Liter. Jaargang 15

Zoals kraaien nog dagenlang roepen op de plek waar hun jong verdween

De dwingende taal van Edwin Fagel fascineert me ook in Het geroofde lichaam van Charlie Chaplin, zijn tweede bundel. Nergens rijmt en danst de taal, strakke vormen zijn niet zijn werktuig, maar ik krijg het idee dat de zegging vrijwel steeds optimaal is. Het is geen bundel om in te bladeren en losse, rijmende zinnen te willen proeven, maar een boekje, gezet in schreefloze letters, waar ik steeds van voor naar achteren helemaal doorheen lees. Fagel gebruikt eerlijke, bijna kale taal, waaronder van alles gebeurt: ‘we sloegen van pret op tafel, / maar echt gezellig wilde het niet worden.’ Het is het dwingende gepraat van een man die van alles kwijt is, een broer misschien, zijn moeder waarschijnlijk, zichzelf, mogelijk, en die niet hysterisch is, maar als hij de gespannen taal niet had om de dingen in te bewaren dan had hij waarschijnlijk geen andere keuze:

‘Op een weiland sprak hij, een reiger op zijn poten, / hij zei dat hij altijd van me had gehouden. / Nooit zal ik vergeten hoe hij me recht aankeek / en zei: Maar als je me probeert kapot te maken / maak ik jou kapot.’

En:

[p. 71]

‘Toen keek hij me met betraande ogen aan. / Ik zette mijn breedste glimlach op en zei: Goedenavond! / We spraken over voetbal en dat bleven we doen / zoals kraaien nog dagenlang roepen / op de plek waar hun jong verdween.’

Op pagina drieëndertig, misschien toevallig, ligt het lichaam van Charlie Chaplin uit de titel van de bundel: het lichaam van de kleine komiek was kort na zijn dood onvindbaar, maar werd uiteindelijk gevonden in een weiland, en figureert hier in een enkele zin, als de dichter denkt aan hoe het lichaam van de slapende serveerster in de trein wijdbeens over de bank moet hebben gelegen: ‘Je neus lag tegen de leuning, je had je benen in het gangpad gestrekt.’ Aan het eind van de bundel zal de serveerster hem helpen uiteindelijk van alles de maat te nemen. Overigens zonder tot een afspraak over de waarheid te komen.

De vorige bundel van Fagel (bezongen in Liter 56, vanaf pagina 70) heet Uw afwezigheid, en ook de afwezige komt uiteindelijk dan behalve als idee ook in persoon weer langs, in het eerste gedicht ‘Ik’, van het drieluik dat de bundel afsluit, ‘Gesprek met de serveerster’:

‘[...] er stijgt een unisono gemompel op, / iemand staat op: “Gefeliciteerd, jongen, met die prachtige / gedichten van je!” Je staat naast me en zegt: / “Wat wil je eigenlijk? Je zit maar te schrijven / over je kleine leven, het (ja, ja) goddelijke meisje, / culminerend in een reeks gebeden aan een afwezige, / wie of wat hij of zij ook moge zijn.” Laat me niet alleen. / Vertel me over de rijpende druiven, het zuur worden van melk. / Je zucht. “Het is niets,” zeg je. “Het is voor niets.”’

Deze existentialistische wanhoop is misschien vergelijkbaar met de positie van de schaker in deze nieuwe era van de computer. Zat haast de hele honderd jaar van de twintigste eeuw de grootmeester achter het bord, schakende met de aanwezige, tastend naar de absolute waarheid die daar voor zich te vinden was, ten slotte besluitend tot een zet die die waarheid vertegenwoordigde: nu kan elke kibitzer met een beetje computer vrijwel ogenblikkelijk een aantal betere zetten voorstellen. Niet gek, dat de schaker verlamd achter zijn bord zit. Misschien is de troost niet in de objectief berekenbare beste zet te vinden, maar in het geloof in die zet. Kan geen computer tegenop: de computer verbaast zich niet over het onrecht en vindt geen vreugde in de waarheid. En men zal uiteindelijk toch iets moeten doen, ook achter een schaakbord. Want Kierkegaard zegt: ‘Maak jezelf vooral niet te belangrijk door te twijfelen.’

Edwin Fagel, Het geroofde lichaam van Charlie Chaplin. Nieuw Amsterdam, Amsterdam 2012, 56 blz., €14,90.
Menno van der Beek