemt aan het verhaal.

Een rijmloos lied

Vind je het laf dat ik er niet was? Ik kon het niet. Ik wist wat ze met je zouden doen. Ik wist het al toen ik je voor het eerst ontmoette. Jij keek me aan en ik schrok van je ogen. Jouw ogen vragen om haat, om wreedheid. Jouw ogen maken beulen wakker. Jouw ogen dringen te diep tot ons door, scheuren ons netvlies, breken ons zelfbeeld - jouw ogen maken de beul in ons wakker.

De ‘jij’ is hier niet langer de lezer die een boek ter hand genomen heeft en een fictief gesprek met de schrijver voert. De ‘jij’ is hier de geliefde bij uitstek, de gezalfde, de Christus. Hoe langer Lucia hem zoekt hoe vaker ze losbreekt in dit soort monologen - woedende lofzangen soms, vragen, opdringerige vragen waarmee ze hem achtervolgt, hem wil achterhalen. Handeling is er opnieuw hoegenaamd niet. Deze uitbarstingen zijn eerder liederen, een vorm van lyrisch proza, een lyriek die zonder rijm en metrum een lied zingt over de liefde.

Een fictief essay

Ik vond hem het prototype van een Amerikaan. Een soort Bruce Springsteen, maar donkerder en slanker. Onhandiger ook. Hij zou nog geen motor kunnen repareren. Maar ik wilde hem zien stuiven over droge rode aarde en ik wilde hem zichzelf zien wassen in een helder meer en ik wilde hem zien leunen tegen een bestofte jukebox en ik wilde hem zien drinken

[p. 29]

uit een ronde, leren zakfles en ik wilde hem zien dansen met een meisje zoals ik.
Naast me zat gewoon een aardige vent. Moest mijn vroegverlepte geest daar nu meteen weer een videoclip van maken? Kon ik werkelijk alleen nog maar hapsgewijs indrukken opdoen, die nog voor ze mij bereikten waren omgezet in beelden die mijn netvlies weg zou kunnen slikken? Was ik het kauwen en proeven verleerd? Naast me zat Thomas. Geen reclame voor mijn eigen shagmerk.

Er komt geen einde aan Lucia's zelfbespiegelingen: ze kan niet loskomen van zichzelf, ze zit altijd in zichzelf te peuteren. Als ik Ave Verum Corpus zou moeten definiëren, dan als een fictief essay waarin Lucia de fictieve essayist is die zichzelf en haar zoektocht naar de liefde als onderwerp heeft gekozen.

Ave Verum Corpus speelt zich af in een andere literaire ruimte dan de bekende. Het is niet zuiver verhalend of lyrisch of essayistisch, het is een huwelijk tussen die drie genres: een vreemde, gespleten drie-eenheid, even vreemd en gespleten als de hoofdpersoon Lucia die zo nadrukkelijk geest is - denker, psycholoog, filosoof - en zo nadrukkelijk lichaam - seksueel, hunkerend - dat een vanzelfsprekende eenheid tussen die twee onmogelijk lijkt. Onderweg offert ze alles op voor haar incarnatie. Haar onschuld, haar verstand en zichzelf: alles voor haar menswording, haar vleeswording. Maar: ‘Ik mis mezelf niet. Ik heb geen heimwee naar mezelf.’ Dat lijkt me de ultieme verlossing voor dit personage.