Liter. Jaargang 17

[p. 2]

Van de gastschrijver

Naar verwachting zal eind 2014 de eerste Nederlandse vertaling van de verzamelde werken van ‘Dionysius de Areopagiet’ verschijnen. Michiel ter Horst, een dierbare vriend, is er jaren mee bezig geweest. Soms mocht ik met hem meedenken. Daarbij ontdekte ik dat de werken van deze man die zich Dionysius noemde en die ikzelf alleen maar kende van diens ‘negatieve theologie’, mij zowel in religieuze als in literaire zin diep raakten. Taal en verbeelding zijn bij hem geen middelen om het heilige mee te benaderen - ze zijn heilig in zichzelf.

Het lezen van Dionysius is hard werken. Doorbijten. Ploeteren. De woorden proeven en kauwen, tot je kaken er pijn van doen en je oren gaan zoemen.

Spreken lukt niet meer, met deze vreemde smaak van deze vreemde taal op je tong en tegen je gehemelte. Maar als je opkijkt van de tekst, zie en versta je wereld des te beter. Of voor het eerst. Ze wordt opnieuw het mysterie dat ze was bedoeld te zijn.

Onverklaarbaar ‘ervaarbaar’. Als je al wordt ingewijd, dan in het mens-zijn zelf.

Dat klopt aardig met de toelichting die Michiel me gaf:

Dionysius de Areopagiet, de Atheense leerling van Paulus, is de naam waarachter een volstrekt onbekende auteur, vermoedelijk afkomstig uit Syrië, omstreeks het jaar 480, zich verbergt. Hij formuleerde de misschien wel belangrijkste synthese van Griekse en christelijke filosofie. Beginnend bij de zinnebeeldige werelden van een engelenhiërarchie in de hemel en een kerkelijke hiërarchie op aarde, voert hij de lezer naar zijn positieve filosofische noties over God als oorsprong, om die vervolgens allemaal te ontkennen. Na deze ‘negatieve theologie’ volgt dan een mystieke theologie, waarin licht overgaat in duisternis en spreken in zwijgen. Maar dan laat hij ook dat achter zich en er opent zich een wereld van verwondering. Tenslotte bespreekt hij in herderlijke brieven de weerbarstige, harde praktijk van het kerkelijk leven temidden van de chaos van zijn tijd.

Toen ik eind 2012 een lezing bijwoonde van Roel Bentz van den Berg, schrijver, radiomaker en presentator van het televisieprogramma Nederland van Boven (!), had ik het idee naar een geheime leerling van Dionysius te luisteren. En toen ik on-

[p. 3]

langs per toeval een essay in handen kreeg van beeldend kunstenaar, filmmaker en schrijver Dick Tuinder, geschreven naar aanleiding van zijn laatste speelfilm Afscheid van de maan, overviel me datzelfde idee. Beide auteurs kenmerken zich door hun zintuig voor symboliek, maar zonder dat ze wegzweven, genietend van hun kunsten, van hun vondsten, van hun o zo mystieke, hoge inzichten. Integendeel. De waan van de dag gaat hun zozeer ter harte, dat ze er noch van willen wegvluchten, noch tegen vechten; ze ‘lezen’ de weerbarstige werkelijkheid zoals je Dionysius kunt, of moet, lezen. Met eerbied voor de zwaartekracht, de modder. Het gemodder.

Alle opwaarts strevende, naar kennis, inwijdingen, eenwording en verlichting verlangende mystiek, produceert niets meer dan het geluid van een dreunende gong, of een schelle cymbaal. Je kunt spreken met de tongen van engelen en mensen, maar zonder de liefde is er niets. En die moet hier in het ‘ondermaanse’ vorm krijgen, tussen gewone stervelingen.

De hogere, diepere andere werelden winnen aan betekenis en waarde, waar we ze menselijk laten worden. Kunstzinnig. En ze behalve een geest, ook een hart geven, een ziel, een gezicht. Een stem.

In den beginne was het woord, en het kan roepen, fluisteren, zingen.

Ons noemen bij onze diepste naam. Maar dan moeten we wel leren hoe te luisteren, met meer dan onze oren alleen. In plaats van de extase: de ‘instase’. Eindelijk.

Désanne van Brederode