Liter. Jaargang 16

Nostalgia

Als ik Marjoleine de Vos in nrc lees, haar column bijvoorbeeld, dan krijg ik de indruk dat haar daar met enige regelmaat getoonde belangstelling voor religie een product is van haar persoonlijke belangstelling en ervaring. Toch heb ik het idee dat de aangeslagen toon en de belangstelling voor wat geloven is ook worden ingegeven door haar niet geringe talent voor nostalgie. Nostalgie: volgens mijn Van Dale Etymologisch Woordenboek een samentrekking van de Griekse woorden nostos en algos, respectievelijk terugkeer en pijn. Het droeve gevoel bij het grote voorbijgaan dus, dat twee kanten op te denken kan geven. Ongeveer zoals Jorge Luis Borges schreef in zijn essay ‘De geschiedenis van de eeuwigheid’: ‘De eeuwigheid ontkennen, veronderstellen dat de jaren, beladen met steden, rivieren, vreugden, volledig worden weggevaagd, is niet minder ongelooflijk dan je haar totale redding voorstellen.’

De Vos en haar talent voor nostalgie, dat ze liet zien in haar eerdere dichtbundels - het is er zeker ook in haar nieuwe bundel: Uitzicht genoeg. Zie het slot van het gedicht ‘Nostalgia’ bijvoorbeeld, over Odysseus, die twintig jaar bezig was om thuis te komen: ‘Wens, dat je terugreis lang mag zijn, wens / mooie morgens, rijke havens. Wie van huis gaat, / komt niet weerom. De deur valt dicht, je stappen / sterven in de straat. Je raapt ze niet meer op.’

In het gedicht ‘Spreeuw’, met de eerste regel ‘Nu eeuwig niet bestaat, is uitzicht al genoeg’, helt De Vos duidelijk over naar de eerste mogelijkheid volgens Borges, zie hierboven. ‘Zie toch de spreeuw, die, sleutel in zijn rug, / voor lente in zijn vleugels klapt.’ Al heeft ze, in het direct daaropvolgende gedicht ‘Aanzie de vogels’ ook een waarschu-

[p. 67]

wing aan de mees, die op zijn door de dichter in de winter verstrekte vetbol zich helemaal nergens zorgen over maakt: ‘Maar o mijn meesje, jij leeft op de pof. / Eerdaags vlieg ik naar Afrika en jij / krijgt spijt van je klein mystiek ideaal: / zo grondeloos opgaan in heden / en almaar denken: nu, nu, nu.’

De bundel eindigt met een langer gedicht, ‘Indroe en Gilgamesh’, een schitterend, in de stijl en de taal van het Gilgamesh-epos geschreven zelfbedacht fragment van dat oeroude Soemerische verhaal. Van de troost en de liefde groter dan de dood: ‘en na die woorden omhelsde Gilgamesh zijn vrouw Indroe / en hun tranen vloeiden en zij waren man en vrouw, / één waren zij, de grote koning en zijn vrouw.’ Zo komt De Vos met de genoemde nostalgie in uitstekend historisch gezelschap terecht.

Als motto van de bundel citeert De Vos de Poolse schrijver Wieslaw Myśliwski: ‘Nee, je keert nooit meer terug naar dezelfde plek. Eerlijk gezegd bestaat die plek niet meer en zelfs de mogelijkheid om ergens terug te keren bestaat niet.’ Beetje te gemakkelijk, waarschijnlijk, om erop te wijzen dat het soms in gedichten kan lukken. En dat het noemen van een enkele naam soms al een stap in de goede richting kan zijn: ‘Wil je me roepen? / Ga bij de deur staan en roep me / roep me bij mijn naam. / Misschien zal ik opstaan. / Ik ben bedrukt, ik ben ziek, / misschien zal ik opstaan. / Als je mij roept bij mijn naam / zal het duister wijken, / wijken zal wat mij neerdrukt. / Het zal licht worden, / ik zal je stem horen. Je stem roept mij. / Je stem roept mijn naam.’

Marjoleine de Vos, Uitzicht genoeg. Van Oorschot, Amsterdam 2013, 60 blz., €14,50.

Menno van der Beek