Liter. Jaargang 16

[p. 43]

Tewin van den Bergh
In het hoofd van Sam
Marcel Möring herlezen [2] - over Het grote verlangen (1992)

Iedereen die broers of zussen heeft, zal ze herkennen. De momenten waarop je met elkaar herinneringen ophaalt uit je kindertijd, aan je ouders, je huisdieren, je school. Bloopers, heldendaden, bizarre of juist hartverscheurende taferelen; vaak keren dezelfde verhalen in die gesprekken terug. Je lapt ze als oude schoenen weer op, zodat je opnieuw vastigheid ervaart: dit waren wij en dit ben ik, en wij zijn familie van elkaar, gelukkig maar.

Geschiedschrijving zou ik die herinneringen niet willen noemen. Of mijn oom werkelijk tot bloedens toe met een stier gevochten heeft? Geen idee. De verhalen rijpen met de tijd en worden mooier en groter, ze groeien als blozende kinderen op. Ook lijkt de groep mensen die bij de gebeurtenis aanwezig was alleen maar uit te dijen. Sommige vertellingen zijn zo vaak op feestjes langsgekomen dat je bent gaan geloven dat je er zelf bij was: ja, de kat Pukkie die in de open mond van onze slapende zus pieste, hoe geweldig zag dat eruit! Terugrekenend blijkt echter dat je toen een baby was, of in elk geval nog niet tot herinneren in staat.

‘De herinnering is een hond die gaat liggen waar hij wil’, schreef geheugen-expert Douwe Draaisma ooit. We hebben er geen greep op, het geheugen gaat met ons aan de haal. En de ‘beste’ herinneraars, voeg ik hier graag aan toe, zijn vaak schrijvers. Mensen die de werkelijkheid automatisch verschrijven om zo over die werkelijkheid zelf iets zinnigs, meeslepends of briljants te kunnen zeggen.

Zo'n ‘schrijver’ is Lisa, het meisje in Het grote verlangen van Marcel Möring, de roman die ik onlangs herlas. Het is genieten geblazen als zij zich verliest in haar verhalen, waar fantasie en werkelijkheid om elkaar heen kringelen als de rook van haar joint. En ook Sam is gevoelig voor deze literatuur, hij neemt haar herinneringen aan omdat zij zo mooi vertelt, hoe vreemd ze soms ook zijn. Sam is een lezer.

Lisa weet zich alles van hun jeugd te ‘herinneren’. Voor haar tweelingbroer Sam fungeert ze als een soort externe harde schijf. Want Sam, de protagonist vanuit wiens perspectief wij alles meemaken, heeft een geheugen als een zeef. Zegt zij. En hun oudere broer Raph knikt instemmend.

Het is niet zomaar een doorsnee gezin waarover Möring schrijft; Sam, Lisa en Raph zijn wezen. Toen hoofdpersoon Sam twaalf jaar oud was, kwamen zijn ouders om bij een tragisch auto-ongeluk. Sindsdien zijn ze afzonderlijk ondergebracht in pleeggezinnen. Het boek start als ze elkaar daarna weer treffen. Voor

[p. 44]

Sam begint dan een zoektocht naar eigen en betrouwbare herinneringen. Het is zijn manier om de dood van zijn ouders te kunnen verwerken.

De roman Het grote verlangen is knap geconstrueerd. Bij eerste lezing was ik als lezer soms wat in verwarring door het springen in de tijd, bij herlezing speelde dat niet meer. En op beide leesmomenten werd ik enigszins somber door de troosteloze omgeving en situaties waarin Möring zijn personages plaatst. De rake beelden en poëtische beschrijvingen zorgen ervoor dat de sfeer meteen op je overslaat. Het is een soort hypnotiserende halfslaap waarin deze schrijver je brengt, waardoor de wereld om je heen iets vaags, maar ook iets extra doordringends krijgt. Bij herlezing ontdekte ik het doel daarvan. Sam reist niet alleen fysiek, als hij bijvoorbeeld samen met zijn broer Raph door het oosten van Nederland trekt, hij reist eigenlijk vooral in zijn hoofd. De beschreven gebeurtenissen verbeelden de zoektocht naar zijn herinneringen. Het harde werken, de ongemakken, de onhandigheden, het verlangen naar werkelijke verbinding; het is het pijnigen van de hersenen om iets uit het verleden weer heden te kunnen maken, al is het maar als herinnering. Veel vindt in het boek dan ook plaats in de avond of de nacht: het schemert, de ruimtes zijn schaars verlicht, situaties en gezichten zijn niet altijd even duidelijk te zien. Ik voelde mij als lezer soms een visueel gehandicapte. Zelfs op zonovergoten dagen zijn daar de schaduwen. Je zoekt en je tast in een hoofd dat de herinnering maar niet prijs wil geven, laden opentrekkend van archiefkasten om in die muffige papieren een systeem te vinden, diep borend in de zwarte veengrond - beroepen die Sam tijdelijk uitoefent.

Zonder het sterke einde van deze roman te verraden kan ik vaststellen dat Sam uiteindelijk ook zijn eigen herinnering terugvindt, zijn eigen verhaal en zo van lezer, van afzijdige observant, ook schrijver wordt, net als Lisa. Hij stelt tegenover de opgedrongen herinnering van zijn zus en broer - die Sams herinnering aan de ketting wilden leggen - zijn eigen verhaal, en gaat spreken, tegenspreken, waar hij zich eerst liet leiden en bepalen door zijn omgeving. Het viel me bij eerste lezing al op hoe vaak Sam ‘knikte’. Bij elk verhaal of elke vraag gaat dat hoofd weer op en neer. Het vele knikken heeft zijn functie. Sam kreeg en nam geen ruimte voor zichzelf. Gaandeweg neemt hij in de roman het heft in eigen hand, laat dit slaafse knikken achter zich en wordt een volwassen man.

Marcel Möring is een echte verhalenverteller, zoals Paul Auster er een is. De verhalen in zijn romans zijn soms archetypisch, hebben de diepte of in elk geval de aantrekkingskracht van een oerverhaal. Wie hem ooit uit zijn eigen werk heeft horen voorlezen, voelt de drang en de kracht ervan. Hij weet hoe hij de lezer moet lokken, telkens stelt hij informatie uit, een paar passen laat hij er tussen - als een Klein Duimpje strooit hij zo zijn kruimels om je te laten volgen. En dat volgen zou ik maar doen, want dan ontdek je hoe reusachtig literatuur kan zijn.