Liter. Jaargang 16

[p. 12]

Wilke de Braal
Een groots maal
Marcel Möring herlezen [5] - over In Babylon (1997)

Leg de gedroogde appeltjes in een ovenschaal en schenk er de wijn over. Schakel de oven in op een lage stand en schuif de schaal erin. Schil de aardappels en snijd ze in stukken. Snijd vervolgens het gedroogde vlees in snippers. Breng de aardappels aan de kook, met de zuurkool er bovenop. Voeg tijm, zout en rozemarijn toe en laat zachtjes doorkoken. Giet een flinke scheut Pinot Gris en een pot bouillon bij de zuurkool en dek alles af met de gedroogde appeltjes uit de oven. Roer ook het gesnipperde vlees erdoor. Dit zou zomaar een tekst uit een kookboek kunnen zijn, maar het is het niet. Dit is wat je krijgt als je de handelingen van het personage Nathan Hollander destilleert uit drie pagina's romantekst. Iets wat je natuurlijk nooit moet doen, maar het laat zien hoe precies en nuchter Mörings beschrijvingen zijn, terwijl hij tegelijkertijd een romantische sfeer weet op te roepen waarin je een vaag heimwee proeft naar vroeger. Zuurkool. Een oud, groot huis.

Nathan en zijn nicht Nina zijn vast komen te zitten in het huis van hun net overleden oom Herman in een van de heftigste sneeuwstormen die Holland ooit gekend heeft. Buiten wordt de sneeuw rondom het huis tot manshoogte opgestuwd, het is min zeventien en ze moeten zichzelf warm stoken met het aanwezige meubilair. Maar in de kelder blijkt een etensvoorraad voor een paar maanden aanwezig en in deze erbarmelijke omstandigheden heeft Nathan nog de geest om een culinair maal te bereiden.

In Babylon is geen kookboek, maar je zou het wel een groots literair maal kunnen noemen, bestaande uit tientallen gangen die in een wonderlijke volgorde geserveerd worden. Waarna je ademloos achterover zakt met het gevoel dat al je smaakpapillen tintelen. Hoofdlijn vormen de gebeurtenissen met Nathan en Nina in het jachthuis op de heuvel. Tussendoor trakteert Möring de lezer op sprookjes (van Nathan zelf, die sprookjesschrijver van beroep is), komt de geschiedenis van de familie Hollander voorbij en laat hij Nathan, alsof het de gewoonste zaak van de wereld is, uitgebreide gesprekken voeren met zijn voorouders Chaïm en Magnus. Waar is de samenhang? vraag ik me tijdens het lezen regelmatig af.

Die kan maar op één plek zijn: Brueghels De toren van Babel. Nathan: ‘Oom Herman heeft ooit gevraagd hoe het in godsnaam kwam dat ik mij herinnerde dat hij drie jaar geleden dit of dat verhaal had verteld. Ik zei dat ik zijn verhalen op de tweede ommegang bewaarde, aan de kant waar de steigers stonden.’ Met andere woorden: de toren van Babel is Nathans ‘geheugenpaleis’, een denkbeeldig ge-

[p. 13]

bouw waarin hij al zijn herinneringen een plek geeft en die hij daar op elk gewenst moment uit tevoorschijn kan halen. Babel, begin ik te denken, dat is toch de plek waar de mens in verwarring raakte, waar de Jood voor het eerst Jood werd? En is Babylon niet de plek waar de diaspora begon? Het steeds terugkerende thema in dit boek is niet voor niets het Joods-zijn van de familie Hollander en hoe dat ervoor zorgt dat ze steeds weer hun koffers oppakken.

Maar de toren zit niet alleen in Nathans hoofd, en dat is het leuke van dit boek: hij is er ook echt. Een toren van meubels die als een barricade is opgericht in het trapgat in het huis van oom Herman. Midden in de toren hangt een piano die alleen naar beneden gekregen kan worden door de touwen door te laten snijden en hem te pletter te laten vallen op de stenen vloer. De antieke meubels moeten één voor één de kachel in, om Nathan en Nina te laten overleven. Eeuwen geschiedenis gaan er zo in een paar dagen doorheen. Maar tegelijkertijd krijgt Nina daar, of ze nu wil of niet, honderden jaren familiegeschiedenis voor terug. Nathan heeft zijn overleden oom namelijk beloofd diens biografie te schrijven in ruil voor het huis, een biografie die natuurlijk veel meer vertelt dan het leven van oom Herman alleen.

Als Nathan en Nina zich door de barricade van meubels omhoog werken, blijkt op Nathans oude kamer een pop te hangen die voor Nathans lijk moet doorgaan. In de logeerkamer wordt Nathan buiten westen geslagen door een zak met zand die op vernuftige wijze aan de binnenkant van de deur is bevestigd. Door wie? Net wanneer je denkt dat het niet meer realistisch is, blijft Möring onbewogen en overtuigend doorvertellen. Als tienjarig jongetje krijgt Nathan voor het eerst nachtelijk ‘bezoek’ van oom Chaïm en neef Magnus. De eerstgeboren zonen uit het geslacht der Hollanders zijn ‘niet van zichzelf en niet van hun gezin’, zo vertellen zij Nathan. Ze zijn van God. Goed, zegt Nathan. Hij vindt dit alles heel gewoon. Vanaf dat moment reizen zijn verre voorouders zijn hele leven met hem mee en kunnen ze overal zomaar opduiken. En dan converseren ze samen, of oom Chaïm vertelt verhalen over heel vroeger.

Het wonderlijkste personage in dit boek is misschien wel Nathans jongste broer Zeno. Nathan beschrijft hoe diens geboorte alles veranderde: ‘[...] het was alsof ik in de wind stond en alles om mij heen bewoog en opstoof en ik daardoor niet werd geraakt, alsof niemand mij nog zag’. Van een kind dat niet praat wordt Zeno een tiener die van zijn kamer stiekem een curieuze bibliotheek maakt, en weer later verandert hij in een profetisch figuur die het einde predikt en massa's mensen tot zwijgen weet te brengen. ‘En de wereld zal terugkeren tot de eerste stilte, als in het eerste begin.’ Zeno is een personage dat je bijblijft, nadat je de roman uit hebt, maar die ook Nathan en Nina niet loslaat. Iemand over wie je niet uitgedacht raakt. Hij is ‘sitra achra’, zegt oom Chaïm. De vernietiger. Hij is ook

[p. 14]

Nina's vader, waarschijnlijk. En hij is degene, zijn zwijgzaamheid ten spijt, wiens stem te horen is op de cassetteband in het huis, nadat Nathan en Nina een gedeelte van de barricade hebben afgebroken. Zijn aanwezigheid, of juist het feit dat hij er niet is, maakt bovendien dat Nathan en Nina, terwijl ze in het huis zijn, van elkaar gaan houden.

Maar Nathan is er de man niet voor om zich aan iemand te binden. Trees have roots. Jews have legs, luidt het motto dat Möring aan de roman meegeeft. Dit duidt natuurlijk ook op de eeuwenlange reisdrift van de familie Hollander: van diep in Oost-Europa naar Nederland, en verder naar het Westen: Amerika. Zo is het nu eenmaal, lijkt Möring te willen zeggen. Zijn hoofdpersoon neemt in het laatste hoofdstuk nogmaals de benen, weg van Nina. Omdat dat nu eenmaal de wet is van de familie. ‘Ik ben een verstekeling. Ik ben alleen gekomen, ik ga alleen weer weg.’ Je kunt het treurig vinden, een gemiste kans voor Nathan om zich eindelijk eens aan een ander mens over te geven. Ook mij bekroop een gevoel van spijt toen ik het boek dicht sloeg. Spijt en een hoop vragen. Was het echt Nina niet die van het huis een spookhuis heeft gemaakt? Waarom ging ze weg? Leeft Zeno nog? Is hij de zoon van oom Herman? En dat terwijl Möring mij het hele boek door al had laten verdrinken in geschiedenissen, verhalen, sprookjes, conversaties, herinneringen en emoties. Het duizelt mij, zoals het Nathan duizelt als hij herstelt van zijn onderkoeling en zoals het Nina duizelt als ze met Nathan in een felle ruzie belandt en hij haar tegen een buffetkastje werpt. Er is eigenlijk geen einde en er is geen begin, maar verhalen, die zijn er wel.