Liter. Jaargang 15

Surprise

Organiseer nooit een surprise party. Dat zou de moraal kunnen zijn van het boekje Kinderschrik, de nieuwe Vonne van der Meer, een co-productie met Josef Willems. Zoals dat in literaire context hoort, loopt het flink mis met het partijtje. Een zestigjarige krijgt op het voor hem bedoelde feestje te maken met de schrik van zijn leven en enkele medeorganiserende gasten dragen daar, helemaal ongewild, stevig aan bij.

Het komt allemaal door Sinterklaas. De jarige weet alles van zijn feest op 6 december, maar niet dat er een verrassingsbezoekje van Sint en Piet is geprogrammeerd, bedoeld als vette knipoog naar de concurrentie die hij met zijn verjaardagsdatum zijn hele leven al van beide figuren heeft moeten ondergaan. De act werkt echter weinig verzoenend: Sint is nogal aanhalig en daar is de jarige niet van gediend, met nog meer reden dan ieder ander al hebben zou bij zulke grappige intimiteiten.

Van der Meer is een liefhebber van het Sinterklaasthema. Kinderschrik is er een fraaie, tamelijk schurende aanvulling op. Anders dan anders is dat er deze keer een co-auteur is: de zestigjarige, bevriende componist en musicus Josef Willems; en dat het hier gaat om wat beide auteurs ‘autobiografische fictie’ noemen. Het is echt gebeurd, al heet Josef in het verhaal Justus en meet Vonne haar naamloze alter ego een avondlang een panterprintje aan. Hoe echt, dat is na te zien in een indrukwekkende, verstilde documentaire die de ncrv op 9 januari 2012 uitzond onder de titel Jongens van Don Rua. Jarige is een van hen. De geur die uit de oude, rode bisschopsmantel slaat verstart hem, want voert hem terug naar het internaat van toen.

Het gegeven is meteen voelbaar, mede door de omslagtekst. Het ligt er ook bovenop: Sinterklaas in kindercontext komt eigenlijk altijd te dichtbij, in volwassen omgevingen ligt hetzelfde repertoire uitvergroot voor hem klaar. Er moeten al vele cabaretgrappen over zijn gemaakt, nu we geestelijken hernieuwd zijn gaan associëren met verraderlijke schijnheiligheid. Maar al weet je al lang wat er komen zal, Kinderschrik is het lezen waard. Eerst krijgen we het feest en de voorbereiding ervan gepresenteerd door Van der Meer, dan vertelt Willems zijn versie van het verhaal. Het werkt. De ‘opvoering’ is meer dan de nu al navertelde plot. Er komen verwachtingen bij, herinneringen, ziel en tere plekken.

Dit ‘Kleine boekje’ van Contact is meteen te zien als Van der Meers statement over misstanden in de kerk: ten volle erkennend, zonder direct agressief om wraak te roepen, en uiteraard helemaal zonder het vergoelijken waar de kerk opmerkelijk genoeg nog elke keer, zij het nu veelal tussen de regels door, toe vervalt. Vonne van der Meer laat de verschrikking staan. Dat is ook wat Josef Willems doet, eigenlijk voor het eerst, want

[p. 68]

hij heeft er een heel leven van geheimhouding opzitten. Ontroerend is de herinnering aan zijn vader, aan hoe het bij hem hevig aanwezig was maar hoe hij het niet ter sprake brengen kon.

Met de documentaire Jongens van Don Rua van Coen Verbraak en Bernd Wouthuysen is iets bijzonders aan de hand. Het is een montage van gesprekken, zowel individuele als gezamenlijke, met vijf nu vijftig- en zestigjarige getroffenen door de praktijken op het internaat Don Rua in 's-Heerenberg. Of het de opzet van de makers was of dat het hun toeviel, weet ik niet, maar de gesprekken laten op een adembenemende wijze een glimp van verzoening zien. Het kwaad is kwaad (niks grijs of mistigs hier), maar het leven is weer een beetje bevrijd. Hier spreken mensen die iets verwerkt hebben, die ook weer voorzichtig terug kunnen kijken. Dankzij mediation hebben enkele van de paters om wie het ging, stokoud als zij waren, op persoonlijke titel de moed gehad hun handelen onder ogen te zien. Voor degenen die als kind hun intimiteiten moesten ondergaan heeft de simpele erkenning van de paters dat de gebeurtenissen werkelijk hadden plaatsgevonden en hun schuldbekentenis daarover verlossend gewerkt. In een verhaal is zoiets niet dan met de grootste moeite op papier te krijgen - en Vonne van der Meer hoort bij het internationale gezelschap van schrijvers die dit nu en dan proberen -, in de documentaire zie je wat het uitwerken kan.

Vonne van der Meer & Josef Willems, Kinderschrik. Contact, Amsterdam/Antwerpen 2012, 61 blz., gebonden, €9,95. Ook verschenen in de reeks Kleine Boekjes van Contact, €5,00.
Coen Verbraak en Bernd Wouthuysen (documentaire), Jongens van Don Rua, dokument.ncrv.nl/ncrvgemist/9-1-2012/jongens-van-don-rua.
Zie ook: www.jongensvandonrua.nl.
Gerda van de Haar